Κωνσταντίνος Φίλης: «Ο Ερντογάν δεν βγαίνει αλώβητος από το ντεμέκ πραξικόπημα»

Θεωρεί ατυχείς τους κυβερνητικούς χειρισμούς στο θέμα των πραξικοπηματιών που βρέθηκαν στη χώρα μας και πιστεύει ότι ο Τούρκος Πρόεδρος βγαίνει λαβωμένος από τις εξελίξεις των τελευταίων ημερών.

Το πραξικόπημα ήταν «ντεμέκ» και καταδικασμένο σε αποτυχία, εφόσον οι στασιαστές δεν είχαν σοβαρά ερείσματα ούτε στις ένοπλες δυνάμεις ούτε στην κοινωνία. Το μεν πρώτο τους κόστισε επιχειρησιακά (αφού κατά τη διάρκεια της απόπειρας συνάντησαν αντίσταση από ένοπλα σώματα, είτε αυτά προσέκειντο στον Ερντογάν είτε όχι), ενώ, στην περίπτωση των πολιτών, η αδυναμία πλήρους ελέγχου των μέσων επικοινωνίας και των τηλεπικοινωνιών έδωσε την ευκαιρία στον Τούρκο Πρόεδρο να απευθυνθεί στον λαό, ζητώντας του να αντισταθεί στο πραξικόπημα. Αν, πάντως, οι ένοπλες δυνάμεις είχαν κινηθεί συντεταγμένα και ενιαία, το αποτέλεσμα πιθανότατα θα ήταν διαφορετικό και η αιματοχυσία μεγαλύτερη.

Τώρα, κατά πόσο οι εμπνευστές κινούνται στους κόλπους των κοσμικών –που είναι «ξεδοντιασμένοι»– και ανησυχούσαν από τη συνεχή αποδυνάμωση του ρόλου τους με ταυτόχρονη ενίσχυση του Προέδρου ή των ισλαμιστών που είτε διαφωνούσαν με την πολιτική Ερντογάν ή ήθελαν να μετριάσουν τις φιλοδοξίες τους, ή αν εντέλει επρόκειτο για ένα ετερόκλητο σχήμα, όπου τα κίνητρα δεν είχαν ως σημείο αναφοράς διαφωνίες περί τα εθνικά θέματα αλλά παιχνίδια εξουσίας (εν αναμονή της προαναγγελθείσας σκούπας εκ μέρους Ερντογάν και των κρίσεων του Αυγούστου), μπορεί και να μην το μάθουμε ποτέ.

Πάντως, παρ’ ότι το τουρκικό παρακράτος είναι ικανό για πολλά, το σενάριο να έχει ενορχηστρώσει ο ίδιος ο Τούρκος Πρόεδρος το «κάτι σαν πραξικόπημα» μου φαίνεται ακραίο για τους εξής λόγους: α) επιβεβαίωσε, ανεξάρτητα από την ανεπιτυχή έκβασή του, τη διαίρεση στους κόλπους της τουρκικής κοινωνίας, ως αντανάκλαση της αγωνίας πολλών για την πορεία της χώρας τους, β) ανέδειξε τις αδυναμίες και την αμφισβήτηση στο πρόσωπο του Ερντογάν, ο οποίος δεν βγαίνει αλώβητος από αυτή τη διαδικασία, γ) επέτεινε το αίσθημα αβεβαιότητας για την επόμενη μέρα, γεγονός που επιδρά αρνητικά σε τουρισμό και οικονομία.

Προβλέπω, εκτιμώντας, ωστόσο, πως δύσκολα θα καταφέρει να την επιτύχει, την αναγκαιότητα εξεύρεσης ενός σημείου ισορροπίας στους χειρισμούς Ερντογάν σε δυόμισι (αλληλένδετα) μέτωπα: έναντι των πραξικοπηματιών, όπου τις πρώτες ώρες φάνηκε ιδιαίτερα προετοιμασμένος να βάλει στο ίδιο τσουβάλι άνω των 9.000 στρατιωτικών και δημοσίων λειτουργών, απέναντι στην αντιπολίτευση, που ναι μεν τον στήριξε αλλά δεν πρόκειται να του δώσει λευκή επιταγή, καθώς επίσης και στην εξωτερική του πολιτική, ιδίως ως προς τη Δύση.

Στα δύο εγχώρια ζητήματα ο Τούρκος Πρόεδρος δείχνει αποφασισμένος να αξιοποιήσει πλήρως το momentum, ώστε αφενός να προβεί στις «αναγκαίες» εκκαθαρίσεις ποδηγέτησης όλων των θεσμών/πυλώνων της λειτουργίας του κράτους και αφετέρου να δημιουργήσει μια οιονεί κατάσταση εκφοβισμού απέναντι σε οποιονδήποτε διανοηθεί να τον αμφισβητήσει (εξού και η συζήτηση για επαναφορά της θανατικής ποινής). Όμως αυτές οι ενέργειες θα πλήξουν καίρια τις σχέσεις με τη Δύση, σε μια περίοδο γενικότερης αποστασιοποίησης από αυτήν αλλά και πολλών ανοιχτών μετώπων, που απαιτούν συνεννόηση μαζί της. Η δαιμονοποίηση, επί παραδείγματι, των ΗΠΑ και η πίεση για την έκδοση Γκιουλέν, με τον γνωστό απόλυτο τρόπο Ερντογάν (εκδώστε τον, αλλιώς στηρίζετε τον εμπνευστή του πραξικοπήματος, με συνέπεια να διαταραχθούν οι σχέσεις μας), αθροίζουν μια ακόμη αδιέξοδη πολιτική στον στρατηγικό αυτοεγκλωβισμό του Τούρκου Προέδρου στην ιδιαίτερη ψυχοσύνθεσή του και στο γκελ αυτής σε μια μεγάλη μερίδα του πληθυσμού. Δηλαδή η πλευρά της προσωπικότητάς του που επικρατεί είναι αυτή που του επιτρέπει να διατηρείται στην εξουσία: ο λαϊκιστής Ερντογάν, που ανακαλύπτει μονίμως εχθρούς (εντός και εκτός), που επενδύει στην πόλωση, που συντηρητικοποιεί την κοινωνία τροφοδοτώντας τη συνεχώς με στερεότυπα, που ταυτίζει τις προσωπικές του θέσεις με το εθνικό συμφέρον, που προκρίνει τον δεσποτισμό ως τον μόνο τρόπο επιβίωσης, είναι ο ηγέτης για την υπεράσπιση του οποίου ο κόσμος κατέβηκε στους δρόμους και στάθηκε μπροστά από τανκς, εξευτέλισε και χτύπησε αμούστακους στρατιώτες στο όνομα της δημοκρατίας! Συνεπώς οι προσδοκίες πως μπορεί να αλλάξει ρότα και να κινηθεί ενωτικά ή, τέλος πάντων, με μεγαλύτερη μετριοπάθεια, αντιλαμβανόμενος τον αρνητικό αντίκτυπο για τον ίδιο και τη χώρα του, είναι σαφώς περιορισμένες, εκτός εάν επιδείξει την προσαρμοστικότητα που τον έφερε και τον εδραίωσε στην εξουσία.

Η Δύση, από την άλλη, φαίνεται επίσης αποφασισμένη να μη χαριστεί αυτή τη φορά στον Ερντογάν, φοβούμενη τη συνεχή διολίσθηση στον αυταρχισμό, απόρροια εν πολλοίς και της δικής της πολιτικής κατευνασμού. Στην πραγματικότητα, οι δυτικοί ανησυχούν μήπως η φάση εσωστρέφειας στην οποία εισέρχεται εκ νέου η γειτονική μας χώρα μετατραπεί σε κατάσταση αποσταθεροποίησης, πολύ περισσότερο λόγω των διώξεων και της εγκαθίδρυσης ενός απόλυτα ελεγχόμενου από τον Ερντογάν συστήματος. Αυτό θα μπορούσε να δημιουργήσει φυγόκεντρες δυνάμεις και παράλληλα συστήματα εξουσίας, ακόμη και μέσα στο AKP ή στο στράτευμα, που, αν σταθούν στα πόδια τους, θα προσπαθήσουν να υπονομεύσουν τον Τούρκο Πρόεδρο, με ορατό το ενδεχόμενο καλλιέργειας ημιεμφυλιακού κλίματος, ίσως δε και να τον σύρουν σε κάποια κρίση (εγχώρια ή εξωτερική), την οποία είτε δεν θα μπορεί να διαχειριστεί είτε θα τον εγκλωβίσει/βγάλει χαμένο.

Η διαχείριση του κουρδικού ζητήματος αλλά και των τρομοκρατικών επιθέσεων από το ISIS αναμένεται με ενδιαφέρον τώρα που οι ένοπλες δυνάμεις και συνολικά οι δυνάμεις καταστολής εισέρχονται σε φάση ανασύνταξης. Επίσης, είναι υπαρκτός ο κίνδυνος εξώθησης Τούρκων (όχι μόνο κουρδικής καταγωγής λόγω των επιχειρήσεων στη ΝΑ Τουρκία) στη φυγή από τη χώρα (η μανία Ερντογάν έχει ακουμπήσει πολλές φορές δημοσιογράφους και ακαδημαϊκούς, πέρα από τους πολιτικούς του αντιπάλους), κάτι που σημαίνει πως θα απομειωθούν οι πιο φιλελεύθερες φωνές και ικανότερες να τον αμφισβητήσουν, σε όφελος των πιο ακραίων στοιχείων –ένθεν κακείθεν–, που θα επιλέξουν να παραμείνουν στη χώρα.

Σε έναν βαθμό, περισσότερο φοβικούς απ’ ό,τι χρειάζεται. Αν ισχύουν οι διαρροές της τουρκικής πλευράς (που διαψεύστηκαν από την ελληνική) πως έλαβαν διαβεβαιώσεις έκδοσής τους στην Τουρκία και δη σε διάστημα 15 ημερών, απορώ από πού προκύπτει αυτή η βεβαιότητα. Πρόκειται για ένα ζήτημα με σαφή γεωπολιτική διάσταση, εντούτοις δεν μπορούμε να παραγνωρίσουμε την αντίστοιχη νομική και ανθρωπιστική. Τα ελληνικά δικαστήρια είναι αποκλειστικά υπεύθυνα να κρίνουν σε πρώτο, δεύτερο και τελεσίδικο βαθμό το αίτημα των οκτώ Τούρκων στρατιωτικών με βάση διεθνείς συνθήκες, που η Ελλάδα, αντιθέτως με την Τουρκία, (οφείλει να) σέβεται στο ακέραιο. Δηλώσεις Ελλήνων αξιωματούχων υπέρ της θέσης της Άγκυρας που, τρόπον τινά, επιχείρησαν να προκαταλάβουν τις αποφάσεις της ελληνικής Δικαιοσύνης κρίνονται ως τουλάχιστον ατυχείς – πολύ περισσότερο αν τελικά επανέλθει η θανατική ποινή στη γείτονα.

Η Αθήνα οφείλει, πάντως, παράλληλα, να οικοδομήσει την επιχειρηματολογία της προς την τουρκική πλευρά, συνδυάζοντάς τη με την παροχή πολιτικής στήριξης από πλευράς Ε.Ε. σε μια συγκυρία επίκλησης ζητημάτων δημοκρατίας και δικαιοσύνης έναντι των μεθόδων Ερντογάν, ώστε να επεξηγήσει στην Άγκυρα τυχόν απόφαση παροχής ασύλου, προκειμένου να αποφευχθούν έντονες αναταράξεις στις διμερείς σχέσεις. Διά παν ενδεχόμενο, πρέπει να εξεταστεί και το σενάριο (αν θεμελιώνεται νομικά) να μην παραμείνουν στην Ελλάδα, αλλά ούτε και να επιστρέψουν στην Τουρκία.