Άνω-κάτω η οικονομία εξαιτίας της πανδημίας

Η έξαρση της πανδημίας που παρατηρείται στην Ε.Ε. και στην Ελλάδα επηρεάζει αναπόφευκτα την οικονομία και τον σχετικό προγραμματισμό. Όλα δείχνουν ότι η δοκιμασία θα μετατραπεί σε οικονομικό και κοινωνικό μαραθώνιο.

Σε βάθος χρόνου

Ο οικονομικός προγραμματισμός, σε οικογενειακό, επιχειρηματικό, αλλά και κυβερνητικό-κρατικό επίπεδο, ανατρέπεται εξαιτίας της κλιμάκωσης και της συνέχισης της πανδημίας.

Στο ξεκίνημα της πανδημίας το βασικό σενάριο ήταν για ανάκαμψη το δεύτερο εξάμηνο του 2020, ενώ τώρα πάμε για προοπτική ανάκαμψης από το δεύτερο εξάμηνο του 2021.

Οι οικονομικοί και δημοσιονομικοί υπολογισμοί γίνονται πιο περίπλοκοι και εξαιτίας του δεύτερου κύματος της πανδημίας, το οποίο όλοι περιμένουμε αλλά δεν ξέρουμε πότε και πώς θα εκδηλωθεί. Οι περισσότεροι διεθνείς οργανισμοί θεωρούν ότι το δεύτερο κύμα μπορεί να φέρει πρόσθετη μείωση του ΑΕΠ κατά 2%-3%.

Έχουμε σε εξέλιξη ένα εφιαλτικό οικονομικό σενάριο. Γνωρίζουμε ότι το ελληνικό ΑΕΠ θα υποστεί μια πτώση 8%-9% το 2020. Αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε ότι θα φτάσουμε μέχρι το 2023 για να καλύψουμε το χαμένο έδαφος του 2020. Δεν μπορούμε να αποκλείσουμε επιδείνωση της κατάστασης και της προοπτικής στο άμεσο μέλλον, αν το δεύτερο κύμα εκδηλωθεί με ιδιαίτερα επιθετικό τρόπο και οδηγήσει σε αναγκαστικό lockdown της οικονομίας.

Τα νέα από το Παρίσι και τη Μαδρίτη δεν είναι καλά. Ο υπουργός Υγείας της Γαλλίας ανακοίνωσε ότι η πρωτεύουσα της χώρας μπορεί να μπει σε κατάσταση «μέγιστου συναγερμού» από την επόμενη Δευτέρα. Η κυβέρνηση της Ισπανίας προχώρησε σε επέκταση των περιορισμών που ίσχυαν για τμήματα της Μαδρίτης στο σύνολο της πρωτεύουσας. Αν κρίνουμε από αυτά που συμβαίνουν σε Παρίσι και Μαδρίτη και τη διαρκή αύξηση των νέων κρουσμάτων στην Αττική, μπορούμε εύκολα να προβλέψουμε ότι θα αυξηθούν οι οικονομικές δυσλειτουργίες στο άμεσο μέλλον.

Ο κίνδυνος του αποπληθωρισμού

Την περασμένη Δευτέρα, 28 Σεπτεμβρίου, πήρα μέρος στον διάλογο που έχουμε καθιερώσει στην Επιτροπή Οικονομικών και Νομισματικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου με την επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), Κριστίν Λαγκάρντ. Απαντώντας σε ερωτήσεις που της έθεσα, έδωσε δύο καλά νέα, στις δύσκολες συνθήκες που έχουν δημιουργηθεί, για την ελληνική οικονομία.

Εκτίμησε ότι στο άμεσο μέλλον δεν πρόκειται να επηρεαστεί η βιωσιμότητα του χρέους του ελληνικού Δημοσίου, παρά τη μεγάλη αύξησή του λόγω ύφεσης, μειωμένων φορολογικών εσόδων και αύξησης δημοσίων δαπανών για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Όπως τόνισε, η Ελλάδα εξασφαλίζει χαμηλά επιτόκια δανεισμού, με αποτέλεσμα να διατηρείται ο έλεγχος στο κόστος διαχείρισης του δημόσιου χρέους και έτσι να εξασφαλίζεται η βιωσιμότητά του.

Από την απάντηση που έδωσε σε άλλη ερώτησή μου φάνηκε ότι η ΕΚΤ έχει δώσει το πράσινο φως για τη δημιουργία, σε εθνικό επίπεδο, bad banks, σαν κι αυτήν που προτείνει ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, κ. Στουρνάρας, για τη χώρα μας.

Με βάση τα στοιχεία που μας έδωσε η κ. Λαγκάρντ, μεγαλώνει συνεχώς η απόσταση από τον βασικό διαχρονικό στόχο της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ για ετήσιο πληθωρισμό λίγο κάτω από το 2% στην Ευρωζώνη. Τον περασμένο Αύγουστο ο ετήσιος πληθωρισμός έπεσε στο -0,2%. Η Ευρωζώνη βρίσκεται αντιμέτωπη με την απειλή του αποπληθωρισμού, ο οποίος με τη σειρά του ενισχύει την οικονομική στασιμότητα και κάνει πιο δύσκολη τη διαχείριση του δημόσιου χρέους. Το ερώτημα είναι τι πρέπει να γίνει για να βγει η Ευρωζώνη από την παγίδα του αποπληθωρισμού, εφόσον και η πολιτική της ποσοτικής χαλάρωσης που ακολουθεί η ΕΚΤ δεν συμβάλλει στην άνοδο του πληθωρισμού προς τον στόχο τού λίγο κάτω από το 2%.

Η διοίκηση της ΕΚΤ δέχεται ήδη σκληρή κριτική ότι ξεπέρασε τα όρια σε ό,τι αφορά την ένταση, την κλίμακα και τη διάρκεια της ποσοτικής χαλάρωσης και κανείς δεν ξέρει, ούτε η ίδια η Λαγκάρντ, πώς μπορούμε να ανεβάσουμε τον ετήσιο πληθωρισμό προς το 2%, για να διευκολύνουμε την οικονομική ανάπτυξη και τη διαχείριση του χρέους.

Δύσκολο το 2021

Εξαιτίας της έντασης και της διάρκειας της πανδημίας, το 2021 αρχίζει να φαίνεται πιο δύσκολο απ’ ό,τι είχε αρχικά εκτιμηθεί. Σύμφωνα με το επικρατέστερο σενάριο, η ανάκαμψη δεν θα είναι ιδιαίτερα δυναμική, θα καλύψει γύρω στο 50% της πτώσης του ΑΕΠ το 2020. Αυτό επηρεάζει τους δημοσιονομικούς υπολογισμούς και μεγαλώνει τις δυσκολίες για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις.

Ασφαλιστική μαύρη τρύπα

Προ ημερών δημοσιεύτηκαν τα στοιχεία για την εξέλιξη των οικονομικών της Κοινωνικής Ασφάλισης στη Γαλλία την περίοδο της πανδημίας. Επήλθε πλήρης ανατροπή, με το έλλειμμα να ανέρχεται πλέον σε αρκετές δεκάδες δισεκατομμύρια και την ασφαλιστική μεταρρύθμιση που είχε υποσχεθεί ο Μακρόν να είναι ένα από τα θύματα της πανδημίας.

Ανάλογη είναι η εξέλιξη στην Ελλάδα, όπου όμως οι αρμόδιοι αποφεύγουν να δώσουν τα πλήρη στοιχεία και την αναλυτική εκτίμηση της προοπτικής. Πρέπει να καλύψουν το κενό στο άμεσο μέλλον, γιατί τα οικονομικά της Κοινωνικής Ασφάλισης αντανακλούν τις διαρθρωτικές αδυναμίες της ελληνικής οικονομίας. Επιπλέον, παρακολουθούνται στενά από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς και αποτελούν βασικό κριτήριο για την αξιολόγηση της αξιοπιστίας της κυβέρνησης, του μεταρρυθμιστικού δυναμικού της και της αποτελεσματικότητας της πολιτικής που εφαρμόζει.

Απροστάτευτος ο ιδιωτικός τομέας

Η πιστοληπτική ικανότητα του ελληνικού Δημοσίου προστατεύει προς το παρόν τους δημοσίους υπαλλήλους και τους συνταξιούχους από τις συνέπειες της πανδημίας. Το Δημόσιο δανείζεται στις αγορές με ιστορικά χαμηλά επιτόκια κι έτσι αναπληρώνει τα χαμένα, λόγω πανδημίας, φορολογικά έσοδα και καλύπτει τις αυξημένες δαπάνες.

Αυτοί που πληρώνουν τον λογαριασμό της σημερινής κρίσης είναι όσοι εξαρτώνται από τον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας. Τουρισμός, εστίαση, υπηρεσίες, ελεύθεροι επαγγελματίες, οριακοί εργοδότες και εργαζόμενοι, άνεργοι, μικρομεσαίες επιχειρήσεις, πολύ μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις.

Γι’ αυτούς, η μετατροπή της πανδημίας σε οικονομικό και κοινωνικό μαραθώνιο έχει φοβερές συνέπειες. Το ατομικό και οικογενειακό τους εισόδημα περιορίζεται, η αβεβαιότητα και το άγχος κυριαρχούν, ενώ πάρα πολλοί βρίσκονται σε πλήρη αδυναμία να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους, με αποτέλεσμα το συνολικό ιδιωτικό χρέος προς τράπεζες, Δημόσιο, Κοινωνική Ασφάλιση να κινείται από το ένα ρεκόρ στο άλλο.

Ο ιδιωτικός τομέας έχει μπει για τα καλά στην πρέσα της πανδημίας και η φοβερή πίεση προβλέπεται να συνεχιστεί για ένα αρκετά μεγάλο και απροσδιόριστο διάστημα. Η νέα αποδυνάμωση του ιδιωτικού τομέα οδηγεί αναπόφευκτα στην ενίσχυση του ρόλου του κράτους. Οι δαπάνες του Δημοσίου αυξάνονται συνεχώς σαν ποσοστό επί του ΑΕΠ, οι κυβερνητικές και κρατικές αποφάσεις παίζουν ολοένα μεγαλύτερο ρόλο στον προσδιορισμό των οικονομικών εξελίξεων.

Η πανδημία δημιουργεί ένα πολιτικό παράδοξο, με την έννοια ότι ο Μητσοτάκης και η ΝΔ ψηφίστηκαν για να περιορίσουν σταδιακά το ειδικό βάρος του κράτους στην ελληνική οικονομία και καταλήγουν, όπως όλες οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, να κάνουν, εξαιτίας των ειδικών συνθηκών που επικρατούν, ακριβώς το αντίθετο.

Το πρόβλημα είναι ότι οι κυβερνητικές, κρατικές υπογραφές εύκολα μπαίνουν υπό την πίεση της πανδημίας, αλλά οι επιπτώσεις θα είναι μαζί μας για δεκαετίες. Εξαιρετικά υψηλό δημόσιο χρέος, μεγάλο σε μέγεθος και ρόλο κράτος, απογείωση δημοσίων δαπανών με ταυτόχρονο περιορισμό της δυνατότητας του ιδιωτικού τομέα να τις χρηματοδοτήσει.

Πρόβλημα στον τουρισμό

Η χρονική διάρκεια της πανδημίας δημιουργεί πρόσθετα προβλήματα στον τουρισμό. Επιδίωξη της κυβέρνησης ήταν να αξιοποιήσει την εικόνα της ασφαλούς χώρας που είχε η Ελλάδα εξαιτίας της πολύ καλής αντιμετώπισης του πρώτου κύματος της πανδημίας, για να κρατήσει τα έσοδα του τουρισμού το 2020 στο 30%-40% του 2019. Παρά τη φιλότιμη προσπάθεια των κυβερνητικών, κρατικών αρμοδίων και κυρίως του ανθρώπινου δυναμικού του τουριστικού τομέα, τα έσοδα του 2020 ήταν μόλις το 20% των εσόδων του 2019. Το χειρότερο είναι ότι κανείς πλέον δεν προβλέπει γρήγορη ανάκαμψη του ελληνικού τουρισμού.

Το συγκριτικό πλεονέκτημα που είχαμε ως ασφαλής χώρα έχει περιοριστεί εξαιτίας της αύξησης των νέων κρουσμάτων. Η πανδημία ενισχύεται και η πρόβλεψη είναι ότι θα βρίσκεται μαζί μας και κατά τη διάρκεια της επόμενης τουριστικής περιόδου.

Αργεί η χρηματοδότηση

Σαν να μην έφτανε η αβεβαιότητα σε σχέση με τον τουρισμό το 2021, αργεί και η χρηματοδότηση της ανάκαμψης από την Ε.Ε. Οι εγκρίσεις που προετοιμάζουν τη λειτουργία του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης από 1ης Ιανουαρίου του 2021 καθυστερούν εξαιτίας της πολιτικής διαμάχης που έχει ξεσπάσει.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ζητεί από τους ηγέτες των «27» αύξηση της χρηματοδότησης των ευρωπαϊκών προϋπολογισμών 2021-2027. Οι κυβερνήσεις της Πολωνίας και της Ουγγαρίας απειλούν με βέτο στη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης σε περίπτωση που συνδεθεί η χρηματοδότηση με κριτήρια σεβασμού του κράτους δικαίου. Οι λεγόμενοι «φειδωλοί», με πρώτη απ’ όλους την κυβέρνηση της Ολλανδίας, δεν δέχονται να ζητήσουν την έγκριση του Κοινοβουλίου τους για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης αν δεν συνδεθούν οι χρηματοδοτήσεις με κριτήρια σεβασμού του κράτους δικαίου.

Το πιθανότερο είναι ότι θα βρεθούν οι αναγκαίοι συμβιβασμοί για να ξεπεραστεί το διαπραγματευτικό αδιέξοδο. Χάνεται όμως πολύτιμος χρόνος σε ό,τι αφορά τη δημιουργία και κυρίως τη λειτουργία του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης, με αποτέλεσμα να απομακρύνεται χρονικά η ευρωπαϊκή χρηματοδότηση της ανάκαμψης της ελληνικής οικονομίας.

Επομένως, η καθυστερημένη ανάκαμψη του ελληνικού τουρισμού, σε συνδυασμό με τη διαφαινόμενη καθυστέρηση στη λειτουργία του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης, θα φέρει την παράταση της οικονομικής και κοινωνικής δοκιμασίας που γνωρίζουν οι περισσότεροι Έλληνες.

Στροφή στην κοινωνία

Τα αποτελέσματα των τελευταίων δημοσκοπήσεων δείχνουν ότι η κυβέρνηση παραμένει πολιτικά κυρίαρχη, αξιοποιώντας και την αδυναμία του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά και ότι η κοινή γνώμη πιέζει για ουσιαστική βελτίωση της πολιτικής που εφαρμόζεται.

Τα προβλήματα που δημιουργεί η πανδημία επιβάλλουν στην κυβέρνηση μία εντυπωσιακή και ουσιαστική στροφή υπέρ της κοινωνίας στην εκπαίδευση, στη δημόσια υγεία, στις αστικές συγκοινωνίες, στην καθημερινότητα του πολίτη.

Κατά τη γνώμη μου, η κυβέρνηση πρέπει να αξιοποιήσει, έστω με κάποια καθυστέρηση, τις ευκολίες του Pandemic Crisis Support που προσφέρει ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας. Δανεισμό μέχρι του 2% του ΑΕΠ κάθε κράτους της Ευρωζώνης με περίπου μηδενικό επιτόκιο και χρηματοδότηση αποκλειστικά για την αντιμετώπιση των άμεσων συνεπειών της πανδημίας.

Προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να κινηθεί η κυβέρνηση «εδώ και τώρα», παίρνοντας υπόψη της ότι η πανδημία θα διαρκέσει περισσότερο απ’ ό,τι είχε εκτιμηθεί και το μήνυμα που στέλνουν οι πολίτες για την αναγκαία στροφή στην πολιτική της υπέρ της κοινωνίας.