Πανδημία, πόλεμος, παγκοσμιοποίηση, πόλωση!

Πριν από δύο χρόνια, η πανδημία ξάφνιασε τους πάντες και τα πάντα, επέφερε τρόμο αρχικά και παγωμάρα και σήμερα είναι περίπου σαν να μην υπάρχει. Επιφέρει στη χώρα μας ως και πενήντα θανάτους την ημέρα, αλλά πλέον έχει ενσωματωθεί στο ημερήσιο πρόγραμμα του καθενός και στους «αποδεκτούς» κινδύνους που έκαστος αντιμετωπίζει στην καθημερινότητά του. Μεγάλη μερίδα της κοινωνίας, που ανέτρεψε τον ρυθμό και τον τρόπο με τον οποίον κινούνταν, δεν δείχνει διατεθειμένη να συνεχίσει την ανατροπή και βαδίζει ταχέως προς την ολική επαναφορά της «κανονικότητας» ή ό,τι καθένας εννοεί με αυτό. Υπάρχουν εμβόλια, υπάρχουν φάρμακα, υπάρχει περισσότερη γνώση, αλλά υπάρχει πλέον και ο ορατός κίνδυνος οι μεγαλύτεροι και οι ευπαθείς, ασχέτως ηλικίας, να εξολοθρεύονται στο εξής χωρίς κανείς να ασχολείται μαζί τους. Η αλληλεγγύη των γενεών μάλλον έληξε μαζί με τα κυβερνητικά μέτρα. Ισχύει και ανάποδα, τα κυβερνητικά μέτρα έληξαν ακολουθώντας την ανυπαρξία αλληλεγγύης. Σε μια κυνική διατύπωση, δικαιώθηκαν εν μέρει αρκετοί αρνητές της πανδημίας που φώναζαν ότι δεν έπρεπε να καταστρέψουμε κοινωνία και οικονομία για χάρη κάποιων παππούδων. Το κακό είναι ότι πέθαναν αρκετοί από αυτούς πριν από τους παππούδες. Η αναγκαιότητα της προσαρμοσμένης στην πραγματικότητα συμπεριφοράς μας παραμένει. Κανονικότητα, με την έννοια να φερόμαστε ως να μην υπήρξε ποτέ πανδημία, δεν θα υπάρξει.

Η προσαρμοσμένη στην πραγματικότητα συμπεριφορά σημαίνει, ανάμεσα στα άλλα, ότι και οι οικονομικές ζημιές της πανδημίας θα επουλωθούν καλύτερα και γρηγορότερα μόνο αν προσαρμόσουμε τη δράση μας με βάση τις αναγκαιότητες που επιβάλλει και αυτή, παρά αν υποκριθούμε ότι αυτή πέρασε ή αν αδιαφορήσουμε κυνικά για το ποιος ζει και ποιος πεθαίνει προκειμένου να μη χάσουμε το μεροκάματο και τη βολή μας. Διαφορετικά θα τα χάσουμε και τα δυο και όταν το αντιληφθούμε θα είναι αργά.

Τη διατάραξη της παγκόσμιας οικονομικής συνοχής ήρθε να ολοκληρώσει ο πόλεμος στην Ουκρανία. Δεν είναι ένας οποιοσδήποτε πόλεμος, αλλά μια ολομέτωπη αντιπαράθεση δύο σημαντικών πόλων εξουσίας, ο οποίος προσλαμβάνει, αν δεν έχει εξ αρχής, χαρακτηριστικά μάχης μέχρι εσχάτων. Θα επιφέρει πιθανότατα την οριστική κατάρρευση ή αναδιάταξη μεγάλων τομέων του παγκόσμιου εμπορικού γίγνεσθαι. Η Ρωσία δεν είναι ο μεγαλύτερος εκπρόσωπος του αυταρχικού μπλοκ. Η Κίνα είναι σαφώς μεγαλύτερος και ισχυρότερος παίχτης. Και τούτο δεν έχει να κάνει με τα πυρηνικά όπλα. Η πραγματικότητα υποδεικνύει ότι οι ισχυρές χώρες αυτού του πλανήτη επιδιώκουν πάντα να γίνουν ισχυρότερες και να αυξήσουν την επιρροή τους. Οι υπόλοιπες χώρες, αναγκαστικά, είναι υποχρεωμένες να διαλέγουν στρατόπεδα. Σε έναν ιδανικό κόσμο δεν θα ήταν αναγκαίο, αλλά η πραγματική ζωή αυτό υποδεικνύει.

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία μάς υπενθύμισε ότι οι οικονομικές και εμπορικές σχέσεις δεν αρκούν για να καταλαγιάσουν οι αυτοκρατορικές ή επεκτατικές τάσεις οποιασδήποτε χώρας, πολύ περισσότερο όταν αυτή δεν αποτελεί υπόδειγμα δημοκρατίας και δεν υπάρχουν στο εσωτερικό της αντίβαρα στην ωμή άσκηση εξουσίας. Επομένως, το ερώτημα που πλέον έχουμε είναι πότε και πώς θα ξεσπάσει η επόμενη μετωπική αντιπαράθεση των δύο κόσμων: του δημοκρατικού και του αυταρχικού. Ουδετερότητα σε αυτό το ζήτημα δεν νοείται. Είναι υπαρξιακό.

Ένα μεγάλο κομμάτι της ευημερίας των τελευταίων δεκαετιών θεμελιώθηκε σε αυτό που ονομάζουμε παγκοσμιοποίηση. Ραγδαία ανάπτυξη της ηλεκτρονικής τεχνολογίας, φτηνές και γρήγορες μεταφορές, ανταλλαγή τεχνογνωσίας, συναλλαγές όλων με όλους. Η παγκοσμιοποίηση, οι ελεύθερες μετακινήσεις και η επέκταση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων σε κάθε γωνιά του πλανήτη γέννησαν και την τρέχουσα πανδημία, η παγκοσμιοποίηση, η ανταλλαγή γνώσεων έβαλαν τις βάσεις για την άμβλυνση των συνεπειών της. Η παγκοσμιοποίηση επέτρεψε στη Ρωσία να διεξάγει τον επεκτατικό της πόλεμο, θεωρώντας ότι η εξάρτηση των «αντιπάλων» από την ενέργεια θα της ανοίξει το δρόμο. Η παγκοσμιοποίηση θα κάμψει τις φιλοδοξίες της Ρωσίας, αλλά και κάθε άλλου που θα θελήσει να της μοιάσει, διότι, τελικά, ουδείς μπορεί να ζήσει πλέον αποκομμένος από τον κόσμο. Ακόμη και η Βόρεια Κορέα αποτελεί παράδειγμα προς τούτο, διότι στην πραγματικότητα δεν είναι αποκομμένη, αλλά στενά συνδεδεμένη με την Κίνα.

Η πραγματικότητα λέει ότι για κάθε ανθρώπινη επιλογή υπάρχει αντίστοιχο τίμημα. Η αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού και η ραγδαία κινητικότητα φέρνουν και θα φέρνουν πανδημίες. Η ζωή σε τεχνητό περιβάλλον το ίδιο. Η εξάρτηση από την τεχνολογία το ίδιο. Η ανάγκη για ανεύρεση πόρων, άρα κατάκτηση ευημερίας, φέρνει ανταγωνισμούς και αυτοί με τη σειρά τους πολέμους. Η ίδια πραγματικότητα λέει ότι για να φάμε, πρέπει να σκάψουμε στη γη και τούτο δεν μπορεί να αλλάξει με την τεχνολογία, ούτε τελικά θα αλλάξει ποτέ. Κατά συνέπεια, ο ήδη γεμάτος κόσμο πλανήτης μας θα ταραχτεί κι άλλο, και ίσως πάρα πολύ στο άμεσο μέλλον.

Η πανδημία, εν μέρει, και ο πόλεμος ολοκληρωτικά φαίνεται ότι ανέτρεψαν το οργανωτικό και οικονομικό μοντέλο πάνω στο οποίο είχαμε βασιστεί, άλλοι για την ευημερία τους και άλλοι απλώς για την επιβίωσή τους.

Όλα τούτα, απλοϊκά διατυπωμένα, δεν δικαιολογούν το ότι σε έναν σύνθετο και ραγδαία μεταβαλλόμενο κόσμο, η αντίδραση στο εσωτερικό της χώρας μας πρέπει να περιορίζεται στο «δώσε και σε μένα επίδομα μπάρμπα» ή να εξαντλείται σε μια ηθικολογική ταύτιση με το «καλό» και το «κακό». Αδικούμε εαυτούς όταν κρίνουμε τα γεγονότα με βάση τις δοξασίες του μικρόκοσμού μας, ως να είμαστε εμείς το κέντρο του κόσμου. Διαμορφώνεται ένα πολύ σκληρό μέλλον όπου ο κόσμος ολόκληρος θα επαναπροσδιορίσει τις αξίες του και τα κριτήρια με τα οποία αλληλεπιδρά. Οφείλουμε να κοιτάξουμε πέρα από τα σύνορά μας, να σχετιστούμε ενεργά με τον υπόλοιπο κόσμο και κυρίως να ανασκουμπωθούμε και να δουλέψουμε περισσότερο. Αντί να κοροϊδεύουμε Αμερικανούς, Ρώσους, Γερμανούς ή Τούρκους, ας κοιτάξουμε να τους φτάσουμε. Να τολμήσουμε, να ρισκάρουμε, να δώσουμε για να πάρουμε. Ας παραδειγματιστούμε και από τους Ουκρανούς, οι οποίοι μάχονται μέχρις εσχάτων, ενώ είναι χαμένοι από χέρι. Κάτι έπρεπε να μας θυμίζει αυτό.