Άννα – Μαρία Στεφαδούρου: «Το Girls & Boys, αφού το δεις, έχεις μετά να συζητήσεις πολλά»

Η Άννα – Μαρία Στεφαδούρου κάνει φέτος το σκηνοθετικό της ντεμπούτο με μία παράσταση, που ήδη έχει αρχίσει να συζητιέται έντονα στους κύκλους των θεατρόφιλων. Το “Girls & Boys”, το νέο έργο του βραβευμένου με Tony Award Dennis Kelly που παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα, κάθε Δευτέρα και Τρίτη στο Θέατρο 104 στο Γκάζι, είναι ένας συνταρακτικός μονόλογος για τη βία και τις σχέσεις των δύο φύλων στη σύγχρονη πατριαρχική κοινωνία.

Η νεαρή ηθοποιός Δώρα Παρδάλη υποδύεται μία γυναίκα που γνωρίζει τυχαία τον μέλλοντα σύζυγό της σ’ ένα αεροδρόμιο. Ένας έντονος, παθιασμένος, τρελός έρωτας. Σύντομα αρχίζουν να φτιάχνουν την κοινή τους ζωή. Μέχρι που εκείνος αρχίζει να αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα με τη δουλειά του, ενώ εκείνη απολαμβάνει ολοένα και μεγαλύτερη επαγγελματική αναγνώριση. Οι ισορροπίες ανατρέπονται…

Το “Girls & Boys” είναι ένα έργο που σόκαρε και προβλημάτισε βαθιά τους χιλιάδες θεατές που το παρακολούθησαν στο Λονδίνο και στη Νέα Υόρκη, όπου πρωτοπαρουσιάστηκε το 2018. Δύσκολα μπορεί κανείς να προβλέψει την ανατροπή που επιφυλάσσει ο συγγραφέας στους θεατές λίγο πριν το φινάλε. Ο Kelly δεν μιλάει απλά για τη βία μέσα μας, αλλά για το πώς ένα μοντέλο κοινωνίας, που θέλει τα δύο φύλα σε πολύ συγκεκριμένους ρόλους, γεννάει και θρέφει αυτή τη βία.

Η Άννα-Μαρία Στεφαδούρου, που μετέφρασε και σκηνοθέτησε το έργο χαρίζοντας μας μία παράσταση που σε αιχμαλωτίζει καθ’ όλη τη διάρκειά της, μίλησε στη Free Sunday για το σύγχρονο και τολμηρό αυτό κείμενο, τη βία που κρύβει ο τρόπος που βιώνουμε τις σχέσεις μας, αλλά και την ανάγκη να επιδιώξουμε μία ουσιαστικά ισότιμη σχέση ανάμεσα στα δύο φύλα.

Γιατί επιλέξατε να παρουσιάσετε το συγκεκριμένο έργο στην Ελλάδα σήμερα;

Το ρεπερτόριο των αθηναϊκών θεάτρων και κατεπέκταση των ελληνικών, έχει περιοριστεί, κατά τη γνώμη μου, πολύ τα τελευταία δέκα χρόνια. Είτε βλέπουμε δραματοποιημένα διηγήματα -με όποια επεξεργασία απαιτείται για να γίνει κάτι τέτοιο- είτε κλασσικά έργα «πειραγμένα» κι αυτά, ή ελληνικές ταινίες του παλιού ελληνικού κινηματογράφου. Ο θεατρικός κόσμος προσπαθεί κάπως να πιάσει το σφιγμό μιας κοινωνίας που ζει μια πρωτοφανή κρίση (και που μάλλον έχει αρρυθμίες, αν όχι κολπική μαρμαρυγή), έχοντας όμως και ο ίδιος ακόμα λιγότερα μέσα για να το κάνει και μην τολμώντας να «επιβάλει» τον δικό του. Τα δικαιώματα του συγγραφέα είναι ένα έξοδο, που πολύ λίγες παραγωγές αντέχουν να σηκώσουν. Έτσι όμως, πήγε πολύ πίσω το θέατρό μας, τόσο θεματολογικά όσο και ως μέσο εκπαίδευσης της πνευματικής και συναισθηματικής αντίληψης του ανθρώπου. Διάλεξα λοιπόν αυτό το έργο, γιατί το λάτρεψα αμέσως και γιατί είναι σύγχρονο, τολμηρό, γεμάτο ανατροπές και -ίσως το πιο βασικό- είναι από τα έργα που, αφού το δεις, έχεις μετά σίγουρα να συζητήσεις πολλά.

Η βία, το κακό - για να το θέσουμε πιο σχηματικά - θεωρείτε ότι υπάρχει μέσα μας και απλά περιμένει αφορμή για να ξυπνήσει;

Η βία, αν θες να τη δεις, φυσικά και είναι παντού. Ακόμα και ρουθούνι να μην ανοίξει, που λέει ο λόγος, η βία είναι εδώ, μέσα μας και είναι και μέσα στον τρόπο που σχετιζόμαστε, άντρες και γυναίκες. Με κάθε πιθανό συνδυασμό συσχέτισης των φύλων και σε κάθε γνωστό πλαίσιο. Κι αυτό δεν είναι κάποιο είδος απαισιόδοξης οπτικής. Χωρίς την εγγενή βία, δεν θα ενηλικιωνόμασταν ποτέ, δε θα ερωτευόμασταν καν! Όπως σε όλα όμως, έτσι κι εδώ, υπάρχουν διάφορες οπτικές και στάδια μέχρι να φτάσουμε στο κατά κόσμον κτηνώδες.

Κάποια στιγμή η ηρωίδα του έργου λέει: "Δεν δημιουργήσαμε την κοινωνία κατ' αυτόν τον τρόπο για τους άντρες. Τη δημιουργήσαμε έτσι για να σταματήσουμε τους άντρες". Εσείς πώς μεταφράζετε αυτή τη φράση της;

Ο Πιραντέλο, δια στόματος Πατέρα στα «Έξι πρόσωπά του», λέει πως «(...) τα γεγονότα είναι όπως τα σακιά. Όταν είναι άδεια, δε στέκονται. Για να μπορέσει να σταθεί ένα γεγονός πρέπει να το γεμίσουμε πρώτα με τις σκέψεις και τα αισθήματα που το προκάλεσαν.» (Λουίτζι Πιραντέλλο, Έξι Πρόσωπα Ζητούν Συγγραφέα, μτφ. Αλέξη Σολωμού, Εκδόσεις «Δωδώνη»). Οπότε καμία απάντηση δική μου δεν έχει σημασία και δε θα μπορούσε ποτέ να ευσταθεί, αν βγάλουμε αυτή τη φράση εκτός πλαισίου, μέσα στο οποίο ειπώνεται στο έργο. Η συνθήκη αυτής της γυναίκας είναι πολύ συγκεκριμένη και η ερμηνεία της φράσης ανήκει αποκλειστικά στο κοινό, που θα έρθει και θα δει ποια ζωή και ποια κατάσταση μπορεί να γέννησε μια τέτοια σκέψη. Και, ποιος ξέρει, ίσως δει και πτυχές του εαυτού του εκεί μέσα.

Τι σημαίνει τελικά το "να είσαι άνδρας" για την κοινωνία μας σήμερα;

Εξαιρετικά πολύπλοκη ερώτηση και είμαι και γυναίκα! Το μόνο που θα μπορούσα να πω είναι πως αντί να απορρίπτουμε το πώς έχει δομηθεί ο ανδρισμός μέχρι στιγμής -πράγμα που εννοείται προκαλεί αντιδράσεις- ίσως θα πρέπει να εξετάσουμε τι δεν εμπεριέχεται ακόμα στον όρο. Να προσθέσουμε το δικαίωμα στους άνδρες να είναι αδύναμοι, ευαίσθητοι (ακόμα κι όταν η ευαισθησία τους μας κάνει να νιώθουμε άβολα ή ανασφαλείς), να αποτυγχάνουν, να μην τους αντιμετωπίζουμε αμιγώς ως την κυρίως οικονομική μονάδα της οικογένειας αλλά και ως συναισθηματική. «Όταν οι άνδρες απειλούνται, όταν αισθάνονται ταπεινωμένοι, όταν οι άνδρες δεν μπορούν να παρέχουν, όταν δεν μπορούν να προστατεύσουν – να κάνουν δηλαδή όλα τα ‘’αξιότιμα’’ πράγματα, που αποτελούν μέρος του κώδικα - είτε ξεσπούν στον εαυτό τους είτε σε άλλους» επισημαίνει η ψυχοθεραπεύτρια Esther Perel. Κάτι πρέπει λοιπόν να προσθέσουμε σ’ αυτόν τον κώδικα της κοινωνικής προσδοκίας και αξιολόγησης του άνδρα, προκειμένου να τον προστατεύσουμε και από τον ίδιο του τον εαυτό και από τους γύρω του.

Πώς επηρέασε τον δικό σας τρόπο σκέψης η ενασχόλησή σας με αυτό το έργο;

Με χίλους τρόπους που ακόμα δεν έχουν αποκρυσταλλωθεί μέσα μου. Νιώθω τεράστια συγγένεια σε στιγμές με τη γυναίκα που μιλάει, με τον άντρα της, ακόμα και με τα παιδιά τους! Το μόνο που μπορώ να πω προς το παρόν είναι πως, μελετώντας τα τυφλά σημεία αυτών των ανθρώπων, προβληματίζομαι φοβερά για τα δικά μου.

Στο τέλος της παράστασης οι περισσότεροι θεατές βγαίνουν με σφιγμένο το στομάχι. Πώς μπορεί κάποιος να κάνει αυτό το σφίξιμο ελπίδα και δράση για μία κοινωνία ουσιαστικά ισότιμη;

Οπωσδήποτε οι ανατροπές της παράστασης είναι ένα δυνατό μέρος της. Τι μπορούμε να κάνουμε μετά; Ας επαναπροσδιορίσουμε αρχικά τι σημαίνει ισότητα και σε ποια ισότητα θέλουμε να στοχεύουμε. Για μένα ισότητα σημαίνει συμπληρωματικότητα: ποιος είναι ο πιο κατάλληλος άνθρωπος να κάνει κάτι συγκεκριμένο σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Η πατριαρχία επιτίθεται τόσο στους άντρες όσο και στις γυναίκες. Και εξυπηρετείται και διαιωνίζεται κι από τα δύο φύλα. Και φυσικά η αλλαγή έρχεται από το να αλλάξουμε ένας-ένας ως άτομα, αλλά ταυτόχρονα χρειάζονται και συστημικές αλλαγές που πρέπει να γίνουν. Η θέσπιση της άδειας πατρότητας, για παράδειγμα, είναι μία από τις μεγαλύτερες αναγκαιότητες που θα υπογραμμίσει διαφορετικές πτυχές του τι είναι σημαντικό στη ζωή των ανδρών.