Το λάθος…

«Εγώ δεν υπογράφω τίποτα, γιατί δεν θέλω να κινδυνεύσω, αν είναι λάθος». Όποιος απασχολήθηκε σε μεγάλο, ιδιωτικό ή δημόσιο, οργανισμό ή εταιρεία, κάποια στιγμή, δεν μπορεί, την άκουσε αυτή τη φράση. Κι αν δεν την άκουσε έτσι ωμά και κυνικά, σίγουρα την έζησε ως νοοτροπία. Νοοτροπία που υποδεικνύει ότι αποφεύγουμε την ευθύνη μιας απόφασης. Παραπέμπουμε το θέμα στον διπλανό, δηλώνουμε αναρμόδιοι, υποβάλλουμε ερώτημα στον προϊστάμενο ή στη νομική υπηρεσία, αναζητούμε άλλους τρεις συναρμόδιους να υπογράψουν κι αυτοί, και, στην ανάγκη, αν δεν μπορούμε να το αποφύγουμε, δίνουμε μια απάντηση με πολλές εκδοχές, ώστε την ευθύνη να την πάρει ή να τη μοιραστεί και ο αποδέκτης, διά της επιλογής μιας εκ των πολλών εκδοχών που θα δώσουμε. Όταν μπορούμε, καθυστερούμε την απάντηση-απόφαση όσο περισσότερο γίνεται, μήπως και ο ερωτών αποφασίσει να ενεργήσει μόνος του, οπότε η απάντηση δεν θα έχει σημασία. Το πρόβλημα ενδημεί στο Δημόσιο, όπου, αν δεν υπάρχει εγκύκλιος, ουδείς αναλαμβάνει ευθύνη, και, αν υπάρχει, ουδείς αποκλίνει από αυτήν, ακόμη κι αν βλέπει το κενό. Ενδημεί και στον ιδιωτικό τομέα, όπου ο υπάλληλος, όσο ψηλά κι αν βρίσκεται, φροντίζει πρώτα να καλύψει τα νώτα του και μετά να δράσει.

Υπάρχει μια μεγάλη σχολή στελεχών που εργάζονται με κύριο στόχο την αποφυγή του λάθους, αποφεύγοντας να αναλάβουν οποιοδήποτε ρίσκο και αδιαφορώντας βέβαια, συνειδητά, για την επίτευξη του καλύτερου αποτελέσματος. Συνήθως τη νοοτροπία αυτή ενθαρρύνει, αν δεν επιβάλλει, ο επικεφαλής, ο οποίος και σκέφτεται ανάλογα και ενεργεί ανάλογα, θεσμοθετώντας διαδικασίες οι οποίες, σε περίπτωση λάθους, οδηγούν τους υφισταμένους στην έξοδο και αφήνουν τον ίδιο στο απυρόβλητο.

Το πρόβλημα είναι ότι δεν έχει γεννηθεί ακόμη ο αλάνθαστος. Όλοι οι άνθρωποι κάνουν λάθη, σε όλες τις πτυχές της ζωής τους και φυσικά στη δουλειά τους. Στοχεύοντας, λοιπόν, στην αποφυγή του λάθους, στοχεύουμε στο αδύνατο. Το λάθος κάποια στιγμή θα έρθει. Τι κάνουμε τότε;

Υπάρχει και μια άλλη σχολή επαγγελματιών, οι οποίοι, χωρίς φυσικά να το επιζητούν, δεν φοβούνται το λάθος, θεωρώντας δεδομένο ότι κάποια στιγμή θα έρθει κι αυτό. Εφόσον οι άνθρωποι αυτοί είναι επικεφαλής ομάδων, να είστε βέβαιοι ότι οι ομάδες αυτές πετάνε.

Ο άνθρωπος που έχει αποδεχτεί την πιθανότητα να κάνει λάθος αλλά δεν φοβάται να αποφασίσει είναι συνήθως καταρτισμένος, με ισχυρό ηθικό προφίλ και πραγματικός αρχηγός στην ομάδα του: την υπερασπίζεται με τον ίδιο τρόπο που υπερασπίζεται τον εαυτό του. Λειτουργεί καθοδηγητικά, όταν πρέπει προστατευτικά, αλλά είναι ταυτόχρονα αυστηρός στην αξιολόγηση. Την απόλυση την έχει τελευταία στην κατάταξη των λύσεων. Είναι εύκολη η απόλυση του υφισταμένου που έσφαλε, αλλά είναι εξαιρετικά δύσκολη η εκπαίδευση κάποιου στη θέση του, ώστε να γίνει αποτελεσματικός. Ο σωστός επικεφαλής προτιμά να σχηματίσει αφοσιωμένη ομάδα, με στελέχη δεμένα μεταξύ τους και με τον ίδιο, τα οποία θα μπορούν να σηκώσουν και την ευθύνη των αποφάσεων.

Κι επειδή το λάθος θα έρθει οπωσδήποτε, το κριτήριο αξιολόγησης δεν είναι το ότι έγινε, αλλά το πώς αυτό διορθώνεται. Η άμεση παραδοχή του λάθους, η ταχύτητα της διόρθωσης ή της προσπάθειας διόρθωσης, η ελαχιστοποίηση των συνεπειών, η αποκατάσταση της ζημιάς, η διορθωτική πορεία στις μελλοντικές εργασίες, είναι παράγοντες που δίνουν το πραγματικό μέτρο αξιολόγησης του δρώντος, ακριβώς διότι στηρίζονται σε πραγματικό δεδομένο. Στο ότι όλοι θα κάνουμε λάθος κάποια στιγμή και ο τρόπος που θα αντιδράσουμε σε αυτό θα μας χαρακτηρίσει. Όχι μόνο ως εργαζομένους αλλά και ως προσωπικότητες.

Κάπως έτσι είναι τα πράγματα και σε ό,τι αφορά τη διακυβέρνηση της χώρας. Υπάρχουν δύο βασικές κατηγορίες πολιτικών. Η μία, αυτών που δούλεψαν σε μια κανονική δουλειά και κάποια στιγμή μεταπήδησαν στην πολιτική. Η άλλη, αυτών που από μικροί εκπαιδεύτηκαν για να γίνουν πολιτικοί. Η πολιτική είναι πια απελπιστικά σύνθετη απασχόληση και είναι εξαιρετικά δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να είναι κανείς αποτελεσματικός αν δεν εκπαιδευτεί και δεν αφοσιωθεί επί μακρόν. Απ’ όποια κατηγορία κι αν προέρχεται ο πολιτικός που καλείται να κυβερνήσει, πρέπει να μπορεί να πάρει αποφάσεις. Πρέπει να μπορεί να αντέξει το ψυχολογικό βάρος της απόφασης, να μπορεί να αναλάβει το ρίσκο της αποτυχίας, να αντέξει στο λάθος, όποτε αυτό γίνει.

Ο αστάθμητος παράγοντας σε όλα αυτά είναι φυσικά ο λαός – ο οποίος, ελληνικός λαός, έχει την ιδιότητα να γνωρίζει τα πάντα και μάλιστα με τρόπο αυθεντικό. Λίγο παλιότερα όλοι είχαμε γίνει ειδικοί στα θέματα των διεθνών επιτοκίων και στα περίφημα spreads, σήμερα γινόμαστε ειδικοί στα θέματα της ΑΟΖ. Αν κοιτάξουμε γύρω μας και κάνουμε και μια αναδρομή στα τελευταία χρόνια, εύκολα θα διαγνώσουμε ένα σχεδόν μηδενικής πρωτοβουλίας ελληνικό Δημόσιο και έναν εξαρτημένο από αυτό και ευθυνόφοβο ιδιωτικό τομέα. Όλοι ψάχνουν να κινηθούν εκ του ασφαλούς. Αν το σκαλίσετε λίγο παραπάνω, ο Κυριάκος Πιερρακάκης καλείται να μηχανοργανώσει τη χώρα, ώστε οι αυτοματοποιημένες «αποφάσεις» να καλύψουν άμεσα το κενό που αφήνει η ευθυνοφοβία.

Αυτός που διαμαρτύρεται σε μια ουρά στο σούπερ μάρκετ για κακή εξυπηρέτηση και υποδεικνύει πώς θα έπρεπε να γίνεται, όταν ο ίδιος βρίσκεται πίσω από ένα πόστο και δέχεται ανάλογες διαμαρτυρίες απαντά «ποιος νομίζεις ότι είσαι, ρε;» ή στην καλύτερη «δεν είμαι αρμόδιος».

Με αυτή τη νοοτροπία, όμως, η χώρα δεν μπορεί να πάει μπροστά. Κάθε τέσσερα χρόνια (ή όποτε τέλος πάντων) ψηφίζουμε μια κυβέρνηση. Οφείλουμε να απαιτούμε από αυτήν να λαμβάνει αποφάσεις, να ενεργεί, και όταν κάνει λάθος να σπεύδει να το διορθώσει αποτελεσματικά.

Είναι τραγικό να περιοριζόμαστε στην επισήμανση του λάθους και στην επίκληση της ανικανότητας που δήθεν προκύπτει από αυτό. Οφείλουμε να διατυπώνουμε δημιουργικές προτάσεις και να αναλαμβάνουμε την ευθύνη τους. Εφόσον περιοριζόμαστε στην κατακραυγή, καθιστούμε τον επόμενο που θα κληθεί ακόμη πιο διστακτικό. Όλο αυτό οδηγεί, τελικά, στην οπισθοδρόμηση.

Στους καιρούς που έρχονται, η χώρα θα κληθεί να λάβει δύσκολες αποφάσεις, ειδικά στα θέματα εξωτερικής πολιτικής, του μεταναστευτικού περιλαμβανομένου. Το ζήτημα δεν εξαντλείται στα όρια της θητείας της σημερινής κυβέρνησης, θα υπάρχει και πολύ μετά. Οφείλουμε, δημιουργικά, να ενωθούμε, να πάρουμε την ευθύνη των αποφάσεων που μας αναλογούν και να δείξουμε στην ηγεσία της χώρας ότι θα στηρίξουμε και την ηγεσία και τη χώρα, ακόμη κι αν γίνει λάθος.

Το μόνο λάθος που δεν πρέπει να κάνουμε είναι να ονομάσουμε κάποιον προκαταβολικά ανεπαρκή ή προδότη. Είναι όρος επιβίωσης. Αν, τότε, είχαμε περιοριστεί στο να ονομάσουμε τον Μεταξά δικτάτορα, η εποποιία του ΟΧΙ δεν θα είχε γραφτεί.