Αλέξανδρος Μαλλιάς: «H πολιτική συνεννόηση είναι παράγοντας εθνικής ισχύος»

Το νέο του βιβλίο είναι η αφορμή αυτής της συζήτησης.

Όταν ξεκινούσατε τη σταδιοδρομία σας ως διπλωμάτης δεν θα είχατε φανταστεί σε τι κόσμο θα βρισκόμασταν σήμερα. Έτσι δεν είναι;

Δυσκολεύομαι να ισχυριστώ το αντίθετο. Μετά την κατάρρευση της χούντας η δική μου γενιά είχε όραμα, ενθουσιασμό και γνώση. Ανήκω σε αυτούς που από τα φοιτητικά τους χρόνια είχαν ταυτιστεί με την πορεία ενοποίησης της Ευρώπης. Ήταν ο πραγματικός τρίτος δρόμος που στήριζε και στηριζόταν στις αξίες, στον άνθρωπο και στην ισχύ ως αποτέλεσμα σχηματισμού μιας πανίσχυρης διακρατικής πολιτικής και οικονομικής Ένωσης. Ταυτόχρονα ήταν ξεκάθαρο ότι η θέση της Ελλάδος ήταν και είναι μέσα στην Ενωμένη Ευρώπη. Αργότερα είδαμε, άλλωστε, ότι η προστιθέμενη αξία της Ελλάδος στα Βαλκάνια, στη Μέση Ανατολή και στη Μεσόγειο, πέραν της στρατηγικής και κρίσιμης γεωγραφικής της θέσης, ήταν η ιδιότητα του μέλους της Ε.Ε. αλλά και του ΝΑΤΟ. Με πόσο κομπασμό, για μια ολόκληρη δεκαπενταετία τουλάχιστον, διακηρύσσαμε προς τους Βαλκάνιους γείτονές μας ότι γι’ αυτούς «εμείς είμαστε η Ε.Ε.», «εμείς είμαστε το ΝΑΤΟ» και τα τοιαύτα.

Ναι, είναι αλήθεια ότι το 1975, όταν ξεκινούσα τη σταδιοδρομία μου ως κρατικός λειτουργός, δεν είχα φανταστεί τη βαθιά κρίση θεσμών, προσώπων και πολιτικών επιλογών που μας οδήγησαν στον γκρεμό της οικονομικής κρίσης. Η οικονομική κρίση είναι το σύμπτωμα, η συνέπεια, αν θέλετε. Για την κατάσταση αυτή πρωτίστως έχουμε ευθύνη εμείς. Ασφαλώς κι εγώ προσωπικά.

Η αποτυχία στις προβλέψεις δεν αποτελεί προνόμιο κάποιων. Να σας πω μόνο ότι μέχρι και τα τέλη του 2007 ολόκληρο το σύστημα στην Ουάσινγκτον (λομπίστες, ΜΜΕ, ιδρύματα ερευνών, πολιτικοί αναλυτές, πρέσβεις της Ε.Ε. κ.λπ.) ελάχιστες πιθανότητες έδινε στον τότε γερουσιαστή Μπαράκ Ομπάμα. Υπήρχε μια σχεδόν βεβαιότητα για την ανάδειξη της Χίλαρι Κλίντον. Μάλιστα, ένας από τους πιο αξιόλογους πρέσβεις της Ε.Ε. είχε διοργανώσει δείπνο προς τιμήν της Μάντλιν Ολμπράιτ, προεξοφλώντας ότι θα έχει σημαντική θέση στη διακυβέρνηση της Χίλαρι Κλίντον. Άρα πέσαμε έξω.

Προσωπικά, με την εμπειρία οκτώ ετών στην Αμερική, δεν με εκπλήσσει η υποψηφιότητα που επέβαλε και στο κόμμα του ο Ντόναλντ Τραμπ. Με εκπλήσσει, εντούτοις, ο ωμός και άτσαλος τρόπος με τον οποίο προωθεί την υποψηφιότητά του. Με άλλα λόγια, δεν έχει υποστεί τον εκλεπτυσμό και τη μετάλλαξη. Δεν είναι ένας πολιτικός χαμαιλέων. Είναι αυτό που φαίνεται. Σταθερά απρόβλεπτος.

Εκτιμώ ότι η διοίκηση Μπαράκ Ομπάμα - Τζο Μπάιντεν είναι από τις καλύτερες που έχει να δείξει η σύγχρονη ιστορία των ΗΠΑ. Η προεξοφλούμενη επίσκεψη του Αμερικανού Προέδρου στην Αθήνα έχει μεγάλη σημασία. Κυρίως, πρέπει να την αξιοποιήσουμε ώστε να πατήσουμε πιο γερά τον Ιανουάριο του 2017, προετοιμάζοντας το έδαφος και το πλαίσιο της συνεργασίας μας με την ή με τον νέο Πρόεδρο των ΗΠΑ.

Και εδώ οι προβλέψεις, ακτινογραφίες και εκτιμήσεις που γίνονται στο πόδι –χάριν στιγμιαίου τηλεοπτικού εντυπωσιασμού κυρίως– δεν επιβεβαιώθηκαν. Χαρακτηριστικό της στρατηγικής Ερντογάν είναι η προσωπική του παντοδυναμία, την οποία επιβάλλει κατά τρόπο αυταρχικό, έχοντας όμως πλήρη και συνεχή δημοκρατική νομιμοποίηση. Εκλέγεται, δηλαδή, δεν επεβλήθη με πραξικόπημα. Κατέστειλε πραξικόπημα.

Αυτό που αποκαλούμε Διεθνή Κοινότητα λειτουργεί επί τη βάσει των συμφερόντων και όχι αρχών. Κοιτάξτε τι γίνεται στη Συρία, στο Ιράκ, στην Υεμένη. Έχουμε σύγκρουση μεταξύ των μόνιμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας. Επίσης, των περιφερειακών παικτών.

Ο κ. Ερντογάν προφανώς πιστεύει ότι η ισχύς και η θέση της Τουρκίας του παρέχουν την άνεση ελιγμών και αλλαγών συμμαχιών χωρίς κόστος. Εντέλει, έχω την αίσθηση ότι εκτιμά ότι η σημερινή Τουρκία αποτελεί τη συνθήκη εκ των ων ουκ άνευ για οποιοδήποτε θέμα αφορά την περιοχή μεταξύ Κασπίας θάλασσας, Καυκάσου, Περσικού Κόλπου και ΝΑ Μεσογείου. Επί ημερών του η Τουρκία εξελίχθηκε σε σημαντικό παγκόσμιο παίκτη. Καλό είναι να γνωρίζουμε ότι έτσι την αντιμετώπιζε, και προφανώς εξακολουθεί να την αντιμετωπίζει, η κ. Κλίντον. Στην πραγματικότητα, ο κ. Ερντογάν έκανε πάντοτε αυτό που πίστευε. Ο στόχος του για την Τουρκία στον 21ο αιώνα προσδιορίζεται από τη συνείδησή του, την πίστη του στο Ισλάμ και τον ψυχισμό του. Η Τουρκία σήμερα δεν προσφέρεται για μακροπρόθεσμες προβλέψεις. Κοιτάξτε απλώς τις συνεχείς ανακατατάξεις επιλογών, συμφερόντων, περιστασιακών εταίρων και μόνιμων αντιπάλων την τελευταία πενταετία. Μόνο το μέλλον θα δείξει κατά πόσο η πολιτική του Προέδρου της Τουρκίας θα επιβεβαιωθεί στο σύνολο και στα μέρη της ή, αντιθέτως, θα αναιρεθεί.

Κρίση υπάρχει. Διαρκεί εδώ και πολλά χρόνια. Σε κυμαινόμενο, όμως, βαθμό έντασης. Είναι θετικό ότι οι δύο χώρες έχουν ισχυρούς διαύλους επικοινωνίας τόσο σε πολιτικό όσο και σε επιχειρησιακό επίπεδο. Το πρόβλημά μας όμως τη στιγμή αυτή δεν είναι αμιγώς ελληνικό. Ολόκληρη η Ευρώπη έχει δεχτεί και παραδεχτεί με τη συνομολόγηση των συμφωνιών για τη διαχείριση του προσφυγικού με την Τουρκία ότι η Άγκυρα –ο Πρόεδρος Ερντογάν δηλαδή– κρατά στα χέρια της τη σταθερότητα του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Το σήμερα και το αύριο των περισσότερων, αν όχι του συνόλου, των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων συνδέεται με ή άμεσα εξαρτάται από το προσφυγικό. Θα έλεγα όμως ότι περισσότερο κινδυνεύει από τις παράπλευρες αλλά σημαντικότερες ζημιές που ήδη έχει προκαλέσει στα θεμέλια της δικής μας Ευρώπης η επιδημική ενίσχυση του εθνικισμού και του λαϊκισμού. Επίσης, η επικράτηση ακραίων πολιτικών σχηματισμών. Η συνεχώς διευρυνόμενη και ενισχυόμενη αυτή τάση έχει καθαρά αντιευρωπαϊκό χαρακτήρα.

Η Ε.Ε. χρειάζεται θεσμικό εκσυγχρονισμό. Ναι, οι Συνθήκες πρέπει να αναθεωρηθούν. Γνωρίζω τον αντίλογο, ότι η επικράτηση ακραίων και εθνικιστικών πολιτικών δυνάμεων αποτρέπει τη δημιουργία μιας ισχυρής πολιτικής βάσης για την αναθεώρηση, για παράδειγμα, της Συνθήκης της Λισαβόνας. Ή θα δράσουμε τώρα, έστω κι αν είναι ήδη αργά, ή θα επιχαίρουμε εκτιμώντας ότι η αδράνεια συνιστά το ισχυρότερο αντίδοτο στην άνοδο αντιευρωπαϊκών πολιτικών δυνάμεων.

Συνοψίζω τις σκέψεις μου: Η πολιτική της Ε.Ε. απέναντι στη σημερινή Τουρκία είναι αυτή του εξευμενισμού. Άρα, λαμβάνοντας υπόψη τον σημερινό συσχετισμό δυνάμεων στην Ευρώπη, η Αθήνα δεν έχει απεριόριστη φαρέτρα επιλογών. Η σταθερότητα και η διάρκεια των θέσεών μας σε συνδυασμό με την πολιτική συνεννόησης αποτελούν μονόδρομο.

Η αποτυχία του Σχεδίου Ανάν οφείλεται, μεταξύ άλλων, στο γεγονός ότι στο Μπούργκενστοκ (Λουκέρνη) δημιούργησε νικητές και ηττημένους. Αυτή κυρίως την παράμετρο θα πρέπει να έχουν κατά νου όλοι εκείνοι –οι περισσότεροι επί του παρόντος κινούνται στο παρασκήνιο– που αρέσκονται στις νουθεσίες, ενθαρρύνσεις και πιέσεις προς μία μόνο κατεύθυνση, την Κυπριακή Δημοκρατία. Γνωρίζω από πρώτο χέρι ότι υπάρχει πολύ καλή ατμόσφαιρα μεταξύ του Προέδρου της Κύπρου κ. Νίκου Αναστασιάδη και του εκπροσώπου της Τουρκοκυπριακής Κοινότητας κ. Μουσταφά Ακιντζί. Το κλειδί, όμως, το κρατά η Τουρκία του κ. Ερντογάν. Υπάρχουν αρκετοί εταίροι μας που θεωρούν ότι το Κυπριακό δεν μπορεί να ιδωθεί ως ένα ζήτημα αποκομμένο από το πλέγμα των συμφερόντων της Ε.Ε. (δηλαδή των δικών τους) με την Τουρκία.

Επιτρέψτε μου να επαναλάβω ότι ο κ. Ερντογάν γνωρίζει καλύτερα από μας τη δυνατότητα που έχει ανά πάσα στιγμή να διατηρήσει ή να ανατρέψει τον συσχετισμό των πολιτικών δυνάμεων στην Ε.Ε. και στα κράτη-μέλη της. Το προσφυγικό-μεταναστευτικό είναι σήμερα το θεμελιώδες –για πολλούς το μόνο ζωτικό– πρόβλημα μεταξύ της Ε.Ε. και των κρατών-μελών της αφενός και της Τουρκίας αφετέρου. Επιπλέον, για πρώτη φορά μετά από αρκετά χρόνια η Ουάσινγκτον έχει αναλάβει τον πρώτο ρόλο στην προσπάθεια εξεύρεσης πολιτικής λύσης στο Κυπριακό. Εκείνο το οποίο θα πρέπει να γνωρίζουμε είναι ότι όποιος διαπραγματεύεται από θέση ισχύος ή έστω από πλεονεκτική θέση είναι εκείνος που έχει τις περισσότερες πιθανότητες να επιτύχει το μεγαλύτερο ποσοστό των επιδιώξεών του. Αυτό ίσχυε και ισχύει.

Η Ελλάδα, όπως και κατά το παρελθόν, έχει ιστορική και ηθική ευθύνη απέναντι στην Κυπριακή Δημοκρατία. Η ποιότητα των σχέσεων μεταξύ Λευκωσίας και Αθηνών πρέπει να παραμείνει αναλλοίωτη. Σε όλα τα στάδια της υπό εξέλιξη διαδικασίας.

Όπως ξέρετε, τις μέρες αυτές κυκλοφορεί το νέο μου βιβλίο «Οράματα και Χίμαιρες: Διαδρομές ενός Διπλωμάτη» από τις εκδόσεις Ι.Ν. Σιδέρης. Τον πρόλογο έχει γράψει ο καθηγητής κ. Νίκος Αλιβιζάτος. Από την πρώτη μέχρι και την τελευταία σελίδα προσπαθώ να τονίσω με βάση τη σωρευμένη γνώση και εμπειρία ενός κρατικού λειτουργού που υπηρέτησε την πατρίδα του για περίπου 40 χρόνια ότι χωρίς συνεννόηση στα μεγάλα και στα σοβαρά θέματα των πολιτικών μας ταγών και δυνάμεων, η εξωτερική πολιτική κάθε ελληνικής κυβέρνησης είναι όμηρος των εσωτερικών μετώπων. Δεν έχω γνωρίσει άλλη χώρα –μάλλον έχω γνωρίσει άλλη μία, στη γειτονιά μας– όπου τα κυρίαρχα συνθήματα που επικρατούν στον χαρακτηρισμό εκφάνσεων της εξωτερικής πολιτικής είναι από τη μια «νίκη», «θρίαμβος», «απόλυτη επιτυχία», «ικανοποίηση» και από την άλλη «προδοσία», «μειοδοσία», «ήττα», «ντροπή»… Η λέξη-κλειδί στις διεθνείς σχέσεις που λέγεται «συμβιβασμός» δεν περιλαμβάνεται στο ελληνικό λεξιλόγιο.

Στη θέση που βρίσκεται τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα, η πολιτική συνεννόηση στον ψηλότερο δυνατό κοινό παρονομαστή αποτελεί αυτό τον παράγοντα ισχύος που τόσο έχουμε ανάγκη. Ελπίζω ότι η συνταγματική αναθεώρηση, όταν και εφόσον γίνει, θα περιλάβει ως προτεραιότητα την αναθεώρηση των άρθρων που αφορούν τον εκσυγχρονισμό των θεσμών εθνικής ασφάλειας.

Η Ελλάδα, η σημερινή Ελλάδα, θεωρεί ότι μπορεί να έχει την πολυτέλεια να στερείται ενός κεντρικού οργάνου πληροφόρησης, ανάλυσης, σχεδιασμού και δράσης, όπως το Εθνικό Συμβούλιο Ασφαλείας. Εδώ και πέντε χρόνια, όσο πιο συχνά μπορώ, επαναφέρω την πρόταση για σύσταση Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας υπό τον κ. πρωθυπουργό με τη δικαιωματική συμμετοχή και των πολιτικών ηγετών. Εκτός βέβαια της Χρυσής Αυγής. Έχει μηδενικό δημοσιονομικό κόστος και πολλαπλά ανταποδοτικά οφέλη. 

Οι πολιτικές ηγεσίες πρέπει να αποτελούν πρότυπο και να δίνουν συνεχώς το παράδειγμα προς μίμηση. Λυπάμαι, αλλά, όσο αυτό δεν συμβαίνει, οι κρίσιμες αποφάσεις που αφορούν την εξωτερική μας πολιτική θα είναι όμηροι κομματικών και μικροπολιτικών επιλογών.

Το κείμενο στο οπισθόφυλλο

Ο Αλέξανδρος Μαλλιάς γράφει χωρίς περιστροφές για τη βαθιά κρίση αξιών στην Ελλάδα. Αναλύει, αναλαμβάνοντας τις ευθύνες που αναλογούν στη γενιά του και στον ίδιο, τις ανυπέρβλητες δυσκολίες που καλείται να αντιμετωπίσει η νέα γενιά. «Ποτέ στο παρελθόν μια ολόκληρη γενιά δεν θυσίασε τα παιδιά της και τα εγγόνια της προκειμένου να διασωθεί η ίδια» σημειώνει.

Προτείνει συνταγματικές θεσμικές αλλαγές ως αντίδοτο στη μείωση των μέσων και πραγματικών δυνατοτήτων της χώρας μας. Η αναγκαία συνεννόηση και η συναίνεση των πολιτικών δυνάμεων στα θεμελιώδη ζητήματα αποτελούν παράγοντα ισχύος. Προτείνει τη σύσταση Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας.

Βαθιά ευρωπαϊστής από τα φοιτητικά του χρόνια, επισημαίνει την απογοητευτική εικόνα της σημερινής διηρημένης Ευρώπης. Η αδυναμία και η έλλειψη πολιτικής βούλησης να διαγνώσει σωστά και έγκαιρα τις τεκτονικές και θεμελιακές αλλαγές στη Μέση Ανατολή και Βόρειο Αφρική την έχουν οδηγήσει σε πολιτικές κακοδιαχείρισης των επιπτώσεων δικών της αποφάσεων, που λαμβάνονται στον «ελάχιστο κοινό παρονομαστή». Επείγει η αναθεώρηση των Συνθηκών της Ε.Ε.

Γράφει για το «κουτί της Πανδώρας» στη Μέση Ανατολή, σημειώνοντας ότι το συριακό χάος αντανακλά κυρίως τη σύγκρουση μεταξύ των πέντε μόνιμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Επίσης, τα συμφέροντα και την εμπλοκή των περιφερειακών παικτών (Ιράν, Τουρκίας, Σαουδικής Αραβίας, Αιγύπτου, Ισραήλ). Το ημερολόγιο από τη θητεία του στη Λιβύη περιγράφει τις εμπειρίες του την περίοδο του εναγκαλισμού του καθεστώτος Καντάφι από την Ελλάδα. Η στρατιωτική επέμβαση του 2011, όμως, οδήγησε στην καταστροφή. Έφερε το χάος.

Πού οφείλεται η κρίση στις σχέσεις μας με την Αλβανία; Ο συγγραφέας προτείνει συγκεκριμένο χάρτη για την τακτοποίηση των σχέσεών μας με τα Τίρανα και τον αλβανικό παράγοντα. Καταγράφει επίσης τις θέσεις του για τις σχέσεις της Ελλάδος με την πΓΔΜ.

Επίσης, τις εντυπώσεις του από πρόσφατα οδοιπορικά του στην Τουρκία και στην Κύπρο.

Ο «πρέσβης που δεν ήθελε να γίνει… πολιτικός» περιγράφει τη δική του δεκαπεντάμηνη διαδρομή στην πολιτική, μαθαίνοντας να κολυμπά στο… ΠΟΤΑΜΙ.