Ε.Ε: Η έλλειψη συνεννόησης μεγαλώνει τα προβλήματα
Στην τελευταία του έκθεση για την ευρωπαϊκή οικονομία, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) προβλέπει ανάπτυξη για την Ευρωζώνη μόλις 0,5% για το 2023.
Το διαρκές «ψαλίδισμα» των προγνώσεων για την αύξηση του ΑΕΠ προκαλεί δημόσια συζήτηση για το αν τελικά η Ε.Ε. έχει μπροστά της μια νέα ύφεση.
Έλλειψη συνεννόησης
Το πιθανότερο είναι ότι η Ε.Ε. θα βυθιστεί το 2023 πιο βαθιά στον συνδυασμό ενεργειακής και οικονομικής κρίσης.
Το βασικό πρόβλημα είναι η έλλειψη πολιτικής συνεννόησης στο εσωτερικό των κρατών-μελών με τις μεγαλύτερες οικονομίες, αλλά και η έλλειψη συνεννόησης μεταξύ των ευρωπαϊκών θεσμών και των εταίρων.
Ενώ είναι φανερό ότι χρειάζονται γρήγοροι και αποτελεσματικοί χειρισμοί, οι κυβερνήσεις εμφανίζονται σε κατάσταση σύγχυσης ή και πολιτικής αδυναμίας, ενώ οι Βρυξέλλες λειτουργούν –ιδιαίτερα στο επίπεδο του Συμβουλίου– λες και έχουν απεριόριστα χρονικά περιθώρια.
Ιταλική αστάθεια
Η Ιταλία βρίσκεται σε φάση μετεκλογικής πολιτικής αστάθειας η οποία αναμένεται να επηρεάσει αρνητικά την οικονομία της.
Ο Ντράγκι προσπάθησε να βγάλει την τρίτη σημαντικότερη οικονομία της Ευρωζώνης από τη στασιμότητα της τελευταίας εικοσαετίας, η προσπάθειά του όμως υπονομεύθηκε κυρίως από τον Σίλβιο Μπερλουσκόνι.
Ο Μπερλουσκόνι συνεχίζει να παράγει αστάθεια με δηλώσεις του κατά της Ουκρανίας και υπέρ του Πούτιν. Απευθυνόμενος σε στελέχη του κόμματός του, υποστήριξε ότι η Ουκρανία δεν εφάρμοσε τις συμφωνίες του Μινσκ, με αποτέλεσμα να υποχρεώσει τον Πούτιν να προχωρήσει στην «ειδική επιχείρηση».
Εμφανίστηκε και εξαιρετικά ικανοποιημένος που ο φίλος του ο Πούτιν του έστειλε 20 μπουκάλια βότκας σαν δώρο για τα 86α γενέθλιά του. Υπογράμμισε ότι το δώρο συνοδεύτηκε από μια «γλυκιά επιστολή» του Ρώσου ηγέτη στην οποία απάντησε με τη δικιά του «γλυκιά επιστολή».
Στην όλη αξιοπερίεργη υπόθεση παρενέβη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για να τονίσει ότι η αποστολή του δώρου από τον Πούτιν αποτελεί παραβίαση των κανόνων του εμπάργκο που έχει επιβληθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Η Μελόνι, ηγέτης του κόμματος Αδέλφια της Ιταλίας και μεγάλη νικήτρια των βουλευτικών εκλογών, έσπευσε να τονίσει ότι η Ιταλία θα εκπληρώσει με συνεπή και δυναμικό τρόπο όλες τις υποχρεώσεις της προς την Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ. Είπε επίσης τα καλύτερα για τον αγωνιζόμενο λαό της Ουκρανίας για να διαλύσει τις αρνητικές εντυπώσεις που προκάλεσε η παρέμβαση Μπερλουσκόνι.
Διεξάγεται παράλληλα μία σκληρή μάχη παρασκηνίου για το μοίρασμα των θέσεων επιρροής μεταξύ των τριών κομμάτων που συνασπίστηκαν και επικράτησαν στις βουλευτικές εκλογές.
Ο πρόεδρος της Γερουσίας και ο πρόεδρος της Βουλής προέρχονται αντίστοιχα από την ακροδεξιά πτέρυγα του κόμματος Αδέλφια της Ιταλίας και της Λέγκας του Σαλβίνι. Ο Μπερλουσκόνι έδωσε εντολή στους γερουσιαστές της Forza Italia να μην υπερψηφίσουν τον υποψήφιο που πρότεινε η Μελόνι, αλλά με βάση το αποτέλεσμα της μυστικής ψηφοφορίας δεν ακολούθησαν όλοι τις οδηγίες του.
Η συζήτηση τώρα μεταφέρεται στην Ιταλία στο νέο κυβερνητικό σχήμα και αν ο νέος υπουργός Εξωτερικών και κυρίως ο νέος υπουργός Οικονομικών θα έχουν ευρωπαϊκό προφίλ. Το πρόβλημα όμως της χώρας είναι πολύ πιο σύνθετο από το προφίλ δύο σημαντικών υπουργών.
Οι κυβερνητικές δυνάμεις έχουν πρόβλημα συνεννόησης, σε επίπεδο κορυφής εκδηλώνεται ήδη σύγκρουση προσωπικοτήτων, η ιταλική οικονομία επιστρέφει με ταχύτητα σε μηδενική ανάπτυξη και τα διαρθρωτικά προβλήματα –όπως και το δημόσιο χρέος– είναι τεράστια.
Όλα δείχνουν ότι η Ιταλία θα μετατραπεί σε καταλύτη της επιδείνωσης της οικονομικής κρίσης στην Ε.Ε.
Εσωστρέφεια σε Γαλλία - Γερμανία
Σε μια κρίσιμη για την Ε.Ε. περίοδο, ο γαλλογερμανικός άξονας –στον οποίο στηρίζεται το ευρωπαϊκό οικοδόμημα– δεν φαίνεται να λειτουργεί.
Η πολιτική ασυνεννοησία, τόσο στη Γαλλία, όσο και στη Γερμανία ενισχύουν τις τάσεις εσωστρέφειας.
Στη Γαλλία, ο Μακρόν εξασφάλισε τη δεύτερη προεδρική πενταετία, εξέλιξη η οποία χαιρετίστηκε και σαν νίκη της Ευρώπης, τώρα όμως βρίσκεται αντιμέτωπος με μια λαϊκή διαμαρτυρία που είναι δύσκολο να ελεγχθεί.
Η μεγάλη αύξηση στο κόστος των καυσίμων έχει μειώσει δραστικά το πραγματικό εισόδημα των περισσότερων Γάλλων. Μεγάλης σημασίας αποδεικνύονται οι απεργιακές κινητοποιήσεις στα διυλιστήρια. Προκαλούν ελλείψεις σε καύσιμα, δυσκολεύουν την οικονομική και κοινωνική καθημερινότητα εκατομμυρίων Γάλλων και είναι πιθανόν να προετοιμάζουν το έδαφος για σκληρούς απεργιακούς αγώνες.
Ο Μακρόν δεν έχει τη δυναμική που είχε στο ξεκίνημα της πρώτης προεδρικής πενταετίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι για να εξασφαλίσει τη δεύτερη προεδρική πενταετία έβαλε στο ψυγείο την ασφαλιστική μεταρρύθμιση που είχε ανακοινώσει, με αποτέλεσμα να συντηρείται το δημοσιονομικό έλλειμμα σε υψηλά επίπεδα και το δημόσιο χρέος να συνεχίζει την επικίνδυνη ανοδική του πορεία.
Στη Γερμανία, ο Σοσιαλδημοκράτης καγκελάριος Σολτς αντιμετωπίζεται σαν ένας όχι ιδιαίτερα δυναμικός ηγέτης, ενώ η διαρκής προσπάθεια συνεννόησης μεταξύ των κυβερνητικών εταίρων –Σοσιαλδημοκρατών, Πρασίνων και Φιλελευθέρων– δεν έχει πάντα το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Στην Ε.Ε. ενισχύονται οι φωνές που καταγγέλλουν τη Γερμανία για μοναχική πορεία, ιδιαίτερα μετά την απόφαση της κυβέρνησης να δαπανήσει 200 δισ. ευρώ για να περάσει η γερμανική οικονομία την οικονομική κρίση με τις μικρότερες δυνατές απώλειες.
Πολλές κυβερνήσεις της Ε.Ε. διαμαρτύρονται, θεωρώντας ότι η επιθετική αξιοποίηση των δημοσιονομικών δυνατοτήτων της Γερμανίας τής δίνει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα σε βάρος άλλων ευρωπαϊκών οικονομιών. Υπάρχει και διαμάχη για τον αν τελικά θα υπάρξει πρόσθετος κοινός ευρωπαϊκός δανεισμός –όπως έγινε με την πανδημία και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης– για να βγει η Ε.Ε. από την ενεργειακή και οικονομική κρίση.
Η απάντηση των Γερμανών, όπως και των Ολλανδών, είναι αρνητική, γεγονός που ενισχύει τις εντάσεις στο εσωτερικό της Ε.Ε.
Τα νέα είναι αρκετά δυσάρεστα και από την Ισπανία και την Πολωνία.
Ο συνασπισμός Σοσιαλιστών και Podemos στην Ισπανία έχει πάρει εντυπωσιακά φιλολαϊκά μέτρα, ο πληθωρισμός όμως κινείται γύρω στο 10% ρίχνοντας τη δημοτικότητα των κυβερνητικών εταίρων. Η τελευταία πρωτοβουλία του Σοσιαλιστή πρωθυπουργού Σάντσεθ είναι η επιβολή έκτακτης φορολογίας στα «ουρανοκατέβατα κέρδη» των ισπανικών τραπεζών εξαιτίας της μεγάλης ανόδου των επιτοκίων. Οι εκπρόσωποι των ισπανικών τραπεζών διαμαρτύρονται και έχουν θέσει το ζήτημα στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) με το σκεπτικό ότι η πολιτική της κυβέρνησης της Ισπανίας μπορεί να υπονομεύσει την κερδοφορία τους ύστερα από δύσκολα χρόνια προσαρμογής και να περιορίσει την επάρκειά τους σε κεφάλαια.
Η Πολωνία βρίσκεται αντιμέτωπη με πληθωρισμό μεγαλύτερο του 15%. Η Συντηρητική κυβέρνησή της δέχεται σοβαρή πολιτική και εκλογική πίεση από την αντιπολίτευση για πρώτη φορά ύστερα από πολύ καιρό. Η κοινωνία της Πολωνίας πιέζεται και από τα δύο εκατομμύρια Ουκρανών προσφύγων, ενώ η διαμάχη μεταξύ Βαρσοβίας και Βρυξελλών για την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης και τον σεβασμό των κανόνων του κράτους δικαίου στερεί προς το παρόν από την Πολωνία ευρωπαϊκή χρηματοδότηση δεκάδων δισ. ευρώ στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης.
Δεν υπάρχει, λοιπόν, στον ευρωπαϊκό πολιτικό ορίζοντα κυβέρνηση μεγάλης ευρωπαϊκής χώρας που να πηγαίνει ή να πρόκειται να πάει καλά και να είναι σε θέση να ηγηθεί πρωτοβουλιών για κοινή αντιμετώπιση των μεγάλων προβλημάτων.
Θεσμικές ισορροπίες
Λόγω της έλλειψης θετικής πολιτικής δυναμικής καταλήγουμε σε ασκήσεις ισορροπίας μεταξύ των ευρωπαϊκών θεσμών με μικρό ως ελάχιστο πρακτικό αποτέλεσμα.
Ενδεικτική της ευρω-ασυνεννοησίας είναι η αγωνιώδης προσπάθεια της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Φον ντερ Λάιεν, να διατυπώσει ευρύτερα αποδεκτές προτάσεις για την κοινή αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης.
Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής καταλήγει να επαναλαμβάνει λίγο-πολύ τα ίδια, χωρίς να παρατηρείται πρόοδος στην υλοποίηση οποιασδήποτε πολιτικής.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει τις πιο προωθημένες θέσεις για την αντιμετώπιση της κρίσης, αλλά και τη μικρότερη επιρροή στις εξελίξεις.
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αξιοποιεί τις αλλεπάλληλες ευρωπαϊκές κρίσεις για να ενισχύει τη διακρατική συνεργασία σε βάρος της ευρωπαϊκής θεσμικής συνεργασίας. Στο Συμβούλιο εκφράζονται διαμετρικά αντίθετες απόψεις σχεδόν για όλα τα θέματα μεγάλου ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος και οι όποιοι συμβιβασμοί είναι περισσότερο φραστικοί παρά ουσιαστικοί.
Όλα δείχνουν ότι η Ε.Ε. θα συνεχίσει να κινείται, ιδιαίτερα στο ενεργειακό, με αργά και διστακτικά βήματα.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ανακοινώσει τη φορολογία των «ουρανοκατέβατων κερδών» για να αντληθούν 140 δισ. ευρώ με τα οποία θα υποστηριχθούν οι μη προνομιούχοι που δυσκολεύονται να καλύψουν το κόστος θέρμανσης και μετακίνησης, αλλά οι περισσότερες κυβερνήσεις –μεταξύ των οποίων και η ελληνική– σέρνουν τα πόδια τους στο συγκεκριμένο θέμα. Καθυστερούν να πάρουν και κυρίως να εφαρμόσουν τις αποφάσεις και περιορίζουν συνεχώς τον υπολογισμό των «ουρανοκατέβατων κερδών» που μπορεί να φορολογηθούν.
Χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα θα είναι και η πολυδιαφημισμένη κοινή ευρωπαϊκή προμήθεια φυσικού αερίου. Θα αρχίσει να ισχύει από το καλοκαίρι και θα αφορά –σε πρώτη φάση– μικρό ποσοστό των αποθεμάτων για τον χειμώνα του 2023. Να σημειωθεί ότι η Ελλάδα έχει κάνει στροφή στο φυσικό αέριο χωρίς καν να έχει επενδύσει στη δημιουργία των τεράστιων ειδικών αποθηκευτικών χώρων. Στο συγκεκριμένο θέμα στηρίζεται κυρίως στην υποδομή της Ιταλίας.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσπαθεί να ικανοποιήσει τα κράτη-μέλη που δηλώνουν ότι δεν έχουν τον αναγκαίο δημοσιονομικό χώρο για να κάνουν μεγάλης κλίμακας επενδύσεις στην πράσινη μετάβαση, ταυτόχρονα και τα κράτη-μέλη που αρνούνται να αναλάβουν κοινά οικονομικά βάρη, όπως στην περίπτωση της πανδημίας και του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης.
Καταφεύγει, λοιπόν, στη δημιουργική λογιστική των Βρυξελλών και επινοεί πρόσθετα κονδύλια για το REPower EU, που μπορεί να φτάσουν τα 40 δισ. ευρώ από τα υπόλοιπα προηγούμενων προγραμμάτων.
Αυτό βέβαια δεν μπορεί να θεωρηθεί αποτελεσματική λύση, έχει να κάνει περισσότερο με την εσωτερική λειτουργία του θεσμικού μικρόκοσμου της Ε.Ε.
Η άποψή μου πάντως είναι ότι, ιδιαίτερα στην περίπτωση της Ελλάδας, δεν λείπουν τόσο τα κονδύλια, όσο η μέθοδος και η τεχνική.
Τα κονδύλια δεσμεύονται συνήθως στο πλαίσιο της διαπλεκόμενης διαπραγμάτευσης της εξουσίας, ενώ δεν έγινε καμία σοβαρή προσπάθεια να αυξηθούν, όπως για παράδειγμα με την έκδοση πράσινου ομολόγου του Ελληνικού Δημοσίου στην οποία επέμενα πολύ πριν πάρουν τα διεθνή επιτόκια την ανηφόρα.
Με τα περισσότερα κονδύλια να πηγαίνουν σε «φιλικούς» ειδικούς επιχειρηματίες και τη γραφειοκρατία να δυσκολεύεται να επιταχύνει, είναι πολύ δύσκολο να υποστηριχθεί η αύξηση των σχετικών ευρωπαϊκών κονδυλίων. Επιπλέον, υπάρχουν τεράστιες δυσκολίες στην προώθηση συγκεκριμένων προγραμμάτων, ακόμη και σχετικά απλών στην εφαρμογή, εξαιτίας έλλειψης ειδικευμένων εταιρειών και ειδικευμένου προσωπικού, ιδιαίτερα τεχνικού.
Αποσύνδεση και οροφή
Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Φον ντερ Λάιεν, μετά από μια χρονοβόρα αναζήτηση η οποία κόστισε πολύ στην οικονομία και στην κοινωνία, έχει αρχίσει να εκφράζεται θετικά για τη διεύρυνση της εφαρμογής του λεγόμενου ιβηρικού μοντέλου. Οι κυβερνήσεις της Ισπανίας και της Πορτογαλίας προχώρησαν στην αποσύνδεση της χονδρικής τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας από τη διεθνή τιμή του φυσικού αερίου σε μια προσπάθεια να περιορίσουν το κόστος της ηλεκτροπαραγωγής. Χρειάστηκε να κάμψουν τις αντιρρήσεις σε επίπεδο Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, αλλά τελικά προχώρησαν με καλά αποτελέσματα για την οικονομία τους. Η ελληνική κυβέρνηση δεν ακολούθησε το παράδειγμά τους δηλώνοντας ότι προτιμά μια ευρωπαϊκή λύση, έστω και αν αυτή αργήσει.
Μια άλλη πρωτοβουλία της Φον ντερ Λάιεν, η οποία θα πέσει και αυτή πιθανότατα θύμα ψαλιδίσματος στα πλαίσια συμβιβασμών, έχει να κάνει με την αλλαγή του τρόπου διεθνούς τιμολόγησης του φυσικού αερίου στην Ε.Ε. Προσπαθεί να παρακάμψει –ως ένα βαθμό– την DTTF (Dutch Title Transfer Facility), που δίνει τις τιμές αναφοράς. Πολλοί θεωρούν ότι η μέθοδος προσδιορισμού των τιμών έχει ξεπεραστεί από τις εξελίξεις εφόσον δεν παίζουν πλέον ρόλο σε αυτήν, στον ίδιο βαθμό με το παρελθόν, οι ποσότητες που μπαίνουν στη διεθνή αγορά μέσω αγωγών φυσικού αερίου.
Η Επιτροπή προτείνει ένα είδος έκτακτου περιορισμού των ανατιμήσεων όταν αυτές ξεφεύγουν από τα όρια.
Υπάρχει η επαναλαμβανόμενη συζήτηση για επιβολή ευρωπαϊκής οροφής στις τιμές του φυσικού αερίου. Σε αυτή την πρόταση αντιτίθενται τόσο η Γερμανία, όσο και η Ολλανδία με το σκεπτικό ότι δεν μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά σε μια ελεύθερη παγκόσμια αγορά όπου τα φορτία κατευθύνονται εκεί που προσφέρονται οι καλύτερες τιμές. Επιπλέον, θεωρούν ότι ενδεχόμενη προγραμματισμένη μείωση των τιμών μπορεί να οδηγήσει σε ανεπιθύμητη αύξηση της ζήτησης.
Ο καγκελάριος Σολτς θεωρεί ότι η Γερμανία αντιμετώπισε με επιτυχία τον ρωσικό εκβιασμό και κάλυψε τις ανάγκες της σε φυσικό αέριο κυρίως από ΗΠΑ, Καναδά και Νορβηγία. Τον απασχολεί –για προφανείς λόγους– το ζήτημα της ακρίβειας αλλά δεν θέλει να την αντιμετωπίσει με τρόπο που μπορεί να αμφισβητήσει την επάρκεια.
Το βασικό συμπέρασμα από τα παραπάνω είναι ότι δεν πρόκειται να υπάρξει στο άμεσο μέλλον κοινή ευρωπαϊκή ενεργειακή πολιτική ικανή να μας βγάλει από την κρίση.
Τα κράτη-μέλη θα πρέπει να στηριχθούν, υποχρεωτικά, σε μεγάλο βαθμό στις δικές τους δυνάμεις. Γι’ αυτό άλλωστε βλέπουμε τη Γαλλία να επιστρέφει ολοταχώς στην πυρηνική ενέργεια και χώρες όπως η Γερμανία, η Τσεχία, η Σλοβακία και η Πολωνία να αυξάνουν συνεχώς το ποσοστό ηλεκτροπαραγωγής από άνθρακα στο 30%-50% του συνόλου.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέλει να δημιουργήσει δυναμική ενίσχυσης της κοινής ενεργειακής υποδομής ώστε να μπορεί, αν χρειαστεί, μία χώρα να καλύπτει τις ανάγκες της άλλης. Όμως και σε αυτό το ζήτημα εκδηλώνονται εθνικές αντιθέσεις. Χρειάστηκε μεγάλη προσπάθεια για να συνεννοηθεί ο Μακρόν με τον Σάντσεθ προκειμένου να αποφασιστεί η δημιουργία κοινής υποδομής με τη μορφή υποθαλάσσιου αγωγού φυσικού αερίου και μελλοντικά καθαρού υδρογόνου.
Μένουμε πίσω
Η Ε.Ε. κινείται αργά και μέσω αντιθέσεων και αντιφάσεων σε αναζήτηση της αναγκαίας πολιτικής.
Δυστυχώς, γι’ αυτήν τα πράγματα εξελίσσονται πολύ γρήγορα και το ενεργειακό ζήτημα δεν περιορίζεται στην επιθετική πολιτική του Πούτιν και τον εκβιασμό που ασκεί.
Υπάρχει κίνδυνος να απαλλαγούν οι Ευρωπαίοι, ύστερα από 2-3 δύσκολα χρόνια, από τον εκβιασμό των Ρώσων για να διαπιστώσουν στη συνέχεια ότι βρίσκονται υπό την ενεργειακή ηγεμονία της Κίνας.
Οι Κινέζοι έχουν φύγει πολύ μπροστά σε ζητήματα πράσινης μετάβασης. Είναι παγκόσμιοι πρωταθλητές στην παραγωγή ηλεκτρικών οχημάτων, μπαταριών, στην εξόρυξη λιθίου και άλλων στρατηγικής σημασίας ορυκτών και κυρίως στην επεξεργασία τους. Είναι πρώτοι και στον ρυθμό ανάπτυξης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Αν οι Ευρωπαίοι θέλουν να προχωρήσουν γρήγορα στην αναγκαία μετάβαση ενισχύοντας τη διεθνή ανταγωνιστικότητα της οικονομίας τους και διεκδικώντας στρατηγική αυτονομία στον ενεργειακό τομέα, πρέπει να αλλάξουν μέθοδο και στόχους. Από την άποψη αυτή, ο εκβιασμός που ασκεί ο Πούτιν προσφέρει ένα σημαντικό πρόσθετο κίνητρο.
