Τονίζει παράλληλα ότι η διαρροή εγκεφάλων αποτελεί ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα που η κρίση προκάλεσε στη χώρα.
Κατ’ αρχάς, θα ήθελα να μου πείτε τι είναι το Ινστιτούτο.
Το Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών είναι το μεγαλύτερο ερευνητικό κέντρο στην Ελλάδα που μελετά θέματα βιοϊατρικού ενδιαφέροντος. Το ΙΙΒΕΑΑ παρουσιάζει μια πολύ μεγάλη πρωτοτυπία: συνδυάζει τη βασική έρευνα με την κλινική έρευνα. Αυτό σήμερα ονομάζεται «μεταφραστική έρευνα» ή στα αγγλικά «translational research». Αποδίδεται με το σχήμα λόγου, από το κρεβάτι του ασθενούς στον πάγκο του ερευνητού και από τον πάγκο του ερευνητού πίσω στο κρεβάτι του ασθενούς. Δηλαδή βασική έρευνα η οποία είναι άμεσα προσαρμόσιμη σε ασθενείς και μετά τα ευρήματα των ασθενών πίσω στη βασική έρευνα με σκοπό να τα βελτιώσουμε και να επιστρέψουμε στον ασθενή με καλύτερες προοπτικές. Αυτή είναι η κύρια φιλοσοφία του Ιδρύματος. O κινητήριος μοχλός είναι η βασική έρευνα, γιατί η βασική έρευνα είναι εκείνη η οποία δημιουργεί καινούργιους στόχους για φαρμακευτική θεραπεία, για την ανάπτυξη δηλαδή νέων φαρμάκων, δημιουργεί καινούργιες μεθόδους με βάση την εξέλιξη της βασικής έρευνας με στόχο την ανάπτυξη νέων διαγνωστικών και προγνωστικών εργαλείων και βέβαια την εφαρμογή και ανάπτυξη νέων θεραπευτικών πρωτοκόλλων, τα οποία στη συνέχεια μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τους κλινικούς ερευνητές κ.λπ. Και βεβαίως είναι η ανακάλυψη του αγνώστου, να ανακαλύψουμε δηλαδή τους βασικούς μηχανισμούς της ζωής και το πού οφείλονται οι ασθένειες.
Ποια είναι τα μέχρι στιγμής επιτεύγματα του Ινστιτούτου;
Το Ινστιτούτο είναι σε πλήρη λειτουργία μόνο δέκα χρόνια και έχει να επιδείξει έναν αρκετά μεγάλο αριθμό επιστημονικών επιτευγμάτων. Τα επιτεύγματά του μπορούμε να τα χωρίσουμε σε τρεις κατηγορίες: Τα καθαρά επιστημονικά επιτεύγματα, τα οποία έχουν δημοσιευτεί στα κορυφαία επιστημονικά περιοδικά που υπάρχουν στον τομέα των βιοϊατρικών επιστημών. Το κύριο κριτήριο επιτυχίας ερευνητικών κέντρων και πανεπιστημίων παγκοσμίως είναι η ποιότητα του δημοσιευμένου έργου τους, η οποία συνήθως αποτυπώνεται από το είδος των επιστημονικών περιοδικών στα οποία δημοσιεύονται τα αποτελέσματά τους. Τα σημαντικά αποτελέσματα των ερευνητών του Ιδρύματός μας έχουν δημοσιευτεί στα κορυφαία επιστημονικά περιοδικά του τομέα, όπως είναι το «Nature» και το «Cell», καθώς επίσης και σε πληθώρα άλλων πολύ σημαντικών επιστημονικών περιοδικών, όπως τα «Nature Cell Biology», «Nature Medicine», «Cell Reports» κ.λπ. Ο δεύτερος τομέας είναι η συμβολή του Ιδρύματος στην εκπαίδευση νέων ερευνητών. Δεν θα είναι υπερβολή να πούμε ότι το Ίδρυμα είναι ένα σχολείο έρευνας. Σήμερα εργάζονται στο Ίδρυμα ή απασχολούνται ερευνητικά πάνω από 400 νέοι επιστήμονες. Εξ αυτών, περί τους 130 εκπονούν τη διδακτορική τους διατριβή, γύρω στους 70 εκπονούν μεταπτυχιακή εργασία master και γύρω στους 100 επιστήμονες απασχολούνται ως μεταδιδακτορικοί ερευνητές, οι οποίοι μετά το διδακτορικό τους συνεχίζουν το ερευνητικό τους έργο, ώστε να αποκτήσουν μεγαλύτερη εμπειρία για να επανδρώσουν πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα ως ανεξάρτητοι ερευνητές ή τη βιομηχανία ως πολύ καλά εκπαιδευμένο ερευνητικό προσωπικό. Θεωρούμε ότι ο ρόλος του ΙΙΒΕΑΑ στην εκπαίδευση νέων είναι ιδιαίτερα σημαντικός, όπως καταδεικνύεται από το γεγονός ότι απόφοιτοι του ΙΙΒΕΑΑ, νέοι ερευνητές δηλαδή οι οποίοι έχουν κάνει εδώ το διδακτορικό τους, βρίσκουν τις καλύτερες θέσεις post doc στα μεγαλύτερα πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα του εξωτερικού. Για παράδειγμα να σας αναφέρω ότι οκτώ διδάκτορες του ΙΙΒΕΑΑ έχουν ήδη καταλάβει θέσεις καθηγητών σε πανεπιστήμια του εξωτερικού όπως τα Harvard, Columbia, Cornell, University of Chicago κ.λπ. Αναμένουμε μεγαλύτερες επιτυχίες στο μέλλον, αν αναλογιστεί κανείς ότι το Ινστιτούτο λειτουργεί μόνο δέκα χρόνια και μια μέση διδακτορική διατριβή διαρκεί περί τα πέντε χρόνια και το post doc άλλα τρία-τέσσερα χρόνια. Τέλος, το Ίδρυμα έχει κατορθώσει να παρέχει στον ελληνικό λαό ιατρικές υπηρεσίες πολύ υψηλής στάθμης, όπως είναι η εξέταση ποζιτρονιακής τομογραφίας (PET-CT) για την έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου, η τράπεζα βλαστικών κυττάρων από τον ομφαλοπλακούντα για μεταμοσχεύσεις σε περιπτώσεις αιματοπαθειών, καθώς επίσης και πλήθος μοριακών αναλύσεων.
Στην Ελλάδα αποτελεί ζήτημα το πώς προχωράει η έρευνα. Είμαστε λίγο πίσω…
Τα χρόνια προ κρίσης δεν ήμασταν και τόσο πίσω. Τα τελευταία είκοσι χρόνια έχουν γίνει πολλές επενδύσεις στον τομέα της έρευνας. Αυτό εδώ το Ίδρυμα είναι μία από αυτές και μάλιστα πολύ επιτυχημένη. Επίσης, σε άλλα ερευνητικά κέντρα έχουν γίνει επενδύσεις, έχει ανανεωθεί ο εξοπλισμός, έχουν πάει νέοι επιστήμονες από το εξωτερικό με νέες ιδέες, αλλά, δυστυχώς, τα τελευταία πέντε χρόνια υπάρχει μια φοβερή στασιμότητα λόγω της παρατεταμένης οικονομικής κρίσης. Το κύριο πρόβλημα το οποίο αντιμετωπίζουμε είναι ότι δεν είμαστε σε θέση πλέον να πείσουμε αξιόλογους Έλληνες επιστήμονες-ερευνητές να μετακομίσουν στην Ελλάδα παραιτούμενοι της εργασίας τους στο εξωτερικό. Αυτό ήταν απόλυτα εφικτό παλαιότερα. Ήταν φυσιολογικό το να πείσεις έναν καλό Έλληνα επιστήμονα να έρθει στην Ελλάδα. Το παράδοξο είναι ότι το Ίδρυμα διαθέτει αξιοζήλευτες ερευνητικές υποδομές, οι οποίες όχι μόνο είναι οι καλύτερες στην Ελλάδα στον τομέα μας αλλά και από τις καλύτερες παγκοσμίως. Όσοι ξένοι ερευνητές έχουν επισκεφθεί το Ίδρυμα έχουν εντυπωσιαστεί από την ποιότητα και την πολλαπλότητα των υποδομών που διαθέτουμε και των ερευνητικών προγραμμάτων που εκτελούμε. Η πιο πρόσφατη προσθήκη είναι το Ελληνικό Κέντρο Γονιδιωματικής, το πρώτο στην Ελλάδα για την αλληλούχηση και ανάλυση του DNA με τη χρήση υπερμοντέρνων μηχανημάτων και υπολογιστικών συστημάτων Το Ίδρυμα έχει συνάψει μνημόνιο συνεργασίας με ένα από τα μεγαλύτερα ερευνητικά κέντρα παγκοσμίως, το Dana Farber Cancer Institute του Πανεπιστημίου του Harvard για ανταλλαγή επιστημόνων και την εκπόνηση κοινών ερευνητικών προγραμμάτων. Παρόμοιες συνεργασίες με άλλα κορυφαία ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια των ΗΠΑ και της Ευρώπης βρίσκονται στο στάδιο της προεργασίας.
Ποια η συμμετοχή του Ιδρύματος σε ερευνητικά προγράμματα;
Το Ίδρυμα συμμετέχει σε πλήθος ερευνητικών προγραμμάτων, εθνικών και ευρωπαϊκών. Δυστυχώς, σήμερα δεν υπάρχουν εθνικά προγράμματα, επειδή δεν έχουν ακόμη προκηρυχθεί στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ και επειδή η Ελλάδα δεν έχει ακόμη πρόγραμμα χρηματοδότησης της έρευνας από εθνικούς πόρους. Για άλλη μια φορά χάνουμε ένα τρένο, όπως ακριβώς έγινε την προηγούμενη δεκαετία, που για μία τετραετία, από το 2006 έως το 2009, δεν είχε προκηρυχθεί κανένα πρόγραμμα. Ξαφνικά προκηρύχθηκαν το 2009, το 2010 και το 2011 και τώρα είμαστε στο 2016 και δεν έχει προκηρυχθεί κανένα από το 2011. Αυτό δείχνει ότι δεν είμαστε κανονική χώρα. Όπως δεν είμαστε κανονική χώρα σε σχεδόν καμία άλλη δραστηριότητα. Είναι όλα ακανόνιστα, όλα είναι λίγο έως πολύ τυχαία ή στοχαστικά, όπως λέμε εμείς οι μοριακοί βιολόγοι. Όποια νέα πολιτική ηγεσία αναλαμβάνει την κυβέρνηση της χώρας αγνοεί ή και καταστρέφει ακόμη οποιοδήποτε έργο της προηγούμενης και αυτή είναι μία από τις αιτίες που πραγματικά, ενώ επενδύονται κάποια χρήματα, δεν υπάρχει μεγάλη αποδοτικότητα της επένδυσης.
Στην Ελλάδα υπάρχει οργανωμένη ερευνητική πολιτική;
Δεν υπάρχει οργανωμένη ερευνητική πολιτική. Η ερευνητική πολιτική σε μεγάλο βαθμό καθορίζεται από τους ίδιους τους ερευνητές, το οποίο δεν είναι αναγκαία κακό. Αυτό το οποίο είναι κραυγαλέα απόν από τη χώρα είναι η κανονικότητα. Δηλαδή να ξέρεις ότι κάθε χρόνο θα υπάρχει προκήρυξη για ερευνητικά προγράμματα. Σήμερα δεν υπάρχει αυτό. Άρα δεν μπορείς να σχεδιάσεις μακροπρόθεσμα και επαφίεσαι στη δυνατότητά σου να προσαρμόζεσαι στον αυτοσχεδιασμό της εκάστοτε πολιτικής ηγεσίας. Εγώ πραγματικά θλίβομαι, γιατί αυτή τη στιγμή αρχίζουμε να φτωχαίνουμε επικίνδυνα, όχι με την οικονομική έννοια, γιατί χρήματα μπορεί να βρεθούν, αλλά αν μας φύγουν οι πιο καλοί επιστήμονες στο εξωτερικό και δεν μπορούμε ταυτόχρονα να φέρουμε άλλους καλούς από το εξωτερικό, τότε θα φθίνουμε διαρκώς.
Αυτή η κατάσταση πιστεύετε ότι μπορεί να αναστραφεί;
Σίγουρα μπορεί, αν η πολιτεία δείξει ότι αντιμετωπίζει το πρόβλημα σοβαρά και επενδύσει στο να συγκρατηθεί το ανθρώπινο δυναμικό στη χώρα, αλλά δεν νομίζω ότι μέχρι στιγμής υπάρχει αποτέλεσμα.
Υπάρχει μια γενικότερη συζήτηση και νομοθετικές πρωτοβουλίες από το υπουργείο Παιδείας σχετικά με το πώς μπορεί να λειτουργήσει η έρευνα στην Ελλάδα. Πώς τις κρίνετε;
Ο νόμος αυτός που ψηφίστηκε πρόσφατα λύνει κυρίως διαδικαστικά θέματα. Αλλά αν δεν έχεις την κατάλληλη πρώτη ύλη, το ανθρώπινο δυναμικό, ό,τι νόμους και να κάνεις, δεν έχει νόημα. Χρειάζεται αλλαγή στον τρόπο αντιμετώπισης της έρευνας. Μπορεί να ισχύει η άποψη ότι η έρευνα είναι πολυτέλεια για την Ελλάδα. Εγώ διαφωνώ με αυτό, και με οικονομικούς και με επιστημονικούς όρους. Ακόμα κι αν υποθέσουμε λανθασμένα ότι η έρευνα θεωρείται πολυτέλεια, δεν αφήνεις τη χώρα σου να είναι έξω από δραστηριότητες έντασης γνώσης και καινοτομίας κ.λπ. Δεν είναι καινοτομία μόνο αυτό που λέμε «επιχειρηματική καινοτομία». Καινοτομία είναι κυρίως η παραγωγή νέας γνώσης. Πιστεύω ότι χρειάζεται γενική αναδιάρθρωση και θα πρέπει να την κάνουμε. Οι νόμοι στην Ελλάδα είναι τόσο λεπτομερείς και πολύπλοκοι, που στο τέλος γίνονται ανεφάρμοστοι. Ο νόμος για την έρευνα είναι πολύ λεπτομερής. Και ξέρετε γιατί; Γιατί πάντα το κράτος στην Ελλάδα ήθελε να έχει τον απόλυτο έλεγχο. Πιστεύω ότι κατά βάθος είμαστε μια κρατικίστικη χώρα, ανεξάρτητα από το ποιος κυβερνά. Θα πρέπει τα ερευνητικά κέντρα να έχουν αυτοδυναμία, ώστε να μπορούν αυτά να καθορίσουν την πορεία τους. Η χρηματοδότησή τους θα πρέπει να συνδέεται μόνο με την ποιότητα και την υλοποίηση των ερευνητικών τους σχεδίων σε ορίζοντα πενταετίας.
