Παναγιώτης Χονδρός: Ανάγκη να συνεχιστεί η ψυχιατρική μεταρρύθμιση

Ο ψυχολόγος, MSc και πρόεδρος της Εταιρείας Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας (ΕΠΑΨΥ) Π. Χονδρός έχει κάθε λόγο να είναι ικανοποιημένος αυτές τις μέρες. Ολοκληρώνεται μετά από ενάμιση χρόνο με μεγάλη επιτυχία το πρόγραμμα «Πολίτες ενάντια στην κατάθλιψη» και ο απολογισμός θα γίνει με μια διεθνούς επιπέδου εκδήλωση το επόμενο Σάββατο. Στον χώρο της ψυχικής υγείας το προσφυγικό δημιουργεί νέες προκλήσεις, παρά την έλλειψη κυβερνητικού σχεδιασμού για την παροχή υπηρεσιών.

Το πρόγραμμα «Πολίτες ενάντια στην κατάθλιψη» ολοκληρώνεται στο τέλος Απριλίου. Είμαστε πολύ ικανοποιημένοι, γιατί πετύχαμε τον βασικό μας στόχο, τα άτομα που πάσχουν να υποστηριχθούν, ώστε να μπορούν να έχουν ενεργό ρόλο στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης. Εκπαιδεύτηκαν 140 άτομα με προσωπικό βίωμα κατάθλιψης σε 11 περιοχές. Από αυτά τα άτομα, με την υποστήριξη του προγράμματος, ήδη ξεκίνησαν σε Ν. Ηράκλειο, Πάρο, Σύρο, Τήνο και Γαλάτσι ομάδες αυτοβοήθειας για την κατάθλιψη. Άλλες τρεις έχουν προγραμματιστεί να ξεκινήσουν. Παράλληλα, μέσω εκδηλώσεων και ειδικών συναντήσεων στις οποίες πήραν τον λόγο οι πάσχοντες, ενημερώθηκαν για την κατάθλιψη και τους τρόπους αντιμετώπισής της περισσότερα από 1.400 άτομα και συνεργάστηκαν 35 φορείς στην υλοποίηση του προγράμματος. Τα αποτελέσματα θα παρουσιαστούν αναλυτικά σε ειδική εκδήλωση στις 16 Απριλίου, με τη συμμετοχή των ωφελούμενων και ειδικών από Νορβηγία, Γαλλία και Γερμανία.

Ήδη, σε συνεργασία με τη European Alliance Against Depression, μεταφέρουμε και στα ελληνικά το ifightdepression. Πρόκειται για ένα διαδικτυακό εργαλείο αυτοβοήθειας για εφήβους και ενήλικες με ήπιες μορφές κατάθλιψης, χρησιμοποιείται ήδη σε 13 χώρες και η αποτελεσματικότητά του έχει μελετηθεί μέσω κλινικών ερευνών. Είναι δωρεάν στη χρήση και στοχεύει στο να υποστηρίξει άτομα στην αυτοδιαχείριση των συμπτωμάτων της κατάθλιψης με την υποστήριξη ενός εκπαιδευμένου ειδικού (ψυχικής) υγείας. Και αυτή η δράση στο πλαίσιο του προγράμματος «Είμαστε όλοι Πολίτες», το οποίο είναι μέρος των EEA Grants. Διαχειριστής επιχορήγησης του προγράμματος είναι το Ίδρυμα Μποδοσάκη.

Άλλος στόχος είναι η δημιουργία ενός εθνικού οργανισμού που θα προωθεί την αυτοβοήθεια και θα υποστηρίζει επιστημονικά τις τοπικές δράσεις. Όμως, πέρα από την κατάθλιψη, οι φορείς που συνεργαζόμαστε στο πρόγραμμα ετοιμάζουμε προτάσεις παρέμβασης σε θέματα ψυχικής υγείας προσφύγων. Καταλαβαίνουμε πόσο σημαντική είναι μία συστηματική παρέμβαση σε αυτό το επίπεδο και γι’ αυτό συνεργαζόμαστε με την International Suicide Prevention Association, τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης και άλλους διεθνείς φορείς.

Η τελευταία τετραμηνιαία αναφορά που δώσαμε για το πρόγραμμα «Πολίτες ενάντια στην κατάθλιψη» ήταν περίπου 500 σελίδες. Και μόνο λόγω φημών που κυκλοφορούν, τις περισσότερες φορές οι ΜΚΟ ελέγχονται εξαντλητικά όταν χρηματοδοτούνται για μια δράση. Ο έλεγχος είναι ευπρόσδεκτος. Σε τοπικό επίπεδο οι περισσότεροι φορείς παραδέχονται ότι χωρίς τις δράσεις των ΜΚΟ, εθελοντικών στις περισσότερες περιπτώσεις, η κατάσταση θα ήταν ακόμα πιο τραγική. Ενέργειες εις βάρος των προσφύγων, δυστυχώς, βλέπουμε από κάθε πλευρά, από ιδιώτες, κρατικούς φορείς, φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης. Τα προβλήματα θεωρώ ότι σχετίζονται με την έλλειψη κεντρικού συντονισμού και της ύπαρξης ενός ξεκάθαρου σχεδίου.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει συγκεντρώσει έρευνες από διάφορες χώρες που δείχνουν ότι καταστάσεις όπως η ανεργία, η επαγγελματική ανασφάλεια και η απώλεια του εισοδήματος οδηγούν έως και σε τριπλασιασμό τα συμπτώματα συναισθηματικών διαταραχών. Έρευνες του ΕΠΙΨΥ την περίοδο της κρίσης έρχονται να επιβεβαιώσουν αυτό το φαινόμενο. Συχνά στις υπηρεσίες συναντάμε αυτό που ονομάζεται «κοινωνική υποβάθμιση», η αίσθηση ότι πέφτεις απότομα στην κοινωνική σκάλα. Άτομα που το εκκαθαριστικό τους μπορεί να δείχνει ένα υψηλό εισόδημα ή ακίνητη περιουσία, αλλά την προκείμενη στιγμή δεν έχουν κυριολεκτικά να φάνε και νιώθουν εντελώς αβοήθητα, με σύνθετα κοινωνικά προβλήματα.

Από το 2012 το Ελληνικό Γραφείο του Ύπατου Αρμοστή για τους Πρόσφυγες αναφέρει ότι «η ολιστική προσέγγιση για την αντιμετώπιση του προσφυγικού απαιτεί πρώτα και κύρια να συνειδητοποιήσουμε πόσο σύνθετα είναι τα προβλήματα και να αποδεχτούμε ότι δεν υπάρχουν εύκολες και γρήγορες λύσεις. Κανένα μέτρο δεν μπορεί να αποτελέσει “λύση” από μόνο του. Αντίθετα, χρειάζεται ένα σύνολο συμπληρωματικών μέτρων που να αντιμετωπίζουν διαφορετικές πτυχές του προβλήματος και τις διαφορετικές εθνικές ομάδες σύμφωνα με τις πραγματικές τους ανάγκες». Με αυτή τη λογική, μία πτυχή του προβλήματος είναι η ψυχική υγεία των προσφύγων, σε συνεργασία με τους φορείς που καλύπτουν άλλα θέματα, όπως η σίτιση, η υγειονομική περίθαλψη και η προστασία των δικαιωμάτων τους. Ήδη φορείς εξειδικευμένοι στο αντικείμενο, όπως το Κέντρο Ημέρας Βαβέλ για μετανάστες, έχουν αναγνωρίσει την ανάγκη για παροχή αυτού που λέμε «πρώτες βοήθειες» ψυχικής υγείας, την ψυχολογική υποστήριξη όσων προσφέρουν υποστήριξη σε πρόσφυγες, την εκτίμηση των ιδιαίτερων αναγκών τους και την πρόληψη αυτοκτονιών. Πρέπει να υπάρξει συστηματική συνεργασία σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο των φορέων ψυχικής υγείας, σε συνεργασία με φορείς από τις χώρες προέλευσης των προσφύγων. Κατανοούμε ότι καθώς περνάει ο καιρός, όλο και περισσότερος κόσμος θα μένει για μεγάλο διάστημα στη χώρα μας, φέροντας το τραύμα του ξεριζωμού, τα προβλήματα που μπορεί να είχαν προτού αποφασίσουν να φύγουν και τη διαβίωση πλέον σε ένα περιβάλλον απάνθρωπων συνθηκών και αβεβαιότητας.

Έχει ακόμα περισσότερο νόημα, γιατί τα οικονομικά και θεσμικά προβλήματα θα αυξήσουν εντέλει τα φαινόμενα αποκλεισμού και κακοποίησης των ψυχικά πασχόντων. H Ε.Ε., σε συνεργασία και με το Ευρωπαϊκό Γραφείο του Ύπατου Αρμοστή των Ηνωμένων Εθνών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, παίρνει πρωτοβουλίες για τη διαβούλευση στην Ελλάδα ενός ρεαλιστικού σχεδίου συνέχισης των ενεργειών για τη βελτίωση και την ανάπτυξη των υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Ελπίζουμε το υπουργείο Υγείας να δει ως ευκαιρία τη συγκυρία και να προχωρήσει προς τα εμπρός.