Επιστροφή στους κλασικούς

Ιστορία δύο πόλεων, Τσαρλς Ντίκενς, εκδ. Ψυχογιός

Τι ακριβώς είναι αυτή η τρέλα στην οποία οδηγείται στο τέλος της «Ιστορίας δύο πόλεων» ο Σίντνεϊ Κάρτον, βρίσκοντας όμως έτσι την πιο γλυκιά ανάπαυση που θα μπορούσε ποτέ να ονειρευτεί άνθρωπος; Είναι μια πράξη ηρωισμού, αυτοθυσίας από έναν παθιασμένο ιδεαλιστή ή τεκμήριο ενός αγνού έρωτα, που δεν γνωρίζει όρια και, κυρίως, δεν λυγίζει απέναντι στην απειλή του θανάτου; Όπως και να το ορίσει κάποιος, παραμένει μια μεγάλη στιγμή στην ιστορία της λογοτεχνίας. Το μυθιστόρημα αυτό του Τσαρλς Ντίκενς, ένα εμβληματικό, συναρπαστικό έργο, περιλαμβάνει την πλέον αξιομνημόνευτη αρχή, αλλά και ένα άκρως δραματικό, συγκινητικό φινάλε.

Δύο πόλεις, το Λονδίνο και το Παρίσι, στη δίνη της Γαλλικής Επανάστασης, διατρέχουν με τους ανθρώπους τους την επική, γεμάτη αγωνία αυτή αφήγηση, αναδεικνύοντας με έναν μοναδικό τρόπο πώς η Ιστορία μπορεί να διαλύσει τον ανθρώπινο βίο, τα ανθρώπινα πάθη, τις επιθυμίες και τα όνειρα κάθε ατόμου. Η επιβλητική μορφή του Σίντνεϊ Κάρτον έρχεται να μας θυμίσει πως υπάρχει ελπίδα και πίστη ακόμα και στις πιο σκοτεινές, απελπισμένες στιγμές.

Η «Ιστορία δύο πόλεων» παραμένει έως σήμερα ένα από τα πλέον αγαπημένα έργα του Ντίκενς, που έχει μεταφερθεί πολλές φορές στον κινηματογράφο και στην τηλεόραση, και την ίδια στιγμή αποτελεί ένα από τα κορυφαία μυθιστορήματα που γράφτηκαν ποτέ.

Οδυσσέας, Τζαίημς Τζόυς, εκδ. Κέδρος

Ο «Οδυσσέας» είναι ο απολογισμός μιας μοναδικής μέρας, της 16ης Ιουνίου 1904. Ο χώρος είναι συγκεκριμένος, το Δουβλίνο. Ένας πολίτης αυτής της πόλης, ο Λεοπόλδος Μπλουμ, ξυπνάει το πρωί και φεύγει για τη δουλειά του. Οι κοινωνικές, οι επαγγελματικές και οι συναισθηματικές υποχρεώσεις του καθυστερούν την επιστροφή του μέχρι τις πρώτες ώρες της επόμενης μέρας, καθώς περνάει μέσα από μια αντιστοιχία περιπετειών ανάλογων μ’ εκείνες του Οδυσσέα. Το κατέβασμα στον Άδη βρίσκει την αντιστοιχία του στη μετάβαση του Μπλουμ στο νεκροταφείο, το οποίο επισκέπτεται συνοδεύοντας στην τελευταία του κατοικία έναν φίλο που πέθανε απροσδόκητα. Το νησί του Αιόλου βρίσκει την αντιστοιχία του στα γραφεία μιας εφημερίδας, όπου φυσάνε όλοι οι άνεμοι. Οι Σειρήνες είναι τα κορίτσια του μπαρ του ξενοδοχείου Όρμοντ, στο οποίο καταφεύγει ο Μπλουμ για ένα καθυστερημένο γεύμα. Η σπηλιά του Κύκλωπα είναι το μπαρ Μπάρνεϋ Κίερναμ, όπου συχνάζει κάποιος φανατικός εθνικιστής που κατονομάζεται ως Πολίτης και που διακηρύσσει τη μισαλλοδοξία του απέναντι σε καθετί που δεν είναι ιρλανδέζικο και που προκαλεί ένα μικρής έκτασης πογκρόμ στον Μπλουμ, ο οποίος είναι εβραϊκής καταγωγής. Η Κίρκη είναι ένα πορνείο της νυχτερινής πόλης, το οποίο επισκέπτεται ο Μπλουμ για να βοηθήσει έναν μισοπεθαμένο νεαρό που συνάντησε πριν λίγο και που νιώθει γι’ αυτόν ένα ισχυρό αίσθημα πατρικής φροντίδας. Η δράση είναι ελάχιστη, όμως η τεχνική του «εσωτερικού μονόλογου» που επινοεί ο συγγραφέας για την έκθεση της αφήγησής του του παρέχει τη δυνατότητα να σχολιάσει με ακρίβεια και με λεπτομέρειες όλο το πλέγμα των σχέσεων των προσώπων που λαμβάνουν μέρος σε αυτό το σε μικρογραφία έπος. Το ενδιαφέρον του σύγχρονου αναγνώστη εστιάζεται τόσο στις ομοιότητες του μύθου όσο και στις διαφορές και στις ανατροπές του, οι οποίες τον βοηθούν στην εξαγωγή συμπερασμάτων κατ’ αρχάς για μια σύγκριση του κόσμου μας με τον κλασικό κόσμο και δεύτερον για την ανίχνευση της ηθικής και πνευματικής πορείας του σύγχρονου κόσμου.

Περί Τυφλότητος, Ζοζέ Σαραμάγκου, εκδ. Καστανιώτη

Ένας άνθρωπος χάνει ξαφνικά το φως του. Τα περιστατικά αιφνίδιας τύφλωσης κλιμακώνονται και η κυβέρνηση αποφασίζει να βάλει σε καραντίνα τους τυφλούς. Με γραφειοκρατική ακρίβεια, ο Zοζέ Σαραμάγκου έχει υπολογίσει όλα όσα θα μπορούσαν να συμβούν σε έναν κόσμο που χάνει την όρασή του. Για πόσο καιρό η κίνηση στους δρόμους θα είναι ομαλή; Για πόσο καιρό θα επαρκούν τα τρόφιμα για τις πεινασμένες ορδές; Πόσος χρόνος χρειάζεται για να καταρρεύσει η παροχή ηλεκτρικού ρεύματος, αερίου και νερού; Τι θα απογίνουν τα κατοικίδια; Οι σεξουαλικοί φραγμοί; Πόσοι τυφλοί φτιάχνουν μια τυφλότητα; Και τέλος: Σε έναν κόσμο τυφλών, τι θα έκανες αν έβλεπες;

Τα σταφύλια της οργής, John Steinbeck, εκδ. Παπαδόπουλος

Ελάχιστα μυθιστορήματα έφτασαν ποτέ να συμβολίσουν μια ολόκληρη εποχή. Και το πιο εντυπωσιακό από αυτά είναι το πιο πολυσυζητημένο αμερικανικό βιβλίο του 20ού αιώνα. Από το 1939, που πρωτοεκδόθηκε, έχει κυκλοφορήσει σε εκατοντάδες εκατομμύρια αντίτυπα και έχει μεταφραστεί και ξαναμεταφραστεί στις περισσότερες γλώσσες. Η εποχή είναι η δεκαετία του ’30, το μεγάλο κραχ, η αρχετυπική οικονομική κρίση που εντυπώθηκε με τρόμο στο συλλογικό φαντασιακό. Η ιστορία μιας από τις χιλιάδες οικογένειες του αμερικανικού Νότου που έχασαν τα πάντα, εν μέσω της μεγάλης ύφεσης, όταν καταστράφηκαν οι σοδειές τους από την παρατεταμένη ξηρασία και από τους θυελλώδεις ανέμους. Με τα λιγοστά υπάρχοντά τους φορτωμένα σε ένα σαραβαλιασμένο φορτηγάκι ταξιδεύουν προς τη Γη της Επαγγελίας, την Καλιφόρνια, ελπίζοντας να βρουν δουλειά και ψωμί. Μα ακόμα και όταν φτάνουν στον προορισμό τους, δεν αργούν να αντιληφθούν ότι τα πράγματα δεν ήταν όπως είχαν ελπίσει.

Ένας ύμνος στον άνθρωπο και στην ανθρωπιά, στη δύναμη της οικογένειας, στη μάχη για τον επιούσιο, στις μικρές πράξεις καλοσύνης των ανθρώπων.

Η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα, Άλκη Ζέη, εκδ. Μεταίχμιο

«Αντίσταση, εμφύλιος, διώξεις. Μεγάλα οράματα και διαψεύσεις, διάλυση πολλών ψευδαισθήσεων. Η Ελλάδα, ο κόσμος. Σε ένα μεταίχμιο της ζωής της και της πρόσφατης Ιστορίας μας –στη διάρκεια της δικτατορίας– η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα, ανασύροντας τις μνήμες της πετράδι το πετράδι, συνθέτει το ψηφιδωτό της τριακονταετίας. Εύθραυστη κι όμως αγέρωχη, μπροστά σ’ ένα αόριστο κι ωστόσο πάλι καθορισμένο μέλλον, μιλάει χωρίς πικρία, χωρίς μεταμέλεια, με ζεστασιά, κάποτε με χιούμορ, με μια τρυφερή φροντίδα θα ’λεγες να μη γυμνώσει το παρελθόν, τη ζωή της και τη ζωή. Η ανθρώπινη φωνή της Άλκης Ζέη.

Να, όμως, που μας έρχεται αυτό το νέο βιβλίο της καταξιωμένης πεζογράφου Άλκης Ζέη και φωτίζει μ’ ένα νέο φως, “παρθενικό” θα το ’λεγα, αυτή την τρομερή για το γένος των Ελλήνων τριακονταετία ’40-’70, που μας άλλαξε όλους (τους επιζήσαντες), μας γύρισε “το μέσα έξω” και, το χειρότερο, χωρίς να βρούμε το ζητούμενο, χωρίς κανένα “διάφορο”. Αυτή η Αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα είναι ένας “αποχαιρετισμός στα όπλα”, στο όνειρο και τ’ όραμα ενός ολόκληρου κόσμου, είν’ ένα Ρέκβιεμ για τη Γενιά της Νικηφόρας Επανάστασης που χάθηκε». Κώστας Σταματίου, Τα Νέα, 5/9/1987

Οκτάνα, Ανδρέας Εμπειρίκος, εκδ. Ίκαρος

Η «Οκτάνα» αποτελεί ένα από τα κορυφαία έργα της ελληνικής λογοτεχνίας, στο οποίο ο Ανδρέας Εμπειρίκος είχε οραματιστεί την ύπαρξη μιας ερωτικής οικουμενικής ουτοπίας, όπου οι άνθρωποι ζουν σε μια απόλυτη ευδαιμονία. Το βιβλίο εκφράζει ένα συγκροτημένο φιλοσοφικό και κοσμικό σύστημα, που πραγματεύεται τον έρωτα, τον θάνατο και το όραμα ενός νέου κόσμου ως βασικά του θέματα. Αποτελείται από 31 πεζά κείμενα, λυρικής διάθεσης, τα οποία καλύπτουν μια μεγάλη χρονική περίοδο, γραμμένα από το 1958 μέχρι το 1965.

Θύελλα, James Ellroy, εκδ. Κλειδάριθμος

Ο κορυφαίος στυλίστας του αμερικανικού αστυνομικού μυθιστορήματος μας μεταφέρει στο 1942. Καθώς το Λος Άντζελες παραπαίει μετά το σοκ του Περλ Χάρμπορ, οι Ιάπωνες κάτοικοι της πόλης συλλαμβάνονται και φυλακίζονται. Κατά τη διάρκεια μιας σφοδρής καταιγίδας, οι χείμαρροι ξεθάβουν ένα πτώμα στο Πάρκο Γκρίφιθ. Οι αστυνομικοί θεωρούν ότι πρόκειται για μια υπόθεση ρουτίνας, αλλά κάνουν λάθος. Είναι το προειδοποιητικό καμπανάκι πριν ακολουθήσει το χάος: φονικές πυρκαγιές, ληστείες χρυσού, ναζί, κομμουνιστές, απατεώνες που εκμεταλλεύονται το φυλετικό μίσος. Μπλεγμένοι σε αυτή τη δίνη, τρεις άντρες και μία γυναίκα έχουν ραντεβού με την Ιστορία. Η «Θύελλα» αποτελεί συνέχεια του «Perfidia», το οποίο εγκαινίασε τη Δεύτερη Τετραλογία του Λος Άντζελες, που τοποθετείται χρονικά στον B΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Σε αυτήν, ο Ελρόι χρησιμοποιεί χαρακτήρες από την πρώτη Τετραλογία και από την Τριλογία (οι οποίες διαδραματίζονται την περίοδο 1946-1972).

Ο μετρ και η Μαργαρίτα, Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ, εκδ. Μίνωας

Για να ξανασυναντήσει τον άνθρωπο που αγαπά, έναν καταραμένο συγγραφέα κλεισμένο σε άσυλο, η Μαργαρίτα συμφωνεί να παραδώσει την ψυχή της στον Διάβολο. Το μυθιστόρημα «Ο μετρ και η Μαργαρίτα» αποτελεί μια σύγχρονη εκδοχή του μύθου του Φάουστ, τοποθετημένη στη Μόσχα της δεκαετίας του 1930, και μία από τις πιο συγκινητικές και δυνατές ιστορίες αγάπης που γράφτηκαν ποτέ. Ο συγγραφέας δούλευε το μυθιστόρημα δώδεκα χρόνια, εν μέσω απόλυτης κυριαρχίας της σταλινικής γραφειοκρατίας, έχοντας επίγνωση ότι δεν υπήρχε καμία πιθανότητα να δει εν ζωή την έκδοση του βιβλίου του. Υμνώντας την ελευθερία των καλλιτεχνών εναντίον κάθε μορφής λογοκρισίας, αυτό το αριστούργημα της παγκόσμιας λογοτεχνίας δημοσιεύτηκε πρώτη φορά τη δεκαετία του 1970, καθιστώντας τον Μπουλγκάκοφ ισάξιο των μεγάλων κλασικών: Ντοστογιέφσκι, Γκόγκολ, Τολστόι και Τσέχοφ. Σήμερα, ογδόντα χρόνια μετά τον θάνατο του συγγραφέα, το μυθιστόρημα «Ο μετρ και η Μαργαρίτα» φαντάζει πάντα επίκαιρο – όσο επίκαιρα παραμένουν το γέλιο, ο έρωτας και ο αντίκτυπος της εξουσίας στη ζωή των ανθρώπων.