Ο Ερντογάν σε διπλωματική παγίδα

Η σύνοδος κορυφής των «27» που πραγματοποιήθηκε στις 1 και 2 Οκτωβρίου μπορεί να αποδειχθεί ιστορική για τις ευρωτουρκικές σχέσεις, την Ελλάδα και την Κύπρο.

Ξεκίνησε με μια επίδειξη δύναμης υπέρ του Ερντογάν, εφόσον η κυβέρνηση συνασπισμού Χριστιανοδημοκρατών και Σοσιαλδημοκρατών στη Γερμανία και η κυβέρνηση συνασπισμού Σοσιαλιστών και Podemos στην Ισπανία παρενέβησαν υπέρ της Τουρκίας, προσπαθώντας να μη συμπεριληφθεί η επιθετική της πολιτική στο κείμενο Συμπερασμάτων.

Κατέληξε όμως σε διπλωματικό θρίαμβο Μητσοτάκη, Αναστασιάδη, οι οποίοι με τη βοήθεια του προέδρου της Γαλλίας Μακρόν έβγαλαν έναν σημαντικό ευρωπαϊκό λογαριασμό στην Τουρκία και προσωπικά στον Ερντογάν. Ο πρόεδρος της Τουρκίας έπεσε στη διπλωματική παγίδα που μας έστηνε και τώρα είναι υποχρεωμένος να αναλάβει, μέχρι τα τέλη του 2020, τις ευθύνες του.

Διπλή επιτυχία Μητσοτάκη

Ο πρωθυπουργός κ. Μητσοτάκης πέρασε με άριστα και αυτό το διπλωματικό τεστ. Έδειξε ότι είναι ανοιχτός στον διάλογο, μπόρεσε να συνεννοηθεί με τους Γερμανούς, οι οποίοι στηρίζουν για διάφορους λόγους την Τουρκία, και τελικά πήρε αυτό που ήθελε.

Στην παράγραφο 16 των Συμπερασμάτων της συνόδου κορυφής χαιρετίζεται η αποκλιμάκωση της έντασης και η έναρξη διαλόγου Ελλάδας-Τουρκίας και προσδιορίζονται, σύμφωνα με τις ελληνικές επιδιώξεις, σαν θέματα που είναι ανοιχτά προς συζήτηση η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και των αποκλειστικών οικονομικών ζωνών (ΑΟΖ). Διάλογος με όρους Μητσοτάκη που κατοχυρώνουν τα καλώς εννοούμενα εθνικά μας συμφέροντα.

Η δεύτερη επιτυχία Μητσοτάκη έχει σχέση με τη διαφοροποίηση της περίπτωσης της Ελλάδας από εκείνη της Κύπρου. Έστειλε το μήνυμα σε Γερμανούς, Ισπανούς και άλλους που έχουν εξαιρετικά αναπτυγμένες διμερείς σχέσεις με την Τουρκία, ακόμη και σε επίπεδο εξοπλιστικών προγραμμάτων, ότι η Ελλάδα δεν πρωταγωνιστεί σε κάποιο αντιτουρκικό μέτωπο, αντίθετα είναι πρόθυμη να προσφέρει ευρωπαϊκές ευκαιρίες στην Τουρκία υπό την προϋπόθεση ότι ο Ερντογάν θα εγκαταλείψει την επιθετική του στρατηγική.

Με την τακτική του ο Μητσοτάκης χαλάρωσε κάπως το μπλοκ των υποστηρικτών της Τουρκίας και, κυρίως, δημιούργησε διπλωματικές ευκαιρίες για την Κυπριακή Δημοκρατία. Από τη στιγμή που η Τουρκία δέχεται την αποκλιμάκωση της έντασης με την Ελλάδα και προχωράει σε κάποιου είδους διάλογο, είναι φανερό ότι το ίδιο πρέπει να κάνει με την Κύπρο.

Όμως ο Ερντογάν είναι ιδιαίτερα επιθετικός έναντι της Κυπριακής Δημοκρατίας, προχωράει σε έρευνες για φυσικό αέριο και πετρέλαιο στην κυπριακή ΑΟΖ και δεν δέχεται την ύπαρξη και φυσικά τη συζήτηση με την Κυπριακή Δημοκρατία.

Με βάση τις αποφάσεις της συνόδου κορυφής, θα πρέπει να προχωρήσει στην αποκλιμάκωση της έντασης, να δεχτεί την επίσημη διαπραγμάτευση με την Κύπρο και να πάρει μέρος σε πολυμερή διάλογο των κρατών της Ανατολικής Μεσογείου, συμπεριλαμβανομένης της Κυπριακής Δημοκρατίας, την οποία δεν αναγνωρίζει.

Μητσοτάκης, Αναστασιάδης και Μακρόν τού έβαλαν πολύ δύσκολα και θα πρέπει να ανταποκριθεί μέχρι τη σύνοδο κορυφής των «27» που θα πραγματοποιηθεί τον Δεκέμβριο. Με βάση την παράγραφο 20 των Συμπερασμάτων της συνόδου κορυφής των Βρυξελλών, η σύνοδος κορυφής του Δεκεμβρίου είναι το χρονικό όριο εντός του οποίου η Ε.Ε. θα χρησιμοποιήσει «όλα τα εργαλεία που έχει στη διάθεσή της», βάσει αποφάσεων του περασμένου Οκτωβρίου, σε βάρος της Τουρκίας, αν αυτή δεν συμμορφωθεί.

Σε απλά ελληνικά, οι οικονομικές κυρώσεις μπήκαν στην ημερήσια διάταξη και ο Ερντογάν θα πρέπει να τρέξει να προλάβει τις αρνητικές γι’ αυτόν εξελίξεις.

Ο ρόλος του Μακρόν

Ο πρόεδρος της Γαλλίας κ. Μακρόν γύρισε το διπλωματικό παιχνίδι σε όφελος της Ελλάδας και της Κύπρου. Η καγκελάριος Μέρκελ, βοηθούμενη από τον σοσιαλδημοκράτη υπουργό Εξωτερικών της Γερμανίας Μάας και τον σοσιαλιστή πρωθυπουργό της Ισπανίας Σάντσεθ, προσπάθησε, στο μέτρο του δυνατού, να προστατεύσει τον Ερντογάν από τις συνέπειες της πολιτικής του. Πιεζόμενοι όμως από τον Μακρόν αποφάσισαν στο τέλος να ισορροπήσουν μεταξύ μηνυμάτων υποστήριξης που έστειλαν στον Ερντογάν και ευρωπαϊκών αποφάσεων που είναι σαφώς σε βάρος του Ερντογάν.

Αυτές οι αντιφάσεις είναι χαρακτηριστικές του τρόπου που λειτουργεί η Ε.Ε., εφόσον δεν υπάρχει κοινή εξωτερική πολιτική και κοινή πολιτική Άμυνας. Οι σημαντικές αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται στη βάση της ομοφωνίας και πολλά κράτη-μέλη δίνουν προτεραιότητα, όταν το κρίνουν σκόπιμο, στις διμερείς σχέσεις έναντι της διαμόρφωσης της κοινής εξωτερικής πολιτικής.

Ένα από τα βασικά πλεονεκτήματα του Μητσοτάκη είναι το ότι είναι γνώστης του τρόπου που λειτουργούν τα κράτη-μέλη και η Ε.Ε., ενώ είναι ρεαλιστής, αλλά όχι κυνικός. Βλέπει πάντα τη μεγάλη εικόνα, έχει θετική προσέγγιση σε όλα τα ζητήματα, κατανοεί προβλήματα και αδυναμίες και παίρνει από το σύνθετο σύστημα που περιγράψαμε αυτά που μπορεί να του προσφέρει. Η διαχείριση της συνόδου κορυφής από την πλευρά του μπορεί να θεωρηθεί υποδειγματική.

Κατά την άποψή μου, ο πρωθυπουργός βοηθήθηκε και από τις εξελίξεις στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, οι οποίες ενίσχυσαν την επιχειρηματολογία Μακρόν σε βάρος της Τουρκίας και αποδυνάμωσαν τις θέσεις όσων ήθελαν να προστατεύσουν, στο μέτρο του δυνατού, τον Ερντογάν.

Μόνος και επικίνδυνος

Οι αποφάσεις που πήρε η σύνοδος κορυφής για τη σύγκρουση που βρίσκεται σε εξέλιξη μεταξύ Αζερμπαϊτζάν και Αρμενίας για το Ναγκόρνο Καραμπάχ αναδεικνύουν την απομόνωση του Ερντογάν και τον εμφανίζουν ως επικίνδυνο για τα ευρωπαϊκά συμφέροντα.

Οι «27» ζήτησαν τον άμεσο τερματισμό των εχθροπραξιών, ενώ ο Ερντογάν επιμένει ότι ο πόλεμος πρέπει να συνεχιστεί μέχρι να εκδιωχθούν όλοι οι Αρμένιοι από την περιοχή του Ναγκόρνο Καραμπάχ, την οποία ελέγχουν και στην οποία αποτελούν τη μεγάλη πλειονότητα του πληθυσμού. Ο πόλεμος Αζέρων-Αρμενίων για το Ναγκόρνο Καραμπάχ πηγαίνει πίσω στη δεκαετία του ’90 και υπάρχουν βάσιμα επιχειρήματα και για τις δύο πλευρές. Όλες όμως οι δυνάμεις που επηρεάζουν τις εξελίξεις στην περιοχή, μεταξύ των οποίων η Ρωσία και το Ιράν, ζητούν άμεση κατάπαυση του πυρός. Ο Ερντογάν και η Τουρκία αποτελούν τους μόνους που επενδύουν στον πόλεμο.

Στα Συμπεράσματα της συνόδου κορυφής αναφέρεται ρητά ότι πρέπει να σταματήσει η ανάμειξη ξένων δυνάμεων στην αναμέτρηση Αζέρων-Αρμενίων. Η αναφορά έχει σχέση με την Τουρκία, η οποία προμηθεύει στους Αζέρους ιδιαίτερα αποτελεσματικά, όπως αποδεικνύεται, drones τουρκικής κατασκευής με βρετανική τεχνολογία και σύμφωνα με την καταγγελία του Μακρόν μεταφέρει ελεγχόμενους από αυτήν Σύρους τζιχαντιστές στο Αζερμπαϊτζάν. Ο Ερντογάν εφαρμόζει σε σχέση με το Ναγκόρνο Καραμπάχ τη μεθοδολογία που ακολούθησε στη Λιβύη. Τουρκικά drones και Σύροι ισλαμιστές σε ρόλο μισθοφόρων της Τουρκίας.

Το πρόβλημα είναι ότι τον καταγγέλλει ανοιχτά ο Μακρόν, ο οποίος είπε χαρακτηριστικά ότι ο Ερντογάν πέρασε την κόκκινη γραμμή και η Γαλλία θα θέσει το θέμα και στο ΝΑΤΟ.

Με τις αποφάσεις τους οι «27» ενισχύουν τον ρόλο της Ομάδας του Μινσκ, στην οποία είναι συμπρόεδρος ο Μακρόν και ασχολείται με την αντιπαράθεση Αζερμπαϊτζάν-Αρμενίας. Αυτό σημαίνει ότι ο Μακρόν θα ασκήσει πίεση στον Ερντογάν και σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, στα πλαίσια του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (OSCE).

Με βάση τα αποτελέσματα της συνόδου κορυφής των Βρυξελλών, ο Ερντογάν βρίσκεται αντιμέτωπος με την προοπτική ευρωπαϊκών οικονομικών κυρώσεων μέχρι τον Δεκέμβριο, ενώ εμφανίζεται σαν ένας μοναχικός και επικίνδυνος για τα ευρωπαϊκά συμφέροντα παίκτης σε σχέση με τον πόλεμο Αζερμπαϊτζάν-Αρμενίας για το Ναγκόρνο Καραμπάχ.

Οι δυσάρεστες γι’ αυτόν εξελίξεις έρχονται σε μια περίοδο κατά την οποία οι αντοχές της τουρκικής οικονομίας εμφανίζονται περιορισμένες και η Τουρκία έχει ανοίξει, με ευθύνη του Ερντογάν, περισσότερα μέτωπα απ’ όσα μπορεί να διαχειριστεί αποτελεσματικά.

Ο μεγάλος φίλος

Σε αυτό το γκρίζο για τη στρατηγική του σκηνικό, ο Ερντογάν ελπίζει στην επανεκλογή του προέδρου Τραμπ, για να εξασφαλίσει κάποιου είδους διπλωματική ανάσα.

Τα νέα όμως από τις ΗΠΑ δεν είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά για την Άγκυρα. Ο Μπάιντεν προηγείται σταθερά του Τραμπ στις δημοσκοπήσεις και ο τελευταίος θα πρέπει να επαναλάβει την έκπληξη του 2016. Τότε κατάφερε να επικρατήσει σε κρίσιμες πολιτείες με πολλούς εκλέκτορες, με αποτέλεσμα να χάσει στη λαϊκή ψήφο με καθαρή διαφορά από την Κλίντον αλλά να κερδίσει στους εκλέκτορες, που τελικά βγάζουν τον πρόεδρο.

Μια νέα νίκη Τραμπ δεν μπορεί να αποκλειστεί, αλλά οι πιθανότητες μοιάζουν να είναι με το μέρος του Μπάιντεν και των Δημοκρατικών. Σε περίπτωση επικράτησης των Δημοκρατικών, είναι βέβαιο ότι ο Ερντογάν θα κληθεί να δώσει εξηγήσεις και για βασικές επιλογές του καθεστώτος που έχει δημιουργήσει. Ανελέητοι διωγμοί σε βάρος πολιτικών αντιπάλων, καταπίεση της σημαντικής κουρδικής μειονότητας, ρεκόρ διαφθοράς και νεποτισμού.

Ακόμη και στην περίπτωση που επικρατήσει ο Τραμπ, η προσωπική σχέση που έχουν οι δύο ηγέτες δεν προβλέπεται να λύσει όλα τα προβλήματα του Ερντογάν. Με το πέρασμα του χρόνου κερδίζει έδαφος η αντίληψη που εκφράζουν ο υπουργός Εξωτερικών Πομπέο και το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, σύμφωνα με την οποία η Τουρκία είναι πολύτιμος σύμμαχος των ΗΠΑ και χώρα μεγάλης στρατηγικής σημασίας, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να γίνονται ανεκτές οι υπερβολές και οι ακρότητες του Ερντογάν.

Το κρίσιμο διάστημα

Ο Ερντογάν βρίσκεται στριμωγμένος στη διπλωματική γωνία και έχει μπροστά του ένα δύσκολο και κρίσιμο τρίμηνο.

Πρώτον, ξέρει ότι αν δεν αλλάξει την προσέγγισή του έναντι της Κυπριακής Δημοκρατίας θα μπούμε στην τελική ευθεία της εφαρμογής των ευρωπαϊκών οικονομικών κυρώσεων σε βάρος της ήδη προβληματικής τουρκικής οικονομίας.

Δεύτερον, ξέρει ότι ο Μακρόν θα του δημιουργήσει τεράστιο πρόβλημα στην Ε.Ε., στο ΝΑΤΟ και στον Οργανισμό για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη, εξαιτίας των επιλογών της Άγκυρας σε Λιβύη και Ναγκόρνο Καραμπάχ.

Τρίτον, ξέρει ότι η αμερικανική ασπίδα προστασίας που του είχε εξασφαλίσει η προσωπική σχέση με τον Τραμπ θα είναι από δω και πέρα λιγότερο αποτελεσματική. Αν μάλιστα χάσει ο Τραμπ τις προεδρικές εκλογές της 3ης Νοεμβρίου, η Δημοκρατική διακυβέρνηση θα τον θέσει από τα τέλη Ιανουαρίου 2021 προ των ευθυνών του για ένα σωρό ζητήματα.

Κατά την άποψή μου, ο Ερντογάν έχασε με διαφορά τη διπλωματική αναμέτρηση με Ελλάδα, Κύπρο και Γαλλία και θα πρέπει ή να αλλάξει στρατηγική μειώνοντας το κύρος του και απογοητεύοντας το σκληρό εθνικιστικό ακροατήριό του στο εσωτερικό της χώρας ή να ετοιμαστεί να πληρώσει έναν φοβερό οικονομικό και διπλωματικό λογαριασμό.

Υπάρχει κίνδυνος να επιχειρήσει μια «ηρωική» έξοδο από το αδιέξοδο το οποίο δημιούργησε στον εαυτό του προξενώντας μεγαλύτερες εντάσεις και αποσταθεροποίηση στην ευρύτερη περιοχή μας. Ένας λογικός ηγέτης θα παραδεχόταν την αποτυχία των επιλογών του. Το κρίσιμο ερώτημα είναι αν ο Ερντογάν μπορεί να θεωρηθεί λογικός.