Η νοοτροπία της αγέλης

Η χώρα βρίσκεται σε πρωτόγνωρη κατάσταση και δεν αναφέρομαι στην πανδημία καθαυτή. Την πανδημία στην έναρξή της την παρακολουθήσαμε στη διάρκεια των γιορτών από την τηλεόραση, ως μια ιστορία που εξελίσσεται στην Κίνα, πιστεύοντας ότι δύσκολα θα έρθει σ’ εμάς ή ότι, αν έρθει, θα αντιμετωπιστεί ευκολότερα. Ο ιός «πήδηξε» μέσα στην Ευρώπη κι έτσι έφτασε και σ’ εμάς. Από την ώρα που έφτασε, έπρεπε να μας είναι απολύτως γνωστό και σαφές το τι θα ακολουθήσει. Τα όσα έγιναν στην Κίνα δεν ήταν σενάριο ταινίας αλλά ωμή πραγματικότητα. Η χώρα μας είχε τη μαύρη τύχη να εισαγάγει τον ιό από τη γειτονική Ιταλία, όπου η πανδημία θερίζει και διαλύει τα πάντα στο πέρασμά της. Οι δεσμοί μας όμως με τη χώρα αυτή είναι στενοί και σε επίπεδο πολιτειακό, αλλά κυρίως σε ανθρώπινο, άρα μαθαίνουμε από πρώτο χέρι. Η Ιταλία διαθέτει ένα από τα ισχυρότερα συστήματα υγείας στην Ευρώπη, ή έστω τις υποδομές που χρειάζονται για να αντιμετωπιστεί η συγκεκριμένη πανδημία, και όμως κατέρρευσε. Καταρρέει η κοινωνική ζωή, μαζί της η οικονομική, και στο τέλος θα μετρήσουμε τα ερείπια.

Το παράδειγμα, συνεπώς, είναι έντονο και θα έπρεπε στην Ελλάδα να το έχουμε κατανοήσει. Ζούμε σε καιρούς που το διαδίκτυο και όλοι οι τρόποι επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης επιτρέπουν στην πληροφορία να διαχυθεί τάχιστα. Το αυτονόητο ερώτημα βέβαια είναι πόσοι και ποιοι μπορούν να αξιοποιήσουν την πληροφορία, πόσοι και ποιοι μπορούν να διαχωρίσουν την πληροφορία από τις δοξασίες και τα σκουπίδια που κυκλοφορούν γύρω μας. Και πώς μπορούν να την αξιοποιήσουν, μετατρέποντάς τη σε ωφέλιμη πράξη με συγκεκριμένες ενέργειες και ηθικό κανόνα συμπεριφοράς.

Το πώς θα εξελιχθεί η πανδημία στη χώρα μας το γνωρίζουμε προκαταβολικά. Γνωρίζουμε ότι εμείς διαθέτουμε τις λιγότερες μονάδες εντατικής θεραπείας στην Ευρώπη. Γνωρίζουμε επίσης ότι η απομόνωση εκάστου είναι η καλύτερη μέθοδος καταπολέμησης των συνεπειών της πανδημίας. Γνωρίζουμε ταυτόχρονα ότι η οικονομία μας μόλις κατάφερε να σταθεί στα πόδια της, μια και η χώρα πρακτικά μόλις εξήλθε από ουσιαστική και επίπονη χρεοκοπία. Συνεπώς, λεφτά απεριόριστα δεν υπάρχουν για την αντιμετώπιση της έκτακτης κατάστασης, ούτε για την επούλωση των πληγών που θα υπάρχουν αναπόφευκτα στο τέλος.

Έχουμε την ευτυχία να διαπιστώνουμε ότι η κυβέρνηση βρέθηκε αρκετά καλά διαβασμένη απέναντι στην πανδημία και αξιοποιώντας τη διεθνή εμπειρία προσπαθεί να βρεθεί ένα βήμα μπροστά στην αντιμετώπιση των συνεπειών της. Έχουμε τη σπάνια ευτυχία σύσσωμη η αντιπολίτευση να στηρίζει τον βηματισμό της κυβέρνησης, συμβάλλοντας στην εμπέδωση της αίσθησης ότι η χώρα κινείται σε σωστή κατεύθυνση. Τεράστια επιτυχία του πολιτικού μας προσωπικού συνολικά, η οποία αποτρέπει τον πανικό. Έχουμε αίσθηση ηγεσίας, αλλά δεν έχουμε την ίδια αίσθηση κράτους.

Αν θέταμε ως μοναδικό στόχο την αντιμετώπιση της πανδημίας, θα μπορούσαμε από το πρώτο κρούσμα να κλείσουμε τα πάντα – και τα σύνορα. Ο λογαριασμός θα ήταν φρικώδης και οι θάνατοι θα επέρχονταν από την πείνα. Η προσπάθεια επικεντρώθηκε(;) από την αρχή στο να λειτουργήσουν όλα όσα μπορούν να λειτουργήσουν, πριν η κατάσταση γίνει κρίσιμη. Να συνεχίσουν να λειτουργούν και μετά, προκειμένου να μείνει κάτι όρθιο στο τέλος. Τούτο το απλοϊκό, όμως, δεν έχει γίνει κατανοητό. Στην κρατικοδίαιτη οικονομία μας, οι ομάδες του Δημοσίου διεκδίκησαν και πέτυχαν την άμεση λήψη μέτρων στον δικό τους χώρο, με τη βεβαιότητα (αφελή, επιτρέψτε μου) ότι στο τέλος του μήνα θα καταβληθεί μισθός. Στον ιδιωτικό τομέα τέτοια ασφάλεια δεν υπάρχει και όλοι γνωρίζουμε ότι, όσα μέτρα και αν εξαγγείλει η κυβέρνηση, ο λογαριασμός στο τέλος θα είναι ασήκωτος. Οι ιδιώτες είναι οι μόνοι που προσπαθούν να κινηθούν με πολλαπλή στόχευση: να προστατευτούν από τον ιό, να διεκπεραιώσουν όποια εργασία μπορούν, να κρατήσουν την οικονομική δραστηριότητα στοιχειωδώς ζωντανή.

Κι εδώ έρχονται οι καταστροφικές συνέπειες της αίσθησης ασφάλειας των κρατικοδίαιτων αυτής της χώρας. Οι παππούδες έχουν τη σιγουριά ότι στο τέλος του μήνα θα μπει η σύνταξη, έχουν εμπιστοσύνη στον παπά και δεν πρόκειται ποτέ να καταλάβουν τι θα πει εκθετική αύξηση κρουσμάτων. Οι δημόσιοι υπάλληλοι πήραν τις άδειες, έκλεισαν τις πόρτες, δέχονται μόνο με ραντεβού και παρέπεμψαν τα υπόλοιπα στα ΚΕΠ! Με κυβερνητική απόφαση έκλεισαν τα δικαστήρια και δόθηκε η ευχέρεια στις διοικήσεις τους να ρυθμίσουν τις εργασίες. Η επιλογή εκ μέρους των διοικήσεων ήταν το λουκέτο. Δεν δόθηκε ούτε ένα email για να επικοινωνεί ο έξω κόσμος μαζί τους. Δουλειές που μπορούν να ολοκληρωθούν μόνο ηλεκτρονικά, απλώς δεν γίνονται. Από τα δικαστήρια εκπορεύονται πιστοποιητικά απαραίτητα για διαγωνισμούς προμηθειών, τραπεζικές συναλλαγές, εμπόριο, τακτοποίηση προσωπικών σχέσεων. Όλα αυτά, που δεν απαιτούν φυσική παρουσία, απλώς δεν γίνονται. Υπάρχει και οδηγία που υποδεικνύει οι μηνύσεις να κατατίθενται στα αστυνομικά τμήματα και όχι στην εισαγγελία.

Το κόστος στον ιδιωτικό τομέα προκύπτει βαρύτατο, ενώ θα μπορούσε να είναι πιο περιορισμένο. Με έναν υπάλληλο σε κάθε γραφείο του Δημοσίου που θα επικοινωνούσε ηλεκτρονικά με τον κόσμο. Χρειάζεται ακόμη πολύς καιρός ώσπου οι μεσαίοι θεσμοί αυτής της χώρας να λειτουργήσουν πολυπαραγοντικά, να σκεφτούν σύνθετα και να υπηρετήσουν περισσότερους του ενός στόχους με αίσθηση καθήκοντος. Δεν είναι δύσκολο να πάρει κανείς πρωτοβουλία και να μην αρκείται στις οδηγίες της κεντρικής κυβέρνησης. Ούτε είναι δύσκολο, σε όποιον νοιάζεται, να ερμηνεύσει δημιουργικά αυτές τις οδηγίες και να προσπαθήσει να παραγάγει έργο με ασφάλεια. Η μη χρήση απλής και φτηνής τεχνολογίας προκαλεί τελικά αχρείαστες μετακινήσεις.

Με γνώμονα μόνο την ασφάλεια των εργαζομένων θα έπρεπε να κλείσουν όλα τα σούπερ μάρκετ. Το ίδιο και οι τράπεζες (τα χρειαζόμαστε τα λεφτά;). Το ίδιο και τα συνεργεία αυτοκινήτων, αλλά μετά πώς θα πάνε οι γιατροί και τα ασθενοφόρα στα νοσοκομεία; Η χώρα καταρρέει συνολικά, αλλά κάποιοι κινούνται με την αφελή σιγουριά ότι στο τέλος του μήνα θα λάβουν τους μισθούς τους. Δεν αντιλαμβάνονται (πάλι) το αυτονόητο: ότι αν καταρρεύσει ο φορολογούμενος του ιδιωτικού τομέα, λεφτά δεν θα υπάρχουν. Ο ιδιωτικός τομέας ζητά οικονομική στήριξη από το κράτος, αλλά δεν θα μπορεί να τη λάβει παρά μόνο αν μειωθούν δραστικά μισθοί και συντάξεις.

Λεφτά δεν θα υπάρξουν αν δεν αναλάβουμε τις ευθύνες μας και δεν προσπαθήσουμε να τα δημιουργήσουμε. Δεν είναι καιρός για βόλτα στις παραλίες. Ο χαρακτηρισμός των υγειονομικών και των σωμάτων ασφαλείας (μην ξεχνάτε τον Έβρο) ως ηρώων δεν εξαντλεί τις υποχρεώσεις μας. Ούτε οι εργαζόμενοι στην εφοδιαστική αλυσίδα μπορούν να σηκώσουν τη χώρα μόνοι τους.