Το δικαίωμα να είσαι «offline»
Τα έξυπνα κινητά μάς έχουν κάνει ανά πάσα στιγμή διαθέσιμους στην εργασία ή στη συνεργασία. Εργαζόμενοι και εργοδότες ανταλλάσσουν επαγγελματικά emails ανεξαρτήτως συντεταγμένου ωραρίου. Νομίζοντας πως εξοικονομούν χρόνο, με τη ψευδαίσθηση πως αποφορτίζουν το πρόγραμμα της επόμενης μέρας, βρίσκονται στην πραγματικότητα εγκλωβισμένοι σε μια σύμβαση εργασίας που δεν γνωρίζει τι θα πει ωράριο, στερώντας πολύτιμο χρόνο από τον εαυτό τους και τις οικογένειές τους.
«Η μόνιμη διαθεσιμότητα διά τηλεφώνου αποτελεί παράγοντα που επιτείνει το άγχος και είναι απόρροια της γενικότερης ψηφιοποίησης της καθημερινότητας» αναφέρει στην Deutsche Welle ο ψυχίατρος Μάζντα Άντλι. «Μπορεί επίσης να συνδέεται με την εμφάνιση διαφόρων ασθενειών» συμπληρώνει, υπογραμμίζοντας την περίπτωση του λεγόμενου «burnout».
Στη Γαλλία από τον Ιανουάριο το Κοινοβούλιο της χώρας θέσπισε νόμο που απαγορεύει την αποστολή μέιλ εκτός ωραρίου εργασίας από τον εργοδότη προς τους εργαζομένους. Προς το παρόν η συγκεκριμένη απαγόρευση αφορά μόνο εταιρείες που απασχολούν πάνω από 50 εργαζομένους, αλλά αναλογικά ενδέχεται να γενικευτεί σε όλες τις εργασιακές σχέσεις. Σύμφωνα με τον γαλλικό νόμο, οι εργοδότες «οφείλουν να σέβονται τις ελεύθερες ώρες, καθώς και την προσωπική και οικογενειακή ζωή των εργαζομένων».
Και στην Ισπανία τους τελευταίους μήνες έχει ανοίξει ένας δημόσιος διάλογος γύρω από το ίδιο θέμα. Σύμφωνα με πρόταση νόμου που κατέθεσε η σοσιαλιστική αντιπολίτευση, θα πρέπει να θεσμοθετηθεί το δικαίωμα των εργαζομένων να παραμένουν «offline» μετά το πέρας του νόμιμου ωραρίου εργασίας. «Η Ισπανία δεν πρέπει να μείνει ουραγός στην Ευρώπη σε αυτόν τον τομέα» τόνισε πρόσφατα ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος του ισπανικού Σοσιαλιστικού και Εργατικού Κόμματος Όσκαρ Γκαλεάνο. Στη Γερμανία η σχετική συζήτηση έχει ξεκινήσει από το 2011.
Τότε κάποιες εταιρείες συμφώνησαν στη σύνταξη ενός δικού τους κώδικα εργασιακής συμπεριφοράς με στόχο τη μείωση του άγχους των εργαζομένων. Ήδη σε κάποιες μεγάλες εταιρείες, όπως η Volkswagen, απαγορεύεται η αποστολή μέιλ από τον κεντρικό διακομιστή της εταιρείας στους εργαζομένους. Ωστόσο, αντίστοιχες πρακτικές στη Γερμανία είναι απόρροια της διακριτικής ευχέρειας των εργοδοτών και σε καμία περίπτωση δεν αποτελούν νομική υποχρέωση.
Σύμφωνα με τον ψυχολόγο Βόλφγκανγκ Σπίτα, τόσο σοβαρά θέματα δεν θα πρέπει να εναπόκεινται στη διακριτική ευχέρεια του εκάστοτε εργοδότη. Τέτοιου είδους κώδικες με περιορισμένο πεδίο εφαρμογής δεν λύνουν το πρόβλημα. Επίσης, συχνά παρατηρούνται φαινόμενα διακρίσεων μεταξύ των διαφόρων κατηγοριών μισθωτών. Όπως αναφέρει ο Β. Σπίτα, στην Telekom, για παράδειγμα, πράγματι το Σαββατοκύριακο απαγορεύονται τα επαγγελματικά μέιλ, όμως αυτή η απαγόρευση αφορά μόνο τους μόνιμους υπαλλήλους. Οι ελεύθεροι συνεργάτες οφείλουν να είναι πάντα διαθέσιμοι μέσω τηλεφώνου.
Για τον Γερμανό ειδικό, πάντως, ακόμη και η απαγόρευση των επαγγελματικών μέιλ διά νόμου στη Γερμανία, σύμφωνα με το γαλλικό πρότυπο, δεν είναι σίγουρο ότι θα μπορούσε να λειτουργήσει στην πράξη. Από τη δική του εμπειρία με ασθενείς που πάσχουν από υπερκόπωση, δεν είναι λίγοι εκείνοι που παραδέχονται ότι προτιμούν να απαντούν σε επαγγελματικά μέιλ ακόμη και το Σαββατοκύριακο, προκειμένου να έχουν λιγότερα εισερχόμενα μηνύματα στο επαγγελματικό τους «mailbox» το πρωί της Δευτέρας.
Τέλος, από νομική άποψη το γερμανικό εργατικό δίκαιο εδώ και χρόνια ρυθμίζει ρητά ότι κανένας δεν υποχρεούται να εργάζεται πέρα από το συμβατικά κατοχυρωμένο ωράριο εργασίας. Ερμηνευτικά θα μπορούσε να συναχθεί ότι κατά συνέπεια κανένας δεν υποχρεούται να είναι διαρκώς σε κατάσταση διαθεσιμότητας στο τηλέφωνο ή στα μέιλ του. Πολλοί Γερμανοί εργαζόμενοι, όμως, φοβούνται ότι μια τέτοια άρνηση ενδέχεται να οδηγήσει ακόμη και σε απόλυσή τους. Όπως αναφέρει, ωστόσο, ο ειδικός σε θέματα εργατικού δικαίου Γιοχάνες Κλάσεν, ακόμη και μια τέτοια απόλυση θα ήταν δυνατό να καταγγελθεί από τον εργαζόμενο ως καταχρηστική.
Εντούτοις, όπως σημειώνει ο Γερμανός ειδικός, συχνά είναι οι ίδιοι οι εργαζόμενοι που κάνουν πίσω και δεν στρέφονται κατά του εργοδότη τους σε τέτοιες περιπτώσεις, με αποτέλεσμα να μην προασπίζονται τα δικαιώματά τους. «Για να κινηθεί νομικά κάποιος εργαζόμενος ως μεμονωμένο άτομο απαιτεί τεράστια δύναμη» λέει ο ίδιος χαρακτηριστικά.
