Το bullying καταστρέφει παιδιά και εφήβους

Παλιές πληγές άνοιξε η πρόσφατη υπόθεση αυτοκτονίας του 15χρονου αγοριού από την Αργυρούπολη εξαιτίας του bullying που δεχόταν στο σχολείο. Η εν λόγω ιστορία ξύπνησε μνήμες από την υπόθεση του Βαγγέλη Γιακουμάκη και ανέδειξε για μία ακόμη φορά την ανικανότητα του συστήματος να θέσει τέλος στον σχολικό εκφοβισμό, τιμωρώντας αυστηρά τους ενόχους.

Η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας και η κυριαρχία των κοινωνικών δικτύων έχουν δημιουργήσει μία ακόμη μορφή bullying, τον λεγόμενο διαδικτυακό εκφοβισμό, με αποτέλεσμα τα φαινόμενα βίας μεταξύ ανηλίκων να ενισχύονται διαρκώς και την πολιτεία να αδυνατεί πλέον να αντιμετωπίσει τον σχολικό εκφοβισμό.

Δύσκολη η ζωή των μαθητών

Στην επίσημη αναφορά του PISA, του Διεθνούς Προγράμματος για την Αξιολόγηση Μαθητών, εργαλείου που έχει δημιουργηθεί από τον ΟΟΣΑ, η οποία δημοσιοποιήθηκε το 2015 και αναθεωρήθηκε το 2017, τα ευρήματα σχετικά με το bullying είναι απογοητευτικά για τη χώρα μας, όπως και για τις περισσότερες χώρες της Ε.Ε., και όχι μόνο.

Ο σχολικός εκφοβισμός μπορεί να είναι σωματικός, με τα αγόρια να είναι περισσότερο πιθανό να τον βιώσουν, λεκτικός ή κοινωνικός, που μπορεί να οδηγήσει στην περιθωριοποίηση ενός μαθητή από την ομάδα, ενώ τα τελευταία χρόνια έχει εφανιστεί και το ψηφιακό bullying, με τους εφήβους να δέχονται απειλές ή λεκτική βία μέσα από το προφίλ τους στο Facebook ή μέσω μηνυμάτων στο κινητό τους τηλέφωνο.

Στη χώρα μας τουλάχιστον ένας στους τρεις μαθητές έχει δεχτεί έστω μία φορά κάποια μορφή bullying, ωστόσο το πρόβλημα εντοπίζεται στα παιδιά που δέχονται συστηματικό bullying από τους συμμαθητές τους και είναι πιο πιθανό να παρουσιάσουν μελλοντικά ψυχικά προβλήματα. Σύμφωνα με την έκθεση του ΟΟΣΑ, στην Ελλάδα περίπου 7% των μαθητών δέχονται συστηματικό bullying από συνομηλίκους τους, με τη συντριπτική πλειονότητα αυτών να είναι θύματα λεκτικού και κοινωνικού bullying, να βιώνουν έντονη περιθωριοποίηση στο σχολείο και να μην επιθυμούν να πηγαίνουν στα μαθήματά τους. Λετονία, Νέα Ζηλανδία, Σιγκαπούρη, Κίνα, Αυστραλία, Ηνωμένο Βασίλειο, Κατάρ, Πολωνία, βρίσκονται στις υψηλότερες θέσεις με τα παιδιά που δέχονται συστηματικό bullying. Κατά μέσο όρο 11% των μαθητών (από τις χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ) έχουν υποστεί φθορά προσωπικής περιουσίας ή έχουν πέσει θύματα κλοπής από συμμαθητές τους στον χώρο του σχολείου, ενώ το cyber bullying φαίνεται πως είναι «προνόμιο» των κοριτσιών, τόσο από την πλευρά του θύτη όσο και από την πλευρά του θύματος. Η πιο συχνή μορφή είναι αυτή του revenge porn, όπου ανεβαίνουν στο διαδίκτυο ερωτικά βίντεο (πραγματικά ή κατασκευασμένα) με πρωταγωνίστρια κάποια μαθήτρια. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι νταήδες πειραματίζονται με φωτογραφίες, όπου κολλάνε λόγου χάρη το κεφάλι του θύματος στο γυμνό σώμα κάποιου/κάποιας κι έπειτα το ανεβάζουν στο Facebook με σκοπό να κοροϊδέψουν το θύμα.

Η έκθεση του ΟΟΣΑ επισημαίνει πως τα αγόρια συνήθως είναι αυτά που ασκούν bullying, ενώ τα κορίτσια πέφτουν συχνά θύματα. Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, και τα κορίτσια έχουν αρχίσει να εισέρχονται στη θέση του θύτη. Δεκαπέντε τοις εκατό των μαθητών που πέφτουν θύματα συστηματικού bullying αναφέρουν πως οι συμμαθητές τους τους κοροϊδεύουν κάθε μέρα, 10% επισημαίνουν πως οι συμμαθητές τους τους περιθωριοποιούν σκόπιμα, 7% δηλώνουν πως έχουν πέσει θύματα ξυλοδαρμού, 10% πως έχουν πέσει θύματα ψευδών φημών, ενώ 5% δέχονται συστηματικά απειλές κατά της ζωής τους.

Οι τραγικές συνέπειες

Η πλειονότητα των μαθητών που δέχονται bullying σημειώνει σημαντική πτώση στην επίδοσή της σε όλα τα μαθήματα, καθώς η θυματοποίηση και η διαρκής αίσθηση φόβου και ματαίωσης εμποδίζουν το μυαλό να συγκεντρωθεί. Οι συνέπειες είναι δυσάρεστες και στην ανάπτυξη των εφήβων, καθώς «η διαρκής έκθεση στην ορμόνη κορτιζόλη, που συνδέεται άμεσα με το άγχος, μπορεί να διαφοροποιήσει κάποια κέντρα του εγκεφάλου τα οποία είναι καίρια για τη διαμόρφωση των συναισθημάτων» επισημαίνεται στην αναθεωρημένη έκθεση του ΟΟΣΑ.

Εξίσου σημαντική είναι η αναφορά πως στα σχολεία όπου σημειώνεται ανοχή στο bullying οι μαθητές συνήθως δεν έχουν καλές επιδόσεις σε σχέση με τους μαθητές σχολείων όπου το bullying δέχεται αυστηρή τιμωρία και περιορίζεται. Η Ελλάδα είναι πρώτη στη λίστα του ΟΟΣΑ, σημειώνοντας το μεγαλύτερο χάσμα στις επιδόσεις των μαθητών μεταξύ σχολείων που τιμωρούν το bullying και σχολείων που δεν εφαρμόζουν αποτελεσματικούς τρόπους αντιμετώπισής του. Σε σχολεία δε όπου το bullying είναι έντονο επηρεάζεται αρνητικά ο μέσος όρος επίδοσης των μαθητών, στις θετικές επιστήμες ιδιαίτερα.

Το βασικό συναίσθημα που κατακλύζει τα θύματα bullying είναι η μη ικανοποίηση με τη ζωή, 26% των μαθητών που εκφοβίζονται θεωρούν δυσάρεστη τη ζωή τους, ενδέχεται να εμφανίσουν τάσεις αυτοκτονίας, ενώ συνήθως επηρεάζεται η κοινωνικοποίησή τους, ακόμη και κατά την ενήλικη ζωή.

Συν τοις άλλοις, η χώρα μας είναι ψηλά στη λίστα του ΟΟΣΑ, στην 9η θέση, στον συσχετισμό μεταξύ ανοχής σχολικού εκφοβισμού από καθηγητές και ενίσχυσης φαινομένων bullying. Στη χώρα μας, δηλαδή, στα σχολεία όπου εμφανίζεται ανοχή στο bullying, ακόμη και οι μη βίαιοι μαθητές τείνουν να ασκούν bullying σε συνομηλίκους τους.

Ακόμη ένας δείκτης που σημειώνεται στην έκθεση του ΟΟΣΑ είναι αυτός της αδικίας από την πλευρά του καθηγητή. Όπως αναφέρεται, «προσβολές από έναν καθηγητή μπορεί να οδηγήσουν τα παιδιά στην αντίληψη ότι έχουν το δικαίωμα να προσβάλλουν άλλους ασκώντας εξουσία. Μαθητές που έχουν γελοιοποιηθεί μέσα στην τάξη ή μειώθηκε με κάποιον τρόπο η προσωπικότητά τους προσπαθούν να επανακτήσουν τη δόξα τους ασκώντας εξουσία σε πιο ευάλωτα παιδιά». Η χώρα μας βρίσκεται στην 4η θέση της λίστας όπου υπάρχει συσχετισμός μεταξύ του bullying και της αίσθησης αδικίας από πλευράς καθηγητή.

Στα συμπεράσματα της έκθεσης του ΟΟΣΑ γίνεται λόγος για συνεργασία μεταξύ γονέων και καθηγητών προκειμένου να περιοριστούν και να εξαλειφθούν τα φαινόμενα σχολικού εκφοβισμού. Βασικός στόχος των ενηλίκων πρέπει να είναι η προστασία των παιδιών και η διαμόρφωση υγιών σχέσεων με ανθρώπους του κοντινού περιβάλλοντος.

Ο Άλεξ και ο Βαγγέλης

Στη χώρα μας δεν είναι λίγα τα περιστατικά bullying που απέβησαν μοιραία για τα θύματα. Το 2006 ο Άλεξ Μεχισβίλι εξαφανίστηκε από τη Βέροια, όπου διέμενε. Η τραγική μητέρα του Νατέλα έβγαινε συχνά στην εκπομπή της Αγγελικής Νικολούλη παρακαλώντας τους τηλεθεατές να δώσουν στοιχεία για το παιδί. Ένας μικρός μετανάστης από τη Γεωργία, καλός μαθητής, γνώριζε πιάνο από τη μητέρα του, που ήταν καθηγήτρια Μουσικής, παιδί χαμηλών τόνων, δεχόταν bullying από συμμαθητές του. Πέντε αγόρια 11-13 ετών εκφόβιζαν συστηματικά τον Άλεξ, ώσπου μια μέρα τον πέτυχαν στον δρόμο και τον χτύπησαν (πέντε εναντίον ενός), με αποτέλεσμα το παιδί να πέσει από τα σκαλιά και να χτυπήσει θανάσιμα. Οι πέντε ανήλικοι καταδικάστηκαν σε αναμορφωτικά μέτρα για τον φόνο του Άλεξ. Τους ανηλίκους βοήθησε ο παππούς του ενός να εξαφανίσουν το πτώμα, το οποίο δεν βρέθηκε ποτέ. Οι εγκληματίες είναι όλοι εκτός φυλακής και η μητέρα του Άλεξ ακόμα ψάχνει. Ο χαμός του Άλεξ, ενός επιμελούς παιδιού που θα γινόταν ένας συγκροτημένος ενήλικας, υπήρξε τεράστιο πλήγμα για την κοινωνία, η οποία κατέκρινε τα περιστατικά βίας, αλλά, ως συνήθως, έμεινε στην απλή αναφορά του προβλήματος χωρίς να αναζητήσει ουσιαστική λύση.

Ο Βαγγέλης Γιακουμάκης ήταν μία ακόμη υπόθεση σκληρού bullying που συγκλόνισε το πανελλήνιο. Ο νεαρός φοιτητής της Γαλακτοκομικής Σχολής Ιωαννίνων εξαφανίστηκε πριν από περίπου τριάμισι χρόνια. Οι φωτογραφίες του ήταν παντού, η υπόθεσή του είχε συγκινήσει τον κόσμο, που δεν μπορούσε να πιστέψει την τραγική κατάληξη. Ο νεαρός φοιτητής βρέθηκε μέρες μετά, είχε κόψει τις φλέβες του. Η αυτοκτονία του ήταν αποτέλεσμα σκληρού bullying που δεχόταν από ομάδα συμφοιτητών του. Του έκλειναν το ζεστό νερό, τον κλείδωναν σε ντουλάπες, τον ακινητοποιούσαν για ώρα, τον είχαν κρεμάσει έξω από ένα παράθυρο. Οι νταήδες της Γαλακτοκομικής Σχολής ήταν οι ηθικοί αυτουργοί της αυτοκτονίας του Βαγγέλη Γιακουμάκη, οι γονείς του οποίου σχολίασαν την αυτοκτονία του 15χρονου στην Αργυρούπολη επισημαίνοντας ότι «η ατιμωρησία γεννά νέα θύματα. Αυτό που περνούν σήμερα οι γονείς του άτυχου αυτού παιδιού από την Αργυρούπολη το βιώσαμε –και εξακολουθούμε να το βιώνουμε– με τον ίδιο τραγικό τρόπο κι εμείς. Μπορούμε να τους καταλάβουμε όσο κανείς. Τριάμισι χρόνια μετά τον χαμό του Βαγγέλη μας, ακόμα περιμένουμε δικαίωση. Τόσο καιρό μετά και ακόμα δεν γνωρίζουμε ούτε καν την ημερομηνία της δίκης».

Στις τραγικές υποθέσεις bullying έρχεται τώρα να προστεθεί κι αυτή του 15χρονου από την Αργυρούπολη. Ενός παιδιού που κατέγραφε τις ζοφερές σκέψεις του σε ένα ημερολόγιο, που κατονόμασε έξι συμμαθητές του ως ηθικούς αυτουργούς της αυτοκτονίας του, που είχε πέσει θύμα ξυλοδαρμού λίγο πριν δώσει τέρμα στη ζωή του και που είχε εγκλωβιστεί σε έναν τόσο σκοτεινό τόπο, ώστε αποφάσισε να απαρνηθεί τη νιότη του.

Η συνεργασία γονέων και καθηγητών είναι απαραίτητη για την πρόληψη φαινομένων βίας μέσα και έξω από τα σχολεία, είναι όμως απαραίτητη και η παραδειγματική τιμωρία των νταήδων που ασκούν bullying όχι από το σχολείο, ούτε από την οικογένεια, αλλά από τη Δικαιοσύνη, που πρέπει να λειτουργεί τιμωρητικά απέναντι στη συμπεριφορά που εξωθεί έναν νέο άνθρωπο στην αυτοκτονία.