Η ακτινογραφία της νέας κυβέρνησης

Η νέα κυβέρνηση Μητσοτάκη είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα σε ό,τι αφορά τη δομή και τα στελέχη της. Κατά την άποψή μου στηρίζεται σε μια λαθεμένη αντίληψη για την οργάνωση της εκτελεστικής εξουσίας, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται περισσότερα προβλήματα από αυτά που λύνονται.

Ο εκλογικός θρίαμβος της Νέας Δημοκρατίας, σε συνδυασμό με την αποδυνάμωση της αντιπολίτευσης και την κρίση που θα περάσει, αναπόφευκτα, ο ΣΥΡΙΖΑ στη μετά-Τσίπρα περίοδο συνδυάζονται για να ενισχύσουν τη θέση της νέας κυβέρνησης Μητσοτάκη.

Aυτή η εξέλιξη είναι αρνητική για τις ισορροπίες και τους ελέγχους που χρειάζεται ένα δημοκρατικό σύστημα για να λειτουργήσει αποτελεσματικά. Η απόλυτη εξουσία δημιουργεί μεγάλους πειρασμούς αλλά και τεράστιες ευθύνες για αυτούς που την ασκούν.

Το ίδιο λάθος με το σχήμα

Έχουμε χάσει πλέον το μέτρημα με τους υπουργούς και τους υφυπουργούς. Η πρώτη συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου πραγματοποιήθηκε σε μια αίθουσα που δεν χωρούσε τα... υπεράριθμα κυβερνητικά στελέχη.

Επί Σαμαρά είχαμε 40 υπουργούς, αναπληρωτές και υφυπουργούς. Επί Τσίπρα πήγαμε στους 50, στην πρώτη τετραετία Μητσοτάκη ακουμπήσαμε τους 60 και ξεκινάμε τη δεύτερη τετραετία με 63 υπουργούς, αναπληρωτές και υφυπουργούς. Στη Γαλλία τα μέλη του υπουργικού συμβουλίου είναι 24, στην Ελλάδα είναι δυόμιση φορές περισσότερα.

Ο πληθωρισμός των υπουργών ανεβάζει το κόστος διακυβέρνησης και ρίχνει την αποτελεσματικότητά της. Στέλνει ένα σήμα ότι η κυβέρνηση δεν στηρίζεται στη δημόσια διοίκηση, που θεωρητικά πρέπει να λειτουργεί ανεξάρτητα από τις εναλλαγές στην εξουσία, και ότι καλύπτει την έλλειψη εμπιστοσύνης προς τα στελέχη των υπουργείων μετατρέποντας πολλούς υφυπουργούς σε ένα είδος διορισμένων διευθυντών υπουργείων, με σοβαρές όμως ελλείψεις στη γνώση του αντικειμένου.

Το εκπληκτικό είναι ότι η τεράστια σε μέγεθος κυβέρνηση «καπελώνεται» –με εξαίρεση έναν μικρό κύκλο υπουργών που ανήκουν στο πρωθυπουργικό περιβάλλον και έχουν μεγάλες διαχειριστικές υπογραφές– από την προεδρική εξουσία του Μαξίμου. Το Μαξίμου έχει χαρακτηριστικά Λευκού Οίκου ενώ είμαστε κοινοβουλευτική δημοκρατία και είναι ουσιαστικά εκτός δημοκρατικού ελέγχου.

Το πολυπληθές σχήμα επιτρέπει στον πρωθυπουργό να προωθεί έμπιστους του κλειστού κύκλου του, να προσελκύει στελέχη από άλλους πολιτικούς χώρους, να ικανοποιεί τις διάφορες φατρίες της Νέας Δημοκρατίας και να δημιουργεί προσδοκίες για υπουργοποίηση στα μέλη της κοινοβουλευτικής ομάδας. Πρόκειται για μια πολιτική μικροδιαχείριση που υπονομεύει τη δημόσια διοίκηση, ρίχνει το επίπεδο του κοινοβουλευτικού έργου και δημιουργεί μια χαώδη κατάσταση σε υπουργικό επίπεδο.

Ο Μητσοτάκης κινήθηκε σε αυτή την κατεύθυνση στην πρώτη τετραετία, ζήτησε εντολή από τον ελληνικό λαό για να γίνει από πρωθυπουργός «κυβερνήτης» και την πήρε. Δεν προβλέπω θετικά αποτελέσματα από αυτήν τη βασική επιλογή.

Το θετικό με το νέο κυβερνητικό σχήμα είναι ότι περιλαμβάνονται σε αυτό δεκαπέντε γυναίκες. Η αναλογία γυναικών και ανδρών δεν κινείται βέβαια σε ευρωπαϊκά επίπεδα αλλά είναι πολύ καλύτερη από ό,τι την προηγούμενη τετραετία.

Βασικές επιλογές

Μέσα από τη σύνθεση της κυβέρνησης αναδεικνύονται βασικές επιλογές του πρωθυπουργού κ. Μητσοτάκη. Στο υπουργείο Οικονομικών ο έμπιστος της οικογένειας Μητσοτάκη Κωστής Χατζηδάκης και στο υπουργείο Ενέργειας ο άλλος έμπιστος της οικογένειας Μητσοτάκη Θόδωρος Σκυλακάκης. Τον Χατζηδάκη συμπληρώνει ο κ. Παπαθανάσης, στενός συνεργάτης του κ. Μητσοτάκη και διαχειριστής, για ένα διάστημα, του ολοένα αυξανόμενου χρέους της Νέας Δημοκρατίας.

Χατζηδάκης και Σκυλακάκης θα βάλουν για λογαριασμό του Μητσοτάκη τις μεγάλες υπογραφές στην κατανομή των ευρωπαϊκών επιδοτήσεων και των δανείων με εξαιρετικά ευνοϊκό επιτόκιο. Είναι χαρακτηριστικό ότι μεταφέρθηκαν σοβαρές χρηματοδοτήσεις από το υπουργείο Ανάπτυξης στο υπουργείο Οικονομικών για να υπάρχει απόλυτος έλεγχος και η κατάλληλη στόχευση της διαχείρισης των δεκάδων δισεκατομμυρίων ευρώ από τον ίδιο τον πρωθυπουργό.

Τον έλεγχο αυτό συμπληρώνουν οι στενοί συνεργάτες του πρωθυπουργού στο Μαξίμου, όπου βέβαια προβληματίζει η παρουσία του κ. Παπασταύρου ο οποίος είχε ανάμειξη στο παρελθόν σε υποθέσεις φορολογικών παραδείσων, λίστα Λαγκάρντ και Panama Papers.

Αδύναμα σημεία

Με βάση τα παραπάνω, η κυβέρνηση έχει λάθος δομή σε ό,τι αφορά την αποτελεσματικότητα της εκτελεστικής εξουσίας και χαρακτηρίζεται από ένα κλειστό διαχειριστικό σύστημα με έλλειψη διαφάνειας.

Θεωρώ επίσης ότι έχει βασικά αδύναμα σημεία σε σχέση με τις ανάγκες της οικονομίας και της κοινωνίας αλλά και τις επιδόσεις της πρώτης τετραετίας.

Στο υπουργείο Υγείας δύσκολα θα αποδώσει το δίδυμο Χρυσοχοΐδη - Αγαπηδάκη. Η απαξίωση του ΕΣΥ είναι πρωτοφανής, οι ιδιωτικές δαπάνες για την υγεία στην Ελλάδα σπάνε ευρωπαϊκά ρεκόρ και ο ιδιωτικός τομέας κάνει, σε πολλές περιπτώσεις, υπερβολικές χρεώσεις. Η υγεία δεν αντέχει άλλη πολιτική διαχείριση. Θεωρώ ότι ο πρωθυπουργός έπρεπε να επιχειρήσει μια υπέρβαση στο θέμα ή τουλάχιστον να ξεκινήσει με τη σύσταση μιας υψηλού επιπέδου επιτροπής ειδικών που θα χαράξει σε διάστημα μερικών μηνών τις κατευθυντήριες γραμμές. Σε αυτή την επιτροπή θα έπρεπε να έχουν παρουσία εκπρόσωποι του γερμανικού και του βρετανικού συστήματος υγείας, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που μπορεί να παίξει ρόλο στη χρηματοδότηση, όπως και κορυφαίοι εκπρόσωποι του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα στην Ελλάδα.

Το ρεκόρ θανάτων σε σχέση με τον πληθυσμό που είχαμε κατά την διάρκεια της πανδημίας και η αύξηση των θανάτων εξαιτίας των ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων στέλνουν μήνυμα –μαζί με την κατάρρευση της υποδομής από τα νησιά μέχρι το ΕΚΑΒ– ότι δεν πάει άλλο.

Άλλο αδύναμο σημείο της κυβερνητικής πολιτικής είναι το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων που όλο αναβαθμίζεται στα λόγια και υποβαθμίζεται στην πράξη. Οι εξαγγελίες του πρωθυπουργού για νέες καλλιέργειες προκειμένου να αντιμετωπιστούν ελλείψεις που δημιουργεί η κρίση στην Ουκρανία έμειναν στα λόγια ενώ το έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο των κτηνοτροφικών προϊόντων σπάει το ένα ρεκόρ μετά το άλλο. Τα τελευταία χρόνια έχουμε καταφέρει να έχουμε εμπορικό έλλειμμα και στα αγροτικά προϊόντα. Χρειαζόμαστε επειγόντως εκσυγχρονισμό και παραγωγική ενίσχυση του πρωτογενούς τομέα, ο οποίος είναι σε φάση εξαιρετικά σύνθετης πράσινης μετάβασης. Εάν είχαμε ποσοτική και ποιοτική παραγωγή θα καλύπταμε τις ανάγκες του τουρισμού από εγχώρια και όχι εισαγόμενα προϊόντα, όπως είναι ο κανόνας, και θα αποκτούσαμε νέες αναπτυξιακές δυνατότητες. Δεν νομίζω ότι ο νέος υπουργός Λευτέρης Αυγενάκης μπορεί να συμβάλλει στην κατεύθυνση που περιγράφω.

Επίσης, ο τομέας του περιβάλλοντος υποβαθμίζεται συνεχώς από τον πρωθυπουργό κ. Μητσοτάκη, εφόσον έχει επικρατήσει μια ψηφοθηρική διαχείριση στα σχετικά ζητήματα. Η τοποθέτηση του δημάρχου Τρικκαίων κ. Παπαστεργίου στο υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης έχει μεγαλύτερη σχέση με τις εκλογές της τοπικής και περιφερειακής αυτοδιοίκησης παρά με την αποτελεσματική προώθηση της ψηφιακής μετάβασης που συμπληρώνει, σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, την πράσινη μετάβαση.

Στον τομέα της Προστασίας του Πολίτη δύσκολα θα μπορέσει ο νέος υπουργός κ. Μηταράκης να διαχειριστεί το χάος που αφήνει πίσω του, σε ό,τι αφορά την έννομη τάξη, ο κ. Θεοδωρικάκος. Χλωμή προβλέπεται και η παρουσία του Χ. Σταϊκούρα στο υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών. Το σιδηροδρομικό δίκτυο βρίσκεται υπό κατάρρευση, τα περισσότερα έργα υποδομής παραμένουν μακέτες ή στο στάδιο των… εγκαινίων των εργασιών.

Θετικά χαρακτηριστικά

Στα θετικά της νέας κυβέρνησης περιλαμβάνω τα εξής:

Πρώτον, την προώθηση του Γ. Φλωρίδη στο υπουργείο Δικαιοσύνης. Πρόκειται για ένα έμπειρο πολιτικό στέλεχος του χώρου του ΠΑΣΟΚ με πολιτικό ήθος, που συγκρούστηκε με τον αριστερόστροφο λαϊκισμό που προκάλεσε την κρίση του 2015. Η ηγεσία του ΠΑΣΟΚ δεν είχε διάθεση να τον αξιοποιήσει και το κέρδος για την κυβέρνηση ήταν σημαντικό. Το υπουργείο Δικαιοσύνης έχει σχέση με θέματα που αφορούν στο κράτος δικαίου, Απομένει να δούμε τι περιθώριο κινήσεων θα έχει ο κ. Φλωρίδης στα πλαίσια του συστήματος Μητσοτάκη.

Δεύτερον, θετική εξέλιξη είναι η ίδρυση του υπουργείου Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας. Πρόκειται για αναγνώριση των διαστάσεων που έχει πάρει η κοινωνική κρίση στη χώρα μας από τη δημογραφική κατάρρευση μέχρι τον επαγγελματικό, κοινωνικό αποκλεισμό των νέων προτού καν ξεκινήσουν την προσπάθεια. Η κυβέρνηση αναγνωρίζει το πρόβλημα αυτό, βέβαια δεν σημαίνει ότι είναι σε θέση να το αντιμετωπίσει αποτελεσματικά. Η νέα υπουργός κ. Ζαχαράκη έχει θετική εικόνα αλλά η πρόοδος περνάει υποχρεωτικά από αποφάσεις στρατηγικής σημασίας που έχουν σχέση με το επίπεδο της εκπαίδευσης, της σύνδεσης των ΑΕΙ με την αγορά εργασίας, το επίπεδο της κοινωνικής υποδομής που στηρίζει τα εργαζόμενα ζευγάρια, το επίπεδο αμοιβών και τη φορολογική μεταχείριση των νέων, τα μέτρα για τις μονογονεϊκές οικογένειες και πολλά άλλα.

Τρίτον, θετική θεωρώ την τοποθέτηση του Δημήτρη Καιρίδη στο υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου με το σκεπτικό ότι έχει μια ευρύτερη αντίληψη των πραγμάτων. Το προσφυγικό-μεταναστευτικό είναι ένα σύνθετο διεθνές πρόβλημα και έχει σημασία να αποφύγουμε την διεθνή απομόνωση λόγω επιλογών που μας φέρνουν σε αντίθεση με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς και πολλά κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Τέταρτον, η παρουσία της Όλγας Κεφαλογιάννη στο υπουργείο Τουρισμού μπορεί να συμβάλλει στην ενίσχυση της ποιοτικής διάστασης του τουρισμού μας, ιδιαίτερα αν υπάρξει καλή συνεννόηση με την έμπειρη Λίνα Μενδώνη στο υπουργείο Πολιτισμού.

Η προοπτική της νέας κυβέρνησης

Τέσσερις είναι οι μεγάλες προκλήσεις που πρόκειται να αντιμετωπίσει η νέα κυβέρνηση εξαιτίας και των λαθών και παραλείψεων της πρώτης τετραετίας.

Πρώτον, η Ελλάδα βρίσκεται αντιμέτωπη με μια φοβερή κοινωνική κρίση που έχει και έντονη δημογραφική διάσταση. Μπορεί οι πολίτες να ενέκριναν με την ψήφο τους τη διαχείριση Μητσοτάκη αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι λύθηκαν τα προβλήματα ούτε ότι δημιουργήθηκαν πρόσθετες δυνατότητες για την αποτελεσματική αντιμετώπιση τους.

Δεύτερον, η καθημερινότητα του πολίτη βρίσκεται σε φάση διαρκούς υποβάθμισης. Περισσότερη ρύπανση, χειρότερες συγκοινωνίες, μεγαλύτερος χρόνος για μετακινήσεις με μεγαλύτερο κόστος, έκρηξη των ενοικίων και γενικότερα του κόστους ζωής.

Στην διάρκεια της πρώτης τετραετίας η κυβέρνηση δεν έκανε τίποτα ουσιαστικό για να συγκρατήσει αυτή την πτώση, αντίθετα επιδείνωσε την κατάσταση με ορισμένες επιλογές της.

Τρίτον, η δημόσια διοίκηση και το λεγόμενο κράτος πρόνοιας όπως και ο ευρύτερος δημόσιος τομέας της οικονομίας, δυσλειτουργούν ολοένα περισσότερο.

Ο ενθουσιασμός των δημοσίων υπαλλήλων με την κυβέρνηση Μητσοτάκη μπορεί να έχει σχέση και με την απαλλαγή τους από βασικές υποχρεώσεις τους. Οι πολίτες διαπιστώνουν σε κάθε τους επαφή με τη δημόσια διοίκηση ή το κράτος πρόνοιας ότι τα πράγματα εξελίσσονται από το κακό στο χειρότερο. Πάντα υπάρχουν δικαιολογίες, από την πανδημία μέχρι την κακή χρήση της ψηφιοποίησης, σημασία όμως έχει το αποτέλεσμα.

Τέταρτον, την πρώτη τετραετία Μητσοτάκη όλα πήγαν χειρότερα σε ζητήματα ελευθερίας των ΜΜΕ, παραβίασης βασικών δικαιωμάτων μέσω παρακρατικής λειτουργίας της ΕΥΠ, αμφισβήτηση των κανόνων του κράτους δικαίου που πρέπει να ισχύουν σε κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η αλαζονεία που μπορεί να ενισχυθεί λόγω της θριαμβευτικής επικράτησης Μητσοτάκη, Νέας Δημοκρατίας είναι πιθανό να οδηγήσει σε επιδείνωση της κατάστασης σε αυτά τα ζητήματα.

Θα χρειαστούν αρκετοί μήνες για να καταλάβουμε προς τα που πηγαίνει η κυβέρνηση και μερικά χρόνια για να δούμε αν υπάρχει αντιπολίτευση ικανή να ασκήσει δημοκρατικό έλεγχο.