Αφιέρωμα στην Ημέρα της Γυναίκας: Πώς μεγαλώνουμε τα μικρά κορίτσια στην ελληνική οικογένεια;
Διατηρούνται ακόμη τα στερεότυπα; Έχει διαφορετική θέση στην οικογένεια και στο σχολείο το κορίτσι από το αγόρι; Προετοιμάζουμε σωστά μια έφηβη ώστε να γίνει μια γυναίκα με αυτοεκτίμηση, που θα διεκδικήσει τον ισότιμο ρόλο της στην ενήλικη κοινωνία; Η δρ. Φοίβη Σπέη*, εργοθεραπεύτρια-ψυχολόγος, απαντά.
Υπάρχει ένα βίντεο που είναι ιδιαίτερα δημοφιλές τις τελευταίες μέρες στο διαδίκτυο. Η Σίνθια Νίξον, πρωταγωνίστρια στη σειρά «Sex & the City», ακτιβίστρια και πολιτικός, ερμηνεύει ένα ποίημα της Καμίλ Ρέινβιλ με τίτλο «Να είσαι μια κυρία, είπαν». Αξίζει να το διαβάσετε ολόκληρο.
Ένα μικρό απόσπασμα αυτού σε ελεύθερη μετάφραση έχει ως εξής: «Να είσαι μια κυρία, είπαν. Μη μιλάς πολύ δυνατά. Μη μιλάς πάρα πολύ. Μην πιάνεις τόσο χώρο. Μην κάθεσαι έτσι. Μη στέκεσαι έτσι. Μην είσαι απειλητική. Γιατί είσαι τόσο μίζερη; Μην είσαι σκύλα. Μην είσαι τόσο αφελής. Μην είσαι διεκδικητική. Μην υπερβάλλεις. Μην είσαι τόσο συναισθηματική. Μην κλαις. Μη φωνάζεις. Μη βρίζεις. Να είσαι παθητική. Να είσαι υπάκουη. Να αντέχεις τον πόνο. Να είσαι ευχάριστη. Μην παραπονιέσαι…».
Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, το ποίημα αυτό στέκεται ως υπενθύμιση ότι η εμπειρία του να είσαι κορίτσι μπορεί να είναι γεμάτη με κριτικές για την εμφάνιση, το βάρος, τη συμπεριφορά, τις σεξουαλικές πρακτικές, την απειλή της βίας ή του βιασμού.
«Να είσαι μια κυρία, είπαν. Μη σε βιάσουν. Να προστατέψεις τον εαυτό σου. Μην πιεις πολύ. Μην περπατάς μόνη σου. Μη βγαίνεις πολύ αργά. Μη φαίνεσαι εύκολη. Μην τραβάς την προσοχή… Μη λες ναι. Μη λες όχι».
Ως νέα μητέρα και η ίδια, αναρωτιέμαι πώς μεγαλώνουμε τα μικρά κορίτσια στην ελληνική οικογένεια. Υπάρχουν διαφορετικές απαιτήσεις για το αγόρι και το κορίτσι εντός του οικογενειακού πλαισίου; Εντός του σχολείου; Εντός της κοινωνίας; Και, τελικώς, προετοιμάζουμε σωστά μια έφηβη ώστε να γίνει μια γυναίκα με αυτοεκτίμηση, που θα διεκδικήσει τον ισότιμο ρόλο της στην ενήλικη κοινωνία;
Αρκετές έρευνες υποδεικνύουν πως ο επιπολασμός της κατάθλιψης δείχνει αυξητικές τάσεις και φαίνεται να είναι πιο έντονος στα έφηβα κορίτσια σε σχέση με τα αγόρια. Μάλιστα οι αναλογίες που αναφέρονται στην επίσημη βιβλιογραφία φτάνουν το 4:1, με τα κορίτσια να υπερτερούν. Παρομοίως στις διατροφικές διαταραχές, και σύμφωνα με τις διαθέσιμες στατιστικές σαφώς μεγαλύτερα ποσοστά έφηβων κοριτσιών έχουν διαγνωστεί με νευρογενή ανορεξία, νευρογενή βουλιμία και επεισόδια υπερφαγίας-αδηφαγίας.
«Να είσαι μια κυρία, είπαν. Μην είσαι πολύ χοντρή. Μην είσαι πολύ αδύνατη… Φάε και λίγο. Αδυνάτισε… Πρόσεχε τι τρως… Στους άντρες αρέσει να έχεις λίγο κρέας στα κόκαλά σου…»
Όσον αφορά τις απόπειρες αυτοκτονίας στην εφηβεία, για μία ακόμη φορά υπερτερούν τα κορίτσια.
Αυτό παρατηρείται άραγε γιατί τα κορίτσια είναι πιο «πρόθυμα», πιο κοινωνικά εκπαιδευμένα να μιλήσουν για τα συναισθήματά τους και άρα διαγιγνώσκονται πιο εύκολα με κατάθλιψη; Είναι ίσως πιο «ευαίσθητες» από τα αγόρια; Πιο «αδύναμες»; Ή μήπως συμβαίνει κάτι άλλο; Κάτι βαθιά ριζωμένο στα κοινωνικά πρότυπα, στο κοινωνικό πλαίσιο και στην κουλτούρα μέσα στην οποία μεγαλώνουμε τα παιδιά μας;
Εστιάζοντας πρώτα στο οικογενειακό σύστημα, τα παιδιά στρέφονται σ’ εμάς, τους ενήλικες, τους γονείς, για την εκπλήρωση των βασικών αναγκών τους, για πληροφορίες και συμβουλές, για αγάπη και φροντίδα. Παρατηρούν αυτό που λέμε και κάνουμε και, είτε συνειδητά είτε όχι, διαμορφώνουν τον εαυτό τους με βάση τους γονείς τους.
Σίγουρα οι γονείς επιθυμούν οι γιοι και οι κόρες τους να πετύχουν, να αναπτυχθούν και να εξελιχθούν σε υγιείς και χαρούμενους ενήλικες. Ανησυχούν για τους κινδύνους –πραγματικούς ή φανταστικούς– στους οποίους εκτίθενται οι γιοι και οι κόρες τους και θέλουν να τους προστατέψουν. Αλλά ίσως οι γονείς να χρειάζεται να εστιάσουν και στις δεξιότητες που απαιτούνται για την προώθηση δίκαιων προτύπων, στάσεων και ρόλων όσον αφορά το φύλο για τα παιδιά.
Εστιάζοντας απλά και μόνο στα ζητήματα ψυχικής υγείας που αναφέρθηκαν εδώ, είναι ζωτικής σημασίας να μεγαλώσουμε την επόμενη γενιά κοριτσιών ώστε να βλέπουν τον εαυτό τους ως τον εαυτό τους και όχι ως προϊόν κοινωνικών προσδοκιών.
Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει να μεγαλώσουμε τα κορίτσια μας με αυτοσυνείδηση, καλλιεργώντας την ενσυναίσθηση, παρέχοντας ευκαιρίες για την ανάπτυξη της διεκδικητικότητας, για την ανάπτυξη της προσωπικής τους δυναμικής, για την αναγνώριση των συναισθημάτων και την έκφραση αυτών. Σημαίνει να μεγαλώσουμε ανθεκτικούς ανθρώπους.
*Η δρ. Φοίβη Σπέη είναι ιδιοκτήτρια του «Φοίβη Σπέη – Ρόδι. Κέντρο Παιδιού, Εφήβου και Οικογένειας» (Ιάσ. Μαράτου 11, Ζωγράφου, τηλ. 210 7774040).
