Μάνος Καρατζογιάννης: "Η ελληνική κοινωνία σίγουρα έχει δρόμο ακόμη"

Ο Μάνος Καρατζογιάννης, με αφορμή τη συμπλήρωση των 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή, έχοντας ως βασικό δραματουργικό εργαλείο τη μνήμη και την προφορική μαρτυρία ως αδιάψευστη ιστορική καταγραφή, συνθέτει το πρωτότυπο έργο «Passport» που έχει σκοπό να θυμίσει στον Έλληνα τους δεσμούς του με την προσφυγιά. Σε έναν δημόσιο χώρο, γυναίκες ηθοποιοί που έχουν καταγωγή από την Ουκρανία, τη Συρία, την Κύπρο, τον Πόντο, την Αρμενία και τη Σμύρνη αφηγούνται την προσωπική τους ιστορία, που συναντά το δράμα και την περηφάνια ενός ολόκληρου λαού. 

Μιλήστε μας για την παράσταση. Καταρχήν πώς προέκυψε το κείμενο;

Ήθελα να γίνει μια παράσταση που να προσεγγίζει τον πρόσφυγα ευρύτερα. Έξω από τα «στενά σύνορα» της προσωπικής του ιστορίας, ώστε να αναδειχθεί η αξία του προσφυγικού ζητήματος διαχρονικά, σφαιρικά. Έτσι, ξεκίνησα την αφήγηση από τη δοκιμαζόμενη, στις μέρες μας, Ουκρανία και συνέχισα με τη Συρία, την Κύπρο, τον Πόντο, την Αρμενία μέχρι και τη Σμύρνη, όπου φέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Μέσα από τη διαδρομή όλων αυτών των εθνών ανά διαφορετικές χρονικές περιόδους, ο θεατής μπορεί να συναισθανθεί ευκολότερα το δράμα των προσφύγων και να κατανοήσει πως ανά πάσα στιγμή μπορεί και ο ίδιος να βρεθεί στη θέση τους. Αυτός είναι και ο σκοπός του εγχειρήματος: Να θυμίσει, δηλαδή, στον Έλληνα τους δεσμούς του με την προσφυγιά, ανήμερα της παγκόσμιας ημέρας, σ’ έναν δημόσιο χώρο όπως η Πλατεία Κοτζιά-Εθνικής Αντιστάσεως, και να κινητοποιήσει ξανά την αλληλεγγύη του. Άρχισα, λοιπόν, να συλλέγω μαρτυρίες και μετά να τις επεξεργάζομαι δραματουργικά, λαμβάνοντας υπόψη ζητήματα που αφορούν και τη σύγχρονη γυναίκα, όπως ο βιασμός και η κακοποίηση, μιας και στο κέντρο της δραματουργίας μας βρίσκεται η γυναίκα.

Οι γυναίκες ηθοποιοί έχουν καταγωγή από την Ουκρανία, τη Συρία, την Κύπρο, τον Πόντο, την Αρμενία και τη Σμύρνη. Γιατί θεωρήσατε αυτό το στοιχείο απαραίτητο;

Για να κυλάει η ιστορία μέσα τους. Να φέρουν έναν κόσμο. Από τις μανάδες τους και τις γιαγιάδες τους... Ως συνέχεια της ίδιας της ζωής, σε πείσμα των πολέμων και των δεινών που προκαλούν σε διάφορες ιστορικές περιόδους οι εκάστοτε μηχανισμοί της εξουσίας. Αυτή η βαθύτερη σχέση των ηθοποιών με την ιστορία που αφηγούνται μάς προκαλεί αβίαστα έναν λυγμό, που μας επιτρέπει να ξεπεράσουμε τα οποιαδήποτε στεγανά μας. Μέχρι, τέλος, να τραγουδήσουμε όλοι μαζί τα τραγούδια της πατρίδας τους. Των μαρτυρικών, αέναα δοκιμαζόμενων, αυτών τόπων.

Εσείς έχετε κάποιο οικογενειακό προσφυγικό ιστορικό;

Κατάγομαι από το Μεσολόγγι από τη μεριά του πατέρα μου, όπου κατά τη διάρκεια της Εξόδου σκοτώθηκαν 13 πρόγονοί μας από τους Τούρκους. Από τη μεριά της μητέρας μου κατάγομαι από την Κρήτη, όπου τον παππού της και τον αδελφό του πατέρα της τους εκτέλεσαν οι Γερμανοί. Δεν έχουμε δηλαδή κάποιο προσφυγικό ιστορικό στην οικογένεια, αλλά έχουμε μεγαλώσει, κι η αδελφή μου κι εγώ, με ιστορίες θηριωδιών και συλλογικών τραυμάτων.

Η ελληνική κοινωνία απέναντι στο προσφυγικό έχει ανεκτικότητα και ευαισθησίες;

Η ελληνική κοινωνία, αισθάνομαι, ότι και στα μικρά και στα μεγάλα αντιδρά κάπως διπολικά. Άλλοτε είναι ευαίσθητη κι αλληλέγγυα –αρκεί να θυμηθούμε τις υπέροχες γιαγιάδες της Λέσβου–, κι άλλοτε επιδεικνύει πρωτοφανή δυσανεξία σε οτιδήποτε διαφορετικό. Αναλογιστείτε μόνο μια σειρά από «πολιτικές» επί της ουσίας δολοφονίες που μας απασχόλησαν τα τελευταία χρόνια, από τον μικρό Άλεξ, μέχρι τον Σαχζάτ Λουκμάν, τον Παύλο Φύσσα, τον Ζακ Κωστόπουλο και τόσους άλλους... Η ελληνική κοινωνία σίγουρα έχει δρόμο ακόμη. Μόνο η παιδεία μπορεί να δημιουργήσει πολίτες ευαίσθητους, ανοιχτούς και ενημερωμένους.

Το πολιτικό θέατρο φαίνεται να κερδίζει ξανά έδαφος, εκείνο που είχε χάσει τις δεκαετίες της ευδαιμονίας. Εσάς τι είναι αυτό που σας γοητεύει σε αυτό το είδος;

Πιστεύω ότι, όπως διαμορφώνεται απειλητικό και εχθρικό το κοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον για τον σύγχρονο άνθρωπο, η κοινωνική και πολιτική συνείδηση μοιάζει το μόνο εφόδιο για την επιβίωσή του. Αυτός είναι κι ο σκοπός του σύγχρονου θεάτρου: Η αφύπνιση δηλαδή του θεατή. Στην παράδοσή μας, στο νεοελληνικό θέατρο, ένα τέτοιο θέατρο προτείνει η Αναγνωστάκη, όταν ήδη δηλαδή από τις δεκαετίες της ευδαιμονίας, όπως αναφέρατε, προοικονομεί τα δεινά που θα κληθεί να αντιμετωπίσει η Ευρώπη, καταγγέλλοντας την ολοένα και αυξανόμενη κοινωνική ανισότητα («Σ’ εσάς που με ακούτε»). Αυτό είναι κι ένα δικό μου σταθερό σημείο αναφοράς σχετικά με οποιαδήποτε δραστηριότητά μου στο θέατρο, μιας και έχω εργαστεί στη δραματουργία της είτε ως ηθοποιός, είτε ως σκηνοθέτης, είτε ως διδακτορικός ερευνητής.

Είστε καλλιτεχνικός διευθυντής του θεάτρου «Σταθμός» τα τελευταία πέντε χρόνια. Τι απαιτήσεις έχει αυτός ο «ρόλος», που δεν υποψιαζόσασταν πριν αναλάβετε;

Δε θέλω να σταθώ στις απαιτήσεις. Δεν είμαι άλλωστε ο άνθρωπος που στέκομαι στο κόστος των πραγμάτων αλλά στο όφελός τους, τόσο σε προσωπικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Ο «Σταθμός» μου έμαθε να ακούω, να συνεργάζομαι, να βρίσκω λύσεις, μα κυρίως να παρατηρώ τους ανθρώπους. Να μπαίνω στη θέση τους και να συμπορεύομαι καλλιτεχνικά μαζί τους, αναλογιζόμενος κάθε φορά τι είναι αυτό που μας φρενάρει ή μας προχωρά παραπέρα. Και βέβαια πως τελικά όλο αυτό έχει να κάνει κυρίως με εμάς και την προσωπική μας εργασία κι όχι τόσο με εξωγενείς παράγοντες. Με λίγα λόγια, άρχισα να αναλαμβάνω καλλιτεχνικά την ευθύνη του εαυτού μου, με ό,τι βέβαια αυτό συνεπάγεται.

Σε συλλογικό επίπεδο τώρα, το Θέατρο «Σταθμός», από την πρώτη στιγμή της λειτουργίας του, ενέταξε στο ρεπερτόριό του έργα που πραγματεύονται την έννοια της ετερότητας, της διαφορετικότητας.

Info

«Passport»

Κείμενο - σκηνοθεσία: Μάνος Καρατζογιάννης

Ερμηνεύουν (με σειρά εμφάνισης): Αναστασία Μιροσνιτσένκο, Ραφίκα Σαουίς, Νιόβη Χαραλάμπους και Ερμίνα Κυριαζή (σε διπλή διανομή), Έλενα Μαρσίδου, Ρομίνα Κατσικιάν και η Μαρία Ζορμπά.

Δευτέρα 20 Ιουνίου - Παγκόσμια Ημέρα Προσφυγιάς, Πλατεία Κοτζιά Δήμου Αθηναίων, στις 20:00.

Σάββατο 2 Ιουλίου, Φεστιβάλ Ρεματιάς, Χαλάνδρι, στις 20:00.

Οι υπόλοιπες ημερομηνίες θα ανακοινωθούν σύντομα.

Είσοδος ελεύθερη