Το Σύνταγμα της αγέλης - Free Sunday
Το Σύνταγμα της αγέλης
15 Ιανουαρίου 2012: Η αγέλη (των αγανακτισμένων) στο Σύνταγμα

Το Σύνταγμα της αγέλης

Η Νομική συγκαταλέγεται, σύμφωνα με την κλασική κατάταξη, στις θεωρητικές επιστήμες. Το θέμα είναι ότι στην πραγματική ζωή είναι μία απολύτως εφαρμοσμένη επιστήμη, η οποία καλείται πάντα να δώσει άμεσες λύσεις σε αληθινά προβλήματα, μη επιδεχόμενα αναβολή. Στην εφαρμοσμένη Νομική το πρόβλημα δεν τίθεται ποτέ με τη μορφή «ένα συν ένα ίσον δύο». Κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός από τον άλλον, η αντίδρασή του στο ίδιο πρόβλημα είναι διαφορετική, το «ίδιο» το πρόβλημα στην πραγματικότητα δεν είναι ίδιο. Διαφορετικοί άνθρωποι, διαφορετικός χρόνος, διαφορετικό κοινωνικό πλαίσιο, εντελώς διαφορετική αντίληψη του γίγνεσθαι από κάθε συμμετέχοντα στο πρόβλημα. Κατά συνέπεια, δεν είναι καθόλου παράξενο σε κάτι που μοιάζει «ίδιο» οι αντιδράσεις να είναι τελείως διαφορετικές. Περίπου με αυτά ως δεδομένα, ο νομικός της πράξης καλείται να δώσει στον ενδιαφερόμενο άμεσα εφαρμόσιμες λύσεις και, επειδή στη ζωή ένα κι ένα δεν υπάρχει ποτέ ώστε να κάνει εύκολα δύο, να καθορίσει το πλαίσιο δράσης: να ορίσει τα βήματα εκείνα τα οποία με βάση το υφιστάμενο πλέγμα κανόνων είναι απολύτως κατάλληλα και ασφαλή. Να ορίσει τα άλλα βήματα, τα οποία είναι απολύτως ακατάλληλα και ανασφαλή. Να περιγράψει και εκείνες τις ενέργειες για τις οποίες δεν υπάρχει μονοσήμαντη θετική ή αρνητική πρόβλεψη. Ειδικά σε αυτή την περίπτωση, πρέπει να συνοδεύσει την περιγραφή με ανάλυση πιθανών επιπτώσεων, κοινώς ανάλυση ρίσκου. Στον πελάτη απόκειται να αποφασίσει πώς θα πορευτεί.

Όλα αυτά είναι, πρέπει να πούμε, αδιάφορα στους μισούς τουλάχιστον πελάτες. Σχεδόν όλοι ζητούν μια σαφή απάντηση και φυσικά την προκαταβολική βεβαιότητα ότι τα λεφτά που θα πληρώσουν θα πιάσουν τόπο. Οι μισοί στην πορεία θα καταλάβουν την ανάλυση ρίσκου και θα λάβουν τις αποφάσεις τους μέσα στα όρια που τους υποδείχθηκαν, οι άλλοι θα ψάξουν να βρουν κάποιον που θα τους πει όσα θέλουν να ακούσουν. Το πράγμα γίνεται ακόμη πιο σύνθετο όταν δεν υπάρχει νόμος που να ρυθμίζει το αντικείμενο του ερωτήματος. Εκεί, ο εφαρμοστής πρέπει να αναζητήσει πιθανές λύσεις αναζητώντας αναλογίες στην υφιστάμενη νομοθεσία και να προσπαθήσει οι λύσεις που επιλέγει να εναρμονίζονται με το σύνολο των κανόνων που ήδη διέπουν την κρατική ζωή. Κάποια στιγμή αργότερα, οι όποιες λύσεις δόθηκαν σε τέτοια περίπτωση θα κριθούν από τα δικαστήρια, τα οποία θα οριστικοποιήσουν κάποιες κατευθύνσεις και συνήθως το θέμα λύνεται με την ψήφιση νόμου που θα καλύψει το κενό. Όταν όμως μιλάμε για το Σύνταγμα, η ψήφιση νόμου που θα καλύψει το κενό δεν είναι δυνατή, ως γνωστόν το Σύνταγμά μας αναθεωρείται με αργές και μακρόσυρτες διαδικασίες.

Ζούμε στις μέρες της καραντίνας για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Το ελληνικό Σύνταγμα περιέχει κατ’ αρχήν διάταξη που προβλέπει ότι το κράτος μεριμνά για την υγεία των πολιτών. Ανάλογες διατάξεις υπάρχουν και για τις λοιπές εκφάνσεις της ατομικής, κοινωνικής και πολιτικής ζωής. Περιέχει επίσης ρητή διάταξη που απαγορεύει τη λήψη ατομικών μέτρων που περιορίζουν την κίνηση των προσώπων, με εξαίρεση, μέσω ερμηνευτικής δήλωσης των εισαγγελικών διατάξεων, για ποινικές υποθέσεις και την αντιμετώπιση επιδημιών. Τυπικά, υπάρχει λοιπόν γράμμα του Συντάγματος που καλύπτει όσα ζούμε σήμερα, ίσως και κάποια περισσότερα, που ενδεχομένως επιβληθούν στο μέλλον. Είναι μάλλον εμφανές, όμως, ότι το υφιστάμενο πλέγμα διατάξεων δεν θεσπίστηκε έχοντας υπόψη το φαινόμενο της παγκόσμιας πανδημίας και ουσιαστικά δεν το αντιμετώπισε. Εάν επρόκειτο να αποκλείσουμε μια συγκεκριμένη περιοχή της χώρας, όσο μεγάλη και αν ήταν αυτή, για την αντιμετώπιση μιας αρρώστιας, ουδείς θα ασχολούνταν. Ο αποκλεισμός όμως ολόκληρης της χώρας εκ των πραγμάτων δημιουργεί προβληματισμούς. Κάποιοι μίλησαν για κατάλυση ατομικών δικαιωμάτων και περιορισμό δημοκρατικών ελευθεριών. Επικαλέστηκαν το γεγονός ότι, με την έως τώρα ερμηνεία, ορισμένα ατομικά και δημοκρατικά δικαιώματα κατοχυρώνονται άκαμπτα, χωρίς εκπτώσεις, και ότι η «εξουσία» δεν δικαιούται να τα περιορίσει. Πρόκειται για τυπική θεωρητική προσέγγιση, η οποία δεν λαμβάνει υπόψη την πραγματικότητα (αυτή ορίζει το πρόβλημα), ούτε κυρίως το πρωτοφανές και εν μέρει αρρύθμιστο του πράγματος, αλλά αρκείται σε «κλισέ» υπηρετώντας σκοπιμότητες άλλου είδους.

Η πρώτη διαπίστωση που πρέπει να κάνουμε είναι ότι τα περιοριστικά μέτρα ελήφθησαν κυριολεκτικά κατόπιν ιατρικής συνταγής και σε συμμόρφωση με αυτήν. Κατά τους ιατρούς, η κοινωνική απομόνωση αποτελεί το μοναδικό, αυτή τη στιγμή, μέσο αντιμετώπισης της πανδημίας. Τα περιοριστικά μέτρα δεν αποτέλεσαν επιλογή καμίας «εξουσίας» και καμίας «κάστας», ούτε ελήφθησαν από μια πολιτική ομάδα εναντίον άλλης. Αφορούν, οριζοντίως, τους πάντες. Έχουν τη συναίνεση όλων των φορέων που εκφράζουν τους πολίτες σε μια δημοκρατία: κόμματα, αυτοδιοίκηση, επαγγελματικά σωματεία, επιμελητήρια. Αυτή είναι μια πραγματική ένδειξη δημοκρατικής νομιμοποίησης. Εννοείται ότι η εφαρμογή τους πρέπει πάντα να παρακολουθείται, να κρίνεται και να βρίσκεται σε αναλογία μέσου προς σκοπό. Αυτή την αναλογία σε πρώτο πλάνο τη δίνουν οι άλλες επιστήμες, εν προκειμένω η Ιατρική. Η κυβέρνηση δείχνει προσοχή σε αυτό, αναθέτοντας την επίβλεψη στην αστυνομία και στην Πυροσβεστική και όχι στον στρατό. Πέρα από την ιδεολογική φόρτιση, ο στρατός παραμένει μια παγίως οργανωμένη ομάδα της χώρας, με ισχυρότατες επιχειρησιακές δυνατότητες. Η τυχόν εμπλοκή του θα σήμαινε ότι χάσαμε το ιατρικό παιχνίδι.

Αντί αναλύσεως για τα ατομικά δικαιώματα και τις δημοκρατικές ελευθερίες ας παρατηρήσουμε το εξής: Για την απλή γρίπη υπάρχει εμβόλιο. Πολλοί δεν το κάνουν, είτε από αμέλεια είτε επειδή πιστεύουν στους ψεκασμούς. Η απλή γρίπη, συνεπώς, κάθε χρόνο κυκλοφορεί ελεύθερη ανάμεσά μας και στέλνει στην εντατική αρκετό κόσμο. Σημαντικός αριθμός ανθρώπων πεθαίνει, επειδή ουσιαστικά η «κοινότητα» δεν λαμβάνει οργανωμένα μέτρα εναντίον της. Επειδή κανένας δεν θεωρεί υποχρέωσή του να εμβολιαστεί, προκειμένου να μη στείλει έναν καρδιοπαθή ή έναν διαβητικό στην εντατική και ενδεχομένως στον θάνατο. Η τυπική αντίδραση ήταν, έως σήμερα, «όποιος φοβάται, κάθεται μέσα». Ως τώρα, ουδείς ενδιαφερόταν για το πώς θα ζήσει όποιος «κάτσει μέσα».

Τώρα, που την πάθαμε όλοι, αναρωτιόμαστε πώς θα επιβιώσουμε. Τώρα, υβρίζουμε σκαιώς όποιον αντιτίθεται στην καραντίνα, αντιστρέφοντας πλήρως την ατομικιστική συμπεριφορά που χθες (κυριολεκτικά) επιδεικνύαμε επί απλής γρίπης. Ο άνθρωπος δεν είναι αριθμός και έστω και ένας θάνατος από γρίπη θα έπρεπε να αποδοκιμάζεται ΑΠΟΛΥΤΑ από την «κοινότητα».

Όλα αυτά σημαίνουν ότι τα ατομικά δικαιώματα έχουν και… συνέπειες. Ότι πρέπει να ασκούνται και υπό την εκδοχή της υπηρεσίας προς την κοινότητα, της προστασίας του πλησίον μας. Με ωριμότητα και σεβασμό στις επιστήμες (καιρός είναι…). Και με κυρώσεις.

Η πραγματικότητα θέτει επιτακτικά το ζήτημα της αναθεώρησης όλων αυτών που πιστεύαμε, της ερμηνείας του Συντάγματος περιλαμβανομένης. Η υποστήριξη μεταξύ των μελών μιας κοινωνίας, με αξιοποίηση της γνώσης (δεν μας ψεκάζουν), βαθαίνει τη δημοκρατία, εντέλει.