Λευτέρης Κουσούλης: «Δεν θα γλιτώσουμε από τον εαυτό μας» - Free Sunday
Λευτέρης Κουσούλης: «Δεν θα γλιτώσουμε από τον εαυτό μας»

Λευτέρης Κουσούλης: «Δεν θα γλιτώσουμε από τον εαυτό μας»

Ξέρει ότι όσα συμβαίνουν στις ΗΠΑ θα επηρεάσουν και την εδώ πλευρά του Ατλαντικού, όμως πιστεύει ότι γραμμική πρόοδος της ανθρωπότητας δεν υπήρξε ποτέ και το σημείο καμπής στο οποίο βρισκόμαστε σήμερα μπορεί να φέρει γόνιμο προβληματισμό στον δημοκρατικό κόσμο.

Ομπάμα και Τραμπ ανήκουν σε άλλους κόσμους;
Η πολιτική και η Ιστορία κινούνται με οδηγό αντιλήψεις και ιδέες. Εκφραστές των αντιλήψεων και των ιδεών είναι πάντα άνθρωποι. Δημόσια πρόσωπα που δοκιμάζονται στην πολιτική σύγκρουση, καθώς επιλέγουν να δώσουν υπόσταση στις ιδέες και στις αντιλήψεις μέσα από την πράξη.
Ομπάμα και Τραμπ είναι προφανές ότι ανήκουν σε άλλο κόσμο, σε άλλο κόσμο ιδεών. Αυτό όμως που μοιάζει θεωρητικό δεν είναι καθόλου θεωρητικό, καθώς η τελευταία επιλογή που έγινε στην Αμερική διεκδικεί μια απολύτως διαφορετική κατεύθυνση από αυτήν της Προεδρίας Ομπάμα. Επιχειρεί να χτίσει μια άλλη Αμερική. Όταν όμως μιλάμε για «κόσμους», δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι αυτοί οι κόσμοι υποχρεωτικά συνυπάρχουν. Βρίσκονται σε μια κατάσταση διαλεκτικής αντιπαλότητας. Μέσα όμως πάντα στο δεδομένο της συνύπαρξής τους. Και με την έννοια αυτή, η συνύπαρξη εδώ προέχει.
Συνεπώς, Ομπάμα και Τραμπ είναι εκφραστές του ίδιου στο βάθος κόσμου. Όπου υπάρχει πλαίσιο πολιτικής σύγκρουσης, είναι αυτό το πλαίσιο που ορίζει τελικά τον κόσμο για τον οποίο μιλάμε.

Βρισκόμαστε στην αρχή μιας σκοτεινής εποχής;
Και ναι και όχι. Πολλές φορές όμως στο παρελθόν η ανθρωπότητα βρέθηκε στο όριο αυτού που εσείς ονομάζετε «σκοτεινή εποχή». Αμφισβητώ ακόμη και την έκφραση, αν και καμιά φορά τη χρησιμοποιώ. Στην εποχή μας, το 2016, η έλευση μιας «σκοτεινής εποχής» δεν είναι εύκολο πράγμα. Ο τρόπος πολιτικής λειτουργίας στη Δύση, τα διαθέσιμα τεχνικά μέσα επικοινωνίας, το δημοκρατικό πλαίσιο, η σχετική ελευθερία δράσης, αποτρέπουν εν δυνάμει την επιβολή του «σκότους» στην ιστορική εξέλιξη. Ο σημερινός άνθρωπος είναι περισσότερο εξοπλισμένος για να αντιμετωπίσει αυτό το υπαρκτό πάντα ενδεχόμενο. Εδώ, ο Τραμπ, ως το αντίθετό του, δηλαδή ως η κίνηση που θα προκαλέσει εναντίον του, θα γίνει ο ίδιος συντελεστής που θα αποτρέψει τη «σκοτεινή εποχή». Όπου υπάρχει πλαίσιο ελεύθερης δράσης, μια θέση τροφοδοτεί την αντίθεσή της. Και η σύγκρουση που γεννάει ανατινάζει την ησυχία της επόμενης φάσης. Συνεπώς δεν νομίζω ότι βρισκόμαστε στην αρχή μιας σκοτεινής εποχής.

Καταρρέει η αυταπάτη της γραμμικής προόδου του πολιτισμού;
Δεν καταρρέει η αντίληψη της γραμμικής προόδου, γιατί ποτέ δεν είχε βάση. Πάντα ήταν μια αυταπάτη. Η αντίληψη της γραμμικής εξέλιξης υπήρξε ένα από τα χαρακτηριστικά του δυτικού ανθρώπου. Η στέρεη πεποίθηση, δηλαδή, ότι τα πράγματα θα βαίνουν από το καλό στο καλύτερο, με μια αδιατάρακτη βεβαιότητα. Η επιστήμη, η τεχνική, η γνώση συνολικά, έπαιζε τον ρόλο του εγγυητή αυτής της γραμμικής εξέλιξης. Μόνο που αυτό που η λογική φαίνεται να εγγυάται, η ανορθολογική φύση της πολιτικής σύγκρουσης το αμφισβητεί. Γιατί και η συμπληρωματική αυταπάτη ότι η πολιτική είναι μια υπόθεση του ορθού λόγου διαψεύδεται από την εξέλιξη και την Ιστορία. Η πολιτική είναι μια ανορθολογική υπόθεση. Συνεπώς εμπεριέχει το άλμα εμπρός και το άλμα πίσω.

Υπάρχει περίπτωση η οπισθοδρόμηση να μη χτυπήσει και την Ε.Ε.;
Όταν διαμορφώνεται μια νέα πολιτική ατμόσφαιρα, όλα τα διαπερνά και τα διαποτίζει. Ασφαλώς η συνολική κίνηση που έρχεται από την Αμερική, εννοείτε, υποθέτω, θα επηρεάσει την Ευρώπη. Ποτέ όμως η επιρροή που ασκείται δεν είναι μονοδιάστατη και μονομερής. Εκεί που νομίζουμε ότι θα γίνει πηγή οπισθοδρόμησης, μπορεί να αναβλύσει μια πηγή προβληματισμού και νέας αναζήτησης. Και με βάση τη δική μου γνώμη, η Ε.Ε., ως πρωτοπόρος κοινωνικός, πολιτικός και πολιτιστικός χώρος της εποχής μας –σε σύγκριση με τον υπόλοιπο κόσμο πάντα– έχει μέσα της τις δυνάμεις να αντιπαρατεθεί, ίσως νικηφόρα, με αυτό που ονομάζεται οπισθοδρόμηση. Οι προκριματικές εκλογές «στη Δεξιά και στο κέντρο» στη Γαλλία είναι ένα βήμα ότι ποτέ καμία ιστορική φάση δεν είναι μονοδιάστατη. Πολύπλοκα κινείται ο κόσμος. Διαλεκτικά κατανοείται.

Μήπως είναι λάθος η καταγγελία του λαϊκισμού από αντιλαϊκές δυνάμεις;
Έτσι όπως το διατυπώνετε, είναι λάθος. Μεγάλο λάθος. Αλλά ποιος είναι ο κριτής; Εδώ δεν υπάρχει διακριτός κατήγορος και κατηγορούμενος. Ούτε αυτονόητα διακριτές λαϊκές και αντιλαϊκές δυνάμεις. Ο λαϊκισμός είναι μια αντίληψη και ένα πνεύμα κατανόησης του κόσμου, που όταν γίνεται οδηγός στην πολιτική σύγκρουση, χάνεται η αρχή και το τέλος. Κι εκεί που νομίζεις ότι βλέπεις φιλολαϊκές δυνάμεις, κρύβεται ένας εχθρός τους, κι εκεί που νομίζεις ότι βλέπεις αντιλαϊκές δυνάμεις, κρύβεται ένας φίλος τους. Δεν υπάρχει εξάλλου σοφία του λαού, συνεπώς η απάντηση θα είναι πάντα μετέωρη.

Δεν έχει δίκιο ο κόσμος που αποδοκιμάζει τις ελίτ;
Εξαρτάται. Άλλοτε ναι, άλλοτε όχι. Έχει άδικο όταν υποστηρίζει ότι η γη είναι σαν ταψί και όχι σφαιρική, έχει δίκιο όταν αμφισβητεί την αυθεντία, τη διεκδικούμενη πολιτική ορθότητα και τον καθοδηγητικό ρόλο.
Αυτό που ονομάζουμε ελίτ, μια ομάδα ανθρώπων με διακριτά χαρακτηριστικά και ως εκ τούτου προνόμια, είναι ταυτόχρονα συντελεστής αλλαγής και παράγοντας καθυστέρησης. Ο Βιλφρέντο Παρέτο, που έχει μελετήσει την «κυκλοφορία των ελίτ», θα μας έλεγε ότι μόνο στους κόλπους των ελίτ γίνεται η σύγκρουση για το μπρος και το πίσω. Την ώρα που αυτό ισχύει, η κίνηση επικαθορίζεται τελικά από τον λαό και τον βαθμό της συνειδητοποίησής του.
Αν η συνειδητοποίηση, η δυνατότητα, δηλαδή, επίγνωσης των συνθηκών της πραγματικής ζωής είναι υπαρκτή, τότε η αμφισβήτηση των ελίτ μπορεί να γίνει παράγοντας συγκλονιστικής μεταβολής, έως και επαναστατικού τύπου εξέλιξης. Στο μέτωπο της συνειδητοποίησης κρίνεται κάθε φορά και η τροπή που θα πάρει η πολιτική σύγκρουση.

Τι άλλο πρέπει να συμβεί για να καταλάβει το «σύστημα» ότι έτσι (με τόσες ανισότητες) δεν πάει άλλο;
Ποιο σύστημα; Το σύστημα είναι μια ωραία κατασκευή του νου. Μοιάζει να βοηθάει την κατανόηση. Δεν έχει όμως πάντα αντιστοιχία με τα πράγματα και αυτό μας εμποδίζει να καταλάβουμε αυτό που πραγματικά υπάρχει. Καταλαβαίνω όμως τι θέλετε να πείτε. Εννοείτε τις κρατούσες συνθήκες και τις παγιωμένες σχέσεις. Οι άνθρωποι, γι’ αυτούς πρέπει να μιλάμε –στη Δύση με τη συμμετοχή τους λειτουργεί το «σύστημα»–, αποδέχονται ή απορρίπτουν, συμβιβάζονται ή αντιστέκονται σε αυτό που κάθε φορά εμφανίζεται ενώπιόν μας, ως κοινωνική πραγματικότητα.
Υπάρχουν στιγμές καμπής, όπου η συνειδητοποίηση πάντα μετατρέπεται σε πολιτική πράξη και οδηγεί σε ένα πολιτικό αποτέλεσμα. Η φάση που διανύουμε έχει τέτοια χαρακτηριστικά. Σιγά-σιγά μια κατάσταση μένει πίσω και μια νέα, πιθανόν, οικοδομείται. Απλώς, ο καθένας μας ζητάει γρήγορες απαντήσεις για το σήμερα και αν είναι δυνατόν μια εγγυημένη πρόβλεψη για το μέλλον. Καμία κοινωνία δεν μπορεί να αποφύγει την περιπέτειά της.

Και εδώ τι γίνεται;
Εδώ, στη μικρή χώρα, στην Ελλάδα, που ζει σε συνθήκες οικισμού περίκλειστου και περιτοιχισμένου –μιλάω πάντα για τη συνείδηση των ανθρώπων–, βρίσκονται όλοι σιγά-σιγά, λαός, πολίτες, κυβερνώντες και κυβερνώμενοι, ενώπιον του εαυτού τους. Και κανείς δεν γλιτώνει ποτέ από τον εαυτό του χωρίς την οδύνη της αυτοαναγέννησής του.