Ε.Ε: Η στρατηγική αυτονομία μεταξύ θεωρίας και πράξης

Οι δηλώσεις που έκανε ο πρόεδρος της Γαλλίας Μακρόν κατά τη διάρκεια της επίσημης επίσκεψής του στην Κίνα θεωρήθηκαν από τους περισσότερους αναλυτές συμβολή στην ευρω-ασυνεννοησία σε ό,τι αφορά τη στρατηγική που πρέπει να ακολουθήσει η Ε.Ε.

Η θέση της Γαλλίας

Από την εποχή του Ντε Γκολ η Γαλλία διεκδικεί τον ρόλο ενός ισχυρού συμμάχου των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ ο οποίος όμως διατηρεί το δικαίωμα να μην ευθυγραμμίζεται με όλες τις αποφάσεις μεγάλης σημασίας.

Χαρακτηριστική από την άποψη αυτή η αντίθεση της Γαλλίας στην εισβολή των δυτικών στρατευμάτων στο Ιράκ, η οποία αν κρίνουμε απ’ όσα ακολούθησαν αποδείχθηκε σε μεγάλο βαθμό δικαιολογημένη.

Το πρόβλημα όμως της Γαλλίας είναι ότι με το πέρασμα του χρόνου περιορίζεται το ειδικό βάρος της στην παγκόσμια πολιτική. Η οικονομία της δεν είναι τόσο ανταγωνιστική όσο της Γερμανίας, η κοινωνία της εμφανίζεται συχνά διχασμένη και η στρατιωτική της ισχύς παραμένει σημαντική αλλά περιορίζεται σαν συγκριτικό μέγεθος.

Στην Κίνα ο Μακρόν προσπάθησε να επιβεβαιώσει τον παραδοσιακό ρόλο της Γαλλίας τονίζοντας ότι η Ευρώπη δεν είναι υποχρεωμένη να ακολουθήσει τις ΗΠΑ σε ενδεχόμενη κλιμάκωση της αντιπαράθεσης με την Κίνα και πως η Γαλλία είναι ισχυρός και αξιόπιστος σύμμαχος, σε καμιά περίπτωση όμως δεν είναι υποτελής.

Οι δηλώσεις του προέδρου της Γαλλίας προκάλεσαν αρνητικές αντιδράσεις ακόμη και μεταξύ της ιεραρχίας των Γάλλων διπλωματών. Ο τονισμός της λεγόμενης στρατηγικής αυτονομίας της Ε.Ε. έναντι των ΗΠΑ σε μια περίοδο κατά την οποία η άμυνα της Ουκρανίας στηρίζεται κυρίως στην αμερικανική στρατιωτική βοήθεια και η συνεργασία του Πούτιν και του Σι γίνεται ολοένα πιο στενή και επικίνδυνη για τη Δύση, η επιχειρηματολογία του Μακρόν κρίνεται άστοχη και ξεπερασμένη.

Η τάση υπέρ ΗΠΑ, ΝΑΤΟ

Στην Ε.Ε. η τάση είναι υπέρ της ενίσχυσης του ΝΑΤΟ και της συνεργασίας με τις ΗΠΑ. Ενδεχόμενη επικράτηση της Ρωσίας στην Ουκρανία αποτελεί πραγματικό εφιάλτη για τους Ευρωπαίους γιατί θα σήμαινε την αποσταθεροποίηση της ευρύτερης περιοχής, σε βάθος χρόνου.

Η Πολωνία, η Λετονία, η Εσθονία, η Λιθουανία, χώρες που έχουν δοκιμαστεί από ρωσική και σοβιετική κατοχή είναι δυναμικά υπέρ του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ. Δεν θέλουν να ακούσουν για ευρωπαϊκή στρατηγική αυτονομία γιατί θεωρούν ότι χώρες όπως η Γαλλία, η Ιταλία και ως ένα βαθμό η Γερμανία δεν είναι αποφασισμένες να συμβάλουν στην αποτελεσματική αντιμετώπιση της ρωσικής απειλής.

Από την πλευρά τους, η Φινλανδία και η Σουηδία, χώρες των οποίων η πολιτική έχει ευρωσκεπτικιστικά χαρακτηριστικά, βιάζονται να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ. Είναι αποφασισμένες να εγκαταλείψουν την παραδοσιακή ουδετερότητά τους δίνοντας προτεραιότητα στην αντιμετώπιση του ρωσικού επεκτατισμού.

Μέσα από το ΝΑΤΟ

Στις διεθνοπολιτικές συνθήκες που έχουν επικρατήσει η αναφορά σε στρατηγική αυτονομία της Ε.Ε. προκαλεί κυρίως αρνητικές αντιδράσεις μεταξύ των δυτικών χωρών.

Η θεωρία είναι σωστή με την έννοια ότι η Ε.Ε. που θεωρείται στο σύνολό της εμπορικός και οικονομικός γίγαντας θα πρέπει να μετατραπεί και σε πολιτικό και στρατιωτικό γίγαντα για να έχει αυτόνομη στρατηγική έναντι των ΗΠΑ και της Κίνας, πιο κοντά εννοείται με τις ΗΠΑ.

Η Ε.Ε. όμως δεν είναι πολιτική ένωση, ούτε αναπτύσσεται δυναμική προς αυτή την κατεύθυνση. Επίσης δεν υπάρχει ουσιαστική ευρωπαϊκή στρατιωτική συνεργασία. Είναι χαρακτηριστικό ότι η προσπάθεια να δημιουργηθεί μία ευρωπαϊκή δύναμη ταχείας αντίδρασης, επέμβασης ναυάγησε γιατί οι κυβερνήσεις των περισσότερων κρατών-μελών δεν ήθελαν τη δημιουργία του πυρήνα ενός μελλοντικού ευρωπαϊκού στρατού.

Επιπλέον, οι αμυντικές δαπάνες των ευρωπαϊκών κρατών εξακολουθούν να κινούνται σε χαμηλά επίπεδα, συγκρινόμενες με εκείνες των ΗΠΑ, παρά τον προγραμματισμό της αύξησής τους μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.

Όσο για τη Γαλλία η οποία προβάλλει την ευρωπαϊκή στρατηγική αυτονομία, έχει πολύ μικρή συμβολή στην ενίσχυση της άμυνας της Ουκρανίας σε σχέση με τις οικονομικές και στρατιωτικές δυνατότητές της.

Αναπόφευκτα τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. θα πρέπει να επιδιώξουν την ενίσχυση της άμυνάς τους μέσα από το ΝΑΤΟ και τη στενότερη συνεργασία με τις ΗΠΑ.

Αβεβαιότητα λόγω Τραμπ

 Οι ΗΠΑ στηρίζουν πιο αποφασιστικά από τους Ευρωπαίους την άμυνα της Ουκρανίας, ενώ η υπόθεση της διατήρησης της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας και της απομάκρυνσής της από τη ρωσική σφαίρα επιρροής είναι κυρίως ευρωπαϊκή.

Από την εποχή της πολιτικής κυριαρχίας της Μέρκελ στην Ε.Ε. οι Ευρωπαίοι αντιμετώπιζαν τις αμυντικές δαπάνες σαν ένα οικονομικό μέγεθος που εμπόδιζε τη δημοσιονομική εξυγίανση. Δεν τους απέδιδαν την πρέπουσα σημασία σε επίπεδο στρατηγικής, παρά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014.

Πρόκειται για μια επιλογή υψηλού ρίσκου γιατί υπάρχει πάντα ο κίνδυνος να εκδηλωθεί πολιτική κόπωση στις ΗΠΑ με την εξαιρετικά δαπανηρή για τους Αμερικανούς φορολογούμενους στρατιωτική και οικονομική υποστήριξη της Ουκρανίας.

Ο πρόεδρος Τραμπ είχε θέσει θέμα αύξησης των αμυντικών δαπανών των Ευρωπαίων προκειμένου να περιοριστεί η οικονομική επιβάρυνση των ΗΠΑ. Η επιστροφή του Τραμπ στην προεδρία είναι ήδη ένα από τα βασικά σενάρια. Επομένως, οι Ευρωπαίοι δεν έχουν την πολυτέλεια να ξεφεύγουν από τις υποχρεώσεις τους στο ΝΑΤΟ και έναντι των ΗΠΑ. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε - υπό προϋποθέσεις - να ενισχύσει τον νεο-απομονωτισμό στις ΗΠΑ αφήνοντας τους Ευρωπαίους ακάλυπτους έναντι της ρωσικής απειλής.

Η στρατηγική αυτονομία της Ε.Ε. δεν είναι στην ημερήσια διάταξη γιατί δεν υπάρχουν η πολιτική βούληση και οι αντικειμενικές προϋποθέσεις. Οι Ευρωπαίοι όμως έχουν κάθε λόγο να διεκδικήσουν τη στρατηγική αυτονόμησή τους από τις ΗΠΑ, σε βάθος χρόνου. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο μέσα από την ενίσχυση του ρόλου των Ευρωπαίων στο ΝΑΤΟ, η οποία προϋποθέτει την αύξηση των αμυντικών τους δαπανών και τον ευρωπαϊκό συντονισμό σε ό,τι αφορά την ανάπτυξη της πολεμικής βιομηχανίας και τον κοινό προγραμματισμό των εξοπλιστικών προγραμμάτων.

Αν οι Ευρωπαίοι κινηθούν προς την κατεύθυνση αυτή και υπάρξει αντιστοιχία μεταξύ των οικονομικών δυνατοτήτων τους και του ρόλου τους στο ΝΑΤΟ, θα ενισχυθεί το ειδικό βάρος τους έναντι των ΗΠΑ και θα υπάρξει δυνατότητα σχετικής στρατηγικής αυτονόμησης. Ο δρόμος της ευρωπαϊκής στρατηγικής αυτονομίας περνάει υποχρεωτικά από το ΝΑΤΟ και τις σχέσεις με τις ΗΠΑ.