Αριστοτέλης Αϊβαλιώτης: «Ο δικός μας Τραμπ είναι ο Τσίπρας»

Δεν θεωρεί ότι ο Ομπάμα υπήρξε μεγάλος ηγέτης, παρ’ όλα αυτά ακόμη διαπραγματεύεται εσωτερικά αυτό που συνέβη στις αμερικανικές προεδρικές εκλογές.

Το διαπραγματεύομαι ακόμη εσωτερικά. Σημαντικό για την αφομοίωση είναι η εξήγηση, η σωστή διάσταση, η αξιολόγηση των συνεπειών. Είναι καθαρό ότι η νίκη Τραμπ είναι η έκφραση μιας μεγάλης μερίδας της αμερικανικής κοινωνίας που αισθάνεται ότι η αρχιτεκτονική του σύγχρονου κόσμου τους αφήνει πίσω της. Βρίσκω όμως και λόγους να καθησυχάζω τον εαυτό μου, καθώς έχω εμπιστοσύνη στο θεσμικό πλαίσιο των ΗΠΑ, με τα πολλά αντισταθμίσματα και αντίβαρα που περιορίζουν τις δυνατότητες οποιουδήποτε Προέδρου να κάνει το δικό του. Δείτε, για παράδειγμα, πόσες από τις ελπίδες που επενδύθηκαν αρχικά στον Μπαράκ Ομπάμα έμειναν ανεκπλήρωτες. Ο Τραμπ δεν θα είναι παντοδύναμος.

Όσο για τις πιθανές αλλαγές που θα επιφέρει η εκλογή Τραμπ στον κόσμο μας, διακρίνω τέσσερα κύρια σημεία:

• Την πιθανότητα έναρξης ενός νέου γύρου εμπορικών πολέμων και προστατευτισμού, καθώς ο Τραμπ προεκλογικά έχει ταχθεί υπέρ της επιβολής δασμών σε κινεζικά προϊόντα. Είναι αμφίβολο αν το Κογκρέσο συναινέσει σε κάτι τέτοιο, αφού μεγαλύτερη επιρροή έχουν εκεί τα διάφορα λόμπι παρά η κομματική πειθαρχία, αλλά οποιαδήποτε τέτοια κατεύθυνση της εμπορικής πολιτικής των ΗΠΑ θα θίξει το παγκόσμιο εμπόριο και κατ’ επέκταση την παγκόσμια ανάπτυξη.
• Τη γεωπολιτική αλλαγή που θα προκαλέσει μια νέα τάση απομονωτισμού των ΗΠΑ αλλά και μια νέα συνεννόηση με τη Ρωσία. Το πιθανότερο είναι να μείνει ο Άσαντ στη Συρία, να συντριβεί το ISIS, να στηριχτεί ο μεγαλοϊδεατισμός του Ερντογάν, να αναγνωριστεί η προσάρτηση της Κριμαίας και να ψαλιδιστεί η υποστήριξη στην Ουκρανία. Το βάρος της εξωτερικής προσοχής θα μετακινηθεί στην Ασία, γεγονός που ήδη συμβαίνει άλλωστε.
• Τη φιλοδοξία να μειωθούν σημαντικά οι εταιρικοί φόροι στις ΗΠΑ, γεγονός που θα σημάνει την έναρξη ενός νέου γύρου φορολογικού ανταγωνισμού μεταξύ των χωρών με έπαθλο την προσέλκυση των μεγάλων διεθνών εταιρειών και των επενδύσεών τους.
• Την πίεση στους συμμάχους των ΗΠΑ να αυξήσουν τις αμυντικές τους δαπάνες αν θέλουν να διατηρήσει το ΝΑΤΟ τις σημερινές φιλοδοξίες του και τη δέσμευση της Αμερικής σε αυτό. Κάτι τέτοιο, σε συνδυασμό με τον ανταγωνισμό μειώσεων στη φορολογία, θα δημιουργούσε μεγάλες προκλήσεις για το σημερινό σύμφωνο δημοσιονομικής σταθερότητας στην Ευρώπη.

Δεν συμμερίζομαι την απαισιοδοξία. Μπορεί να είμαστε μπροστά σε ένα συνολικό φαινόμενο, αφού πριν από τον Τραμπ είχαμε το Brexit και πριν από αυτό τον δικό μας Τσίπρα. Φαινόμενα που έχουν κοινό παρονομαστή τον λαϊκισμό, τη μνησικακία μεγάλων τμημάτων της μεσαίας τάξης που είδαν τα θεμελιωμένα στο παρελθόν τους όνειρα διαρκούς βελτίωσης της ζωής τους να διαψεύδονται, την ξενοφοβία φτωχότερων τμημάτων κοινωνιών που αισθάνονται ότι οι νεοεισερχόμενοι απειλούν να τους πάρουν το ψωμί τους, την αίσθηση του κινδύνου για την ασφάλεια από τις νέες ασύμμετρες απειλές της τρομοκρατίας, την ανάγκη προστασίας μιας πολιτιστικής ταυτότητας που βάλλεται από τον σύγχρονο τρόπο ζωής, τέτοια φαινόμενα τείνουν να συμπυκνούνται σε ισχυρές πολιτικές κινήσεις σε πολλά μέρη του κόσμου. Η νίκη Τραμπ, στο ισχυρότερο κράτος του κόσμου, δίνει φτερά σε παρόμοιες κινήσεις ανά τον κόσμο. Πρόσφατα είχαμε ένα τέτοιο φαινόμενο και στις Φιλιππίνες, με την εκλογή Ντουτέρτε, που έχει δηλώσει θαυμαστής του Χίτλερ.

Πρόκειται για ένα μάλλον μη αναστρέψιμο φαινόμενο, αυτή η νέα επανάσταση των «πληβείων». Όμως ας το δούμε και αλλιώς. Τα νερά είχαν λιμνάσει. Θα ταραχτούν, αλλά δεν θεωρώ ότι ο δυτικός πολιτισμός είναι σε κίνδυνο. Οι κυριότερες κατακτήσεις του, το κράτος δικαίου, η ελευθερία του ατόμου, τα ανθρώπινα δικαιώματα, έχουν πια αποκτήσει βαθιές και σταθερές ρίζες στις αναπτυγμένες κοινωνίες και επεκτείνουν την επιρροή τους σε όλο και μεγαλύτερο τμήμα των υπό ανάπτυξη κοινωνιών. Έχω πίστη ότι εξακολουθούμε να κινούμαστε μπροστά και οι εξελίξεις στις οποίες είμαστε μάρτυρες είναι απλές λακκούβες και προσωρινά, μικρά, πισωγυρίσματα.

Νομίζω, ναι. Είμαστε μπροστά σε ένα πολύ πιο σύνθετο φαινόμενο, που συνδέεται περισσότερο με την αντίληψη συμφερόντων από πολύ μεγάλα τμήματα πληθυσμού στις αναπτυγμένες κοινωνίες που πιέζονται από τον νέο διεθνή καταμερισμό ισχύος, αποτέλεσμα των διαφορετικών ρυθμών ανάπτυξης αλλά και της πληθυσμιακής έκρηξης. Διαφωνώ με όσους επιμένουν ότι πρόκειται για ζήτημα παιδείας, αλλά και με όσους νομίζουν ότι ο λαϊκισμός προκύπτει από «πάνω προς τα κάτω» και συνδέεται με την προπαγάνδα και την πειθώ. Το αντίστροφο συμβαίνει, το φαινόμενο του λαϊκισμού πάει από «κάτω προς τα πάνω», οι δε λαϊκιστές πολιτικοί είναι απλώς ηχεία που μεταφέρουν διαμορφούμενες απόψεις μιας μεταβαλλόμενης κοινής γνώμης. Στην πραγματικότητα, έχουμε να κάνουμε με μια αποτυχία των ελίτ να διαγνώσουν και να εκφράσουν την κοινή γνώμη των χωρών τους, αφού έχασαν πρώτα απ’ όλα την επαφή με τους «βραδυπορούντες».

Είναι μάλλον καιρός που το consensus international politics, που γνωρίσαμε σαν γενικό χαρακτηριστικό του κόσμου μας, θα αντικατασταθεί με κάτι άλλο, πιο πρωτόγονο και ανταγωνιστικό, αλλάζοντας τη ζωή μας. Θα έχει σαν αποτέλεσμα περισσότερο πόλεμο παρά ειρήνη σε όλο και περισσότερα σημεία ανά τον κόσμο. Θα ήταν μια απλοϊκή απάντηση σε αυτή τη μεγάλη αλλαγή μια απλή νοσταλγία για τους ειρηνικούς καιρούς ξεγνοιασιάς που γνωρίσαμε. Και ο εξορκισμός αυτού του νέου περιβάλλοντος που έρχεται στο «πυρ το εξώτερον».

Έτσι, βλέπω το φαινόμενο Τραμπ, και όλα τα άλλα που θα ακολουθήσουν στην ήπειρό μας, με ψυχραιμία. Τα καλωσορίζω μάλιστα, σαν ένα αναγκαίο τάραγμα των λιμνασμένων νερών. Στέκομαι απέναντί τους σαν εχθρός τους, αποδεχόμενος τη λογική τους, του ανταγωνισμού και του πολέμου, αφού η εποχή έχει αλλάξει.

Κάθε χώρα έχει και τον Τραμπ της, όπως καλά γνωρίζουμε. Με τις ιδιομορφίες της η κάθε περίπτωση. Εδώ εμείς έχουμε τον Τσίπρα. Στη Γαλλία τη Λεπέν. Στη Γερμανία το κόμμα της Εναλλακτικής για τη Γερμανία. Στην Ιταλία ο Μπέπε Γκρίλο. Στην Ισπανία οι Ποντέμος. Και πάει λέγοντας.

Η Ελλάδα θα έχει μερικές θετικές επιπτώσεις, αφού η νέα αμερικανική πολιτική συνεννόησης με τη Ρωσία θα ηρεμήσει, κατά πάσα πιθανότητα, σημαντικά τη γειτονιά μας. Μια ειρήνευση στη Συρία θα μείωνε σημαντικά τις μεταναστευτικές πιέσεις που δέχεται η χώρα μας. Επίσης, μια χαλάρωση της δημοσιονομικής πολιτικής των χωρών της Ε.Ε. πιο επεκτατική θα είχε μερικές θετικές επιπτώσεις σ’ εμάς, που είμαστε κακοί μαθητές στο μάθημα της «λιτότητας».

Αλλά μέχρι εκεί. Το γενικό ισοζύγιο θα είναι μάλλον αρνητικό, αφού μια τάση απομονωτισμού της Αμερικής θα έχει αρνητικές επιπτώσεις στην παγκόσμια ανάπτυξη, για να μην αναφέρουμε και την ελληνική ναυτιλία, που τρέφεται από την καλή υγεία του διεθνούς εμπορίου. Αν, πάλι, η Αμερική πρωταγωνιστήσει στις φορολογικές μειώσεις, θα γίνει ο κύριος στόχος των διεθνών επενδύσεων, από τις οποίες και εμείς προσδοκούμε απελπισμένα ένα κομματάκι. Κορυφαία, κατά τη γνώμη μου, αρνητική επίπτωση θα έχει η ενδυνάμωση των ξενοφοβικών και λαϊκιστικών δυνάμεων στην Ευρώπη, οι οποίες, εκτός των άλλων στόχων της κριτικής τους, έχουν και την Ελλάδα και τη βοήθεια που έχουν δώσει οι δικοί τους φορολογούμενοι σ’ εμάς.

Δεν θα συμφωνήσω ότι ο Ομπάμα ήταν ένας πολύ μεγάλος ηγέτης. Εκ του αποτελέσματος. Είναι ένας πολύ σημαντικός συμβολικά πολιτικός, ο οποίος είναι παράλληλα ένας εκπληκτικός και εμπνευσμένος ρήτορας. Δεν κατάφερε όμως πολλά, τουλάχιστον τόσα για να δικαιούται την υστεροφημία του «Μεγάλου».

Ας μην κλαίμε τη μοίρα μας. Η αμερικανική Ιστορία, κατά το μεγαλύτερο μέρος της, χαρακτηρίζεται από την εναλλαγή στο τιμόνι της Προεδρίας, συνήθως ανά οκταετία, των Δημοκρατικών και των Ρεπουμπλικάνων. Τώρα ήρθε, στην προβλέψιμη προθεσμία, η ώρα των Ρεπουμπλικάνων – οι οποίοι είχαν την ατυχία να εκπροσωπηθούν από μια καρικατούρα. Το Δημοκρατικό Κόμμα έχασε γιατί είχε έρθει η ώρα του, σε συνδυασμό με τον λαϊκισμό της εποχής, αλλά και της τύφλωσης να επιμείνει σε μια κακή υποψηφιότητα.