Φένια Παπαδόδημα: «Χρειάζεται μεγάλη τρέλα»

Το ElaiΩnas Festival επιστρέφει για 9η χρονιά, προσφέροντας ιαματικές θεατρικές και μουσικές παραστάσεις με συμμετοχές σπουδαίων καλλιτεχνών. Φέτος, με όχημα το «μένος», τις αιτίες που το γεννούν, τη σημασία του, αλλά και τις επιπτώσεις του για τον άνθρωπο, αντλεί υλικό από την «Ιλιάδα». H καλλιτεχνική συνδιευθύντρια του φεστιβάλ, Φένια Παπαδόδημα, εξηγεί γιατί και πώς επιλέχθηκε αυτή η έννοια.

Το ElaiΩnas Festival, που πραγματοποιείται σε συνδιοργάνωση με την Περιφέρεια Αττικής, επιστρέφει φέτος για 9η χρονιά, με ελεύθερη είσοδο για το κοινό. Ως καλλιτεχνική διευθύντρια και εμπνεύστρια του εγχειρήματος, πώς νιώθετε που αυτό το όραμα συνεχίζεται εδώ και μία δεκαετία;

Τόσα χρόνια ζω και κινούμαι, όπως όλοι μας, σε μια πόλη που αγαπώ, που δεν θα άλλαζα για καμία ευρωπαϊκή πόλη και που καθημερινά με πνίγει, με εξουθενώνει. Αυτό είναι το παράδοξο της Αθήνας αλλά και της Ελλάδας, που αντικατοπτρίζει τη γενικότερη κατάστασή μας. Τη «μιζέρια παντρεμένη με την ομορφιά». Προσπαθώ να μη σταματώ ν’ αφουγκράζομαι τη διάθεση των ανθρώπων γύρω μου. Έτσι θέλησα, θελήσαμε, να δημιουργήσουμε ένα φεστιβάλ που θα δίνει τη δυνατότητα στο κοινό να ανακαλύψει μία διαφορετική προσέγγιση του λόγου, του θεάτρου, της μουσικής. Μία προσέγγιση ιδιαίτερα πλούσια αν και λιτή. Ένα φεστιβάλ που θα δίνει την ευκαιρία στους καλλιτέχνες να ονειρευτούν και να δημιουργήσουν πρωτότυπα έργα πάνω σε συγκεκριμένες θεματικές που «ανοίγουν ένα παράθυρο» στον τρόπο με τον οποίο οι ίδιοι βλέπουν τον εαυτό τους στην Αθήνα του σήμερα. Θεματικές που έχουν αντίκτυπο σε όσα ζούμε τώρα. Αυτό το νοητό παράθυρο είναι ο λόγος των αρχαίων ποιητών, με μία διαφορετική επιλογή κατεύθυνσης κάθε χρονιά.

Βασικός άξονας των φετινών καλλιτεχνικών δράσεων του φεστιβάλ είναι η έννοια του «μένους». Θέλετε να μας εξηγήσετε γιατί και πώς αυτή η έννοια επιλέχθηκε από εσάς και πώς συνδιαλέγεται με το σήμερα;

Η έννοια του «μένους» επιλέχθηκε αρχικά ως αναφερόμενη στην κλιματική αλλαγή και στην οικολογική καταστροφή, της οποίας όλοι είμαστε παρατηρητές τα τελευταία χρόνια. Ως μένος της φύσης που σιωπηλά υφίσταται κάθε είδους κακοποίηση, ιδιαίτερα τον τελευταίο αιώνα. Αυτό όμως που παθαίνει η φύση δεν είναι παρά μία αντανάκλαση της καταστροφής που έχει ήδη αρχίσει μέσα στον ίδιο τον άνθρωπο. Η καλύτερα της «αυτοκαταστροφής» στην οποία έχει ενδώσει ο άνθρωπος χωρίς επιστροφή, χωρίς καμία συνείδηση. Κάπως έτσι περιγράφεται και στο προοίμιο της «Ιλιάδας» ο καταστροφικός για όλους θυμός του Αχιλλέα. Γεγονός που σχολιάζει με εξαιρετικό τρόπο ο Δημήτρης Μαρωνίτης, καθώς συνήθως στο προοίμιο ο ήρωας επαινείται για τις αρετές του. Στην «Ιλιάδα», αντιθέτως, ο θυμός του Αχιλλέα περιγράφεται ως κινητήρια δύναμη για τις καταστροφές του πολέμου και των συνεπειών του. Νομίζω πως αυτή η έννοια του μένους έχει απόλυτη αντιστοιχία με όσα βιώνουμε σήμερα. Και ως προς τον πόλεμο στον οποίο είμαστε παρατηρητές, αλλά και ως προς την πραγματικότητα που μας επιβάλλεται.

Στο διήμερο αυτό αφιέρωμα που πραγματοποιείται φέτος, καλείτε εξαιρετικούς ηθοποιούς και μουσικούς (όπως ο Γεράσιμος Γεννατάς, η Μαρία Φλωράτου, οι Agile Experiments, ο Jan Van Angelopoulos, ο Φώτης Σιώτας, η Έλενα Μαυρίδου, ο Γιώργος Μαυρίδης και οι MOb trio) να δουλέψουν πάνω σε επιλεγμένες ραψωδίες από την «Ιλιάδα» του Ομήρου. Εξηγήστε μας λίγο το σκεπτικό πίσω από αυτή την ιδέα και τι αποτελέσματα να περιμένουμε από τους καλλιτέχνες;

Το σκεπτικό είναι να γίνουν συνάψεις και αναφορές στη σημερινή πραγματικότητα όπως ο κάθε καλλιτέχνης επιλέγει να το κάνει, όπως αληθινά ο καθένας βιώνει αυτό το «μένος». Ακόμη και στα μουσικά σχήματα ενυπάρχει αυτή η διάσταση, ίσως γιατί πρόκειται για μία διάθεση που όλοι μας λίγο ή πολύ βιώνουμε. Ηθοποιοί και μουσικοί καλούνται να συνομιλήσουν, να αυτοσχεδιάσουν και να προτείνουν, ο καθένας με τον τρόπο του, μία οπτική γωνία.

Είστε νέα γυναίκα, μητέρα, καλλιτέχνις, ηθοποιός, σκηνοθέτις, μουσικός. Πείτε μας πώς επιβιώνει, πρακτικά και ψυχολογικά, ένας άνθρωπος σαν εσάς στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα; Και, γενικότερα πώς βλέπετε τα πράγματα για τους καλλιτέχνες στη χώρα μας;

Χρειάζεται μεγάλη τρέλα, αυταπάρνηση, αληθινό πάθος για ό,τι αγαπάμε για να αντέξει ένας σύγχρονος καλλιτέχνης, πόσο μάλλον αν είναι γυναίκα και μητέρα, την έννοια της «εμπορευματοποίησης» που ολοένα και εξαπλώνεται και επιβάλλει ένα συγκεκριμένο τρόπο ζωής. Ένα lifestyle ολοένα και πιο απάνθρωπο, πιο ψυχρό, άνευ ουσίας και συγκίνησης τόσο που το life σιγά σιγά θα φύγει και θα μείνει μόνο το style.

H εμπορευματοποίηση όχι μόνο σκοτώνει καθετί αληθινά δημιουργικό, αλλά και επιβάλλει στους ανθρώπους ρυθμούς εξοντωτικούς, μία ασταμάτητη κούρσα όπου ο καθένας είναι κυρίως μόνος με τον εαυτό του και όποιον χρειάζεται για λίγο. Πρόκειται για μία νέα ζωή γενικευμένης μοναξιάς, στην οποία οι ρόλοι της μητέρας, του πατέρα, το τοπίο της οικογένειας καθώς και η σκηνή, το θέατρο αλλά και ο τόπος κάθε καλλιτεχνικού δημιουργήματος κλονίζονται αμείλικτα. Ο τρόπος που εγώ έχω βρει είναι η επανεξέταση των αξιών. Του τι είναι πραγματικά σημαντικό και τι όχι. Το πρώτο, αδιαμφισβήτητα, είναι η μητρότητα. Έπειτα, να μπορώ μέσα από ένα θέατρο μουσικό να μιλήσω για όσα ζω σ’ έναν χρόνο αόρατο, μακριά από τη φασαρία. Η δική μου δικλείδα ασφαλείας είναι η έκφρασή μου μέσα από το τραγούδι, τη μουσική, την ψαλμωδία. Η βυζαντινή μουσική δημιουργεί έναν χώρο έκφρασης που τίποτα, πραγματικά τίποτα από αυτόν τον κόσμο δεν μπορεί να ταράξει.