Αρετή Δόνου: «Τα παιδιά είναι βιολογικά εξοπλισμένα με ψυχική ανθεκτικότητα»

Πώς και γιατί να καλλιεργήσετε την ψυχική ανθεκτικότητα των παιδιών; Το βιβλίο της ψυχολόγου και ψυχοθεραπεύτριας Αρετής Δόνου, «Με πινέλο και ψυχή: Η τέχνη της ζωής για παιδιά», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πεδίο, σε εικονογράφηση της Μάρως Αλεξάνδρου δείχνει τον τρόπο.

Τι σας οδήγησε να γράψετε το πρώτο σας βιβλίο «Με Πινέλο και Ψυχή» και τι ρόλο έπαιξε το επάγγελμά σας σ’ αυτή την απόφαση;

Το «Με πινέλο και ψυχή» είναι το βιβλίο που έψαχνα τόσο ως μητέρα όσο και ως Παιδοψυχολόγος! Αναζητούσα ένα βιβλίο-εργαλείο συναισθηματικής καλλιέργειας, το οποίο θα έφερνε τις δύο κόρες μου σε επαφή με τους μεγαλύτερους ζωγράφους και τα πιο εμβληματικά τους έργα, περνώντας τους ταυτόχρονα σημαντικά διδάγματα ζωής. Και αφού δεν το έβρισκα…το έφτιαξα!

Έτσι, πάντρεψα τις δύο μεγάλες μου αγάπες, την Τέχνη (για την ακρίβεια τη θεραπευτική διάσταση της τέχνης-Art Τherapy) και την Ψυχολογία και κάπως έτσι προέκυψε το βιβλίο «Με πινέλο και ψυχή». Θεωρώ πως είναι ένα βιβλίο-εργαλείο ψυχικής ενδυνάμωσης, το οποίο μέσα από πολλές βιωματικές δραστηριότητες και ιστορίες ενδυναμώνει συναισθηματικά τα παιδιά, χτίζει δεξιότητες αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίμησης, τα βοηθά να πιστέψουν στον εαυτό τους και να αντιμετωπίζουν με χιούμορ και ευελιξία τις αναποδιές!

Τι είναι η ψυχική ανθεκτικότητα, στην ενίσχυση της οποίας εστιάζετε στο βιβλίο σας;

Πέρα από δύσκολες ορολογίες και επιστημονικές θεωρίες, η έννοια της ψυχικής ανθεκτικότητας είναι κάτι απλό αλλά και ουσιαστικό ταυτόχρονα. Ως ψυχική ανθεκτικότητα εννοούμε την ικανότητα του ατόμου να ξεπερνάει μικρές ή μεγαλύτερες δυσκολίες στην καθημερινότητά του. Η ικανότητα αυτή στηρίζεται στον έλεγχο της δύσκολης κατάστασης και στην ενίσχυση της προσωπικότητάς μας μέσα από αυτή τη διαδικασία. Με απλά λόγια, είναι η ικανότητα που έχουμε να αντεπεξερχόμαστε τις αντιξοότητες και να επανερχόμαστε, λίγο πιο δυνατοί και λίγο πιο «σοφοί»! Τα ψυχικά ανθεκτικά άτομα αντιμετωπίζουν τα καθημερινά προβλήματα ως προκλήσεις  αυτοβελτίωσης και όχι ως εμπόδια, έχοντας ως εφόδιο έναν εναλλακτικό και δημιουργικό τρόπο σκέψης!

Το καλό νέο είναι πως η ψυχική ανθεκτικότητα χτίζεται! Είναι ένας συνδυασμός θετικού mindset και μάθησης!

Πώς σχετίζεται η ψυχική ενδυνάμωση των παιδιών με την τέχνη;

Είναι γνωστό πως η τέχνη, εκτός από την αισθητική καλλιέργεια, συμβάλλει καθοριστικά και στη συναισθηματική ανάπτυξη. Μέσα από την ιδιαίτερη τεχνοτροπία και τις αγαπημένες θεματικές κάθε ζωγράφου, το παιδί μπορεί να λάβει πολύτιμα διδάγματα για τη ζωή του!  Για παράδειγμα, ο Van Gogh εστίαζε στα μικρά, καθημερινά πράγματα, άρα μπορεί να μας μάθει πολλά για την καθημερινή Ευγνωμοσύνη σε ό,τι έχουμε! Ο Degas απέδωσε με δεξιοτεχνία την προσπάθεια των μικρών μπαλαρίνων, έτσι μας τονίζει την αξία της προσπάθειας, της συνεργασίας και της επιμονής. Μας υπενθυμίζει να μη το βάζουμε ποτέ κάτω! Ο Γαΐτης τόλμησε να αποτυπώσει ανθρώπους που ξεχωρίζουν από τη μάζα, τονίζοντας την ομορφιά της διαφορετικότητας! O Picasso δεν θα έφτιαχνε ποτέ τα διάσημα κυβιστικά έργα του αν δεν είχε Δυσλεξία. Άρα, μας δείχνει πως η «αδυναμία» μας μπορεί να μεταφραστεί σε δύναμη, μέσα από ένα θετικό τρόπο σκέψης! Klimt, Monet, Renoir, και πολλοί άλλοι δεξιοτέχνες της ζωγραφικής, μας φέρνουν κοντά σε μια διαφορετική διάσταση της συναισθηματικής ενδυνάμωσης! Η τέχνη χαλαρώνει, διδάσκει, οξύνει τη φαντασία και την εναλλακτική σκέψη… Κι όλα αυτά μέσα από την αλληλεπίδραση με τον άλλον! Γι’ αυτό το λόγο διάλεξα να διανθίσω το βιβλίο με πολλές δραστηριότητες Art Therapy, καθώς και φύλλα εργασίας, ώστε  να γίνει μια γέφυρα όμορφης και δημιουργικής αλληλεπίδρασης γονιού-παιδιού!

Τι μαθήματα ζωής μπορεί να πάρει το παιδί από τον τρόπο που βλέπει τα πράγματα η μικρή σας πρωταγωνίστρια, η Αφροδίτη;

Ο νεαρός αναγνώστης ταυτίζεται εύκολα με την ηρωίδα, τη μικρή Αφροδίτη. Κι αυτό γιατί κι εκείνη περνά τα ίδια με αυτόν: απογοητεύεται, κουράζεται, αγχώνεται, ανησυχεί, ματαιώνεται, θυμώνει… Κάθε μέρα τα παιδιά μας αντιμετωπίζουν διάφορες στρεσογόνες καταστάσεις: μπορεί να είναι μία απλή ήττα σε ένα παιχνίδι, ένα τεστ που πρόκειται να γράψουν ή μία παρατήρηση από το δάσκαλό τους, έως καταστάσεις πιο πολύπλοκες όπως τον ερχομό ενός αδερφιού, ένα διαζύγιο ή την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου. Καταλαβαίνουμε λοιπόν πόσο σημαντικό είναι τα παιδιά μας να μάθουν να αντέχουν στις δυσκολίες και να χτίζουν προσωπικότητες με ισχυρή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση!

 Η ηρωίδα του βιβλίου με τη βοήθεια της ζωγράφου-μαμάς της μαθαίνει να βλέπει τα πράγματα διαφορετικά. Μαθαίνει να πιστεύει στον εαυτό της, να μαθαίνει από τα λάθη της, να επικοινωνεί τα συναισθήματά της, να βάζει ρεαλιστικούς στόχους, να ελπίζει και να κάνει χιούμορ! Κάποια από τα βασικά συστατικά της ψυχικής ανθεκτικότητας στο παιδί είναι επίσης και αυτά: να εργάζεται με συνέπεια για την επίτευξη των στόχων του, να μπορεί να επιλύει συγκρούσεις, να έχει ενσυναίσθηση, να συνεργάζεται αποτελεσματικά με τους γύρω του.

Πολύ συχνά, πίσω από ένα παιδί που δυσκολεύεται βρίσκεται ένας γονιός που επίσης δυσκολεύεται. Τι πρέπει να κάνουν οι ενήλικες για να θωρακιστούν και ν’ ανταπεξέλθουν με επιτυχία στις απαιτήσεις του γονεϊκού τους ρόλου;

Ακριβώς έτσι είναι η κατάσταση! Πίσω από κάθε παιδί που αγχώνεται, δυσκολεύεται και προβληματίζεται, υπάρχει τουλάχιστον ένας γονιός που βιώνει τα ίδια συναισθήματα. Οι οικογένειες είναι «συστήματα» όπως λέμε,  οπότε τα δυσλειτουργικά μοντέλα συμπεριφοράς και σκέψης με ένα μαγικό τρόπο μεταφέρονται και στα υπόλοιπα μέλη.

Καθημερινά συναντώ γονείς και οι ίδιοι ματαιώνονται από τις καθημερινές δυσκολίες στη ζωή τους,  νιώθουν αδύναμοι να προσαρμοστούν σε νέες συνθήκες και αποδιοργανώνονται από το άγχος τους. Γονείς multi-tasking, όπως λίγο πολύ όλοι μας πια, που τρέχουν για να προλάβουν τα πάντα, χωρίς να έχουν τη δυνατότητα να επικοινωνήσουν ουσιαστικά, να φροντιστούν, να αποδεχτούν τα «δύσκολα» συναισθήματά τους, να γαληνέψουν και να απολαύσουν το σύντομο και μοναδικό ταξίδι της γονεϊκότητας.

Οι γονείς γίνονται πρότυπα για τα παιδιά τους, κυρίως μέσα από τη συμπεριφορά τους και όχι από τα λόγια τους. Χρειάζεται να παρέχουν ασφαλή και σταθερά όρια, ένα μέσα στα οποία τα παιδιά θα μπορούν να εξερευνήσουν τον εαυτό τους και τον κόσμο γύρω τους. Είναι σημαντικό να καλλιεργούν την αξία της συμπόνοιας, της ευγνωμοσύνης, της συνεργασίας και της φροντίδας για τους άλλους. Θεμελιώδες είναι ακόμη να μπορούν οι ίδιοι να διαχειρίζονται το άγχος τους, να έχουν αίσθηση επάρκειας και αυτοεκτίμηση, καθώς και να επιλύουν τις συγκρούσεις τους με δημιουργικό τρόπο. Πρέπει, τέλος, να υπάρχει ισορροπία ανάμεσα στη σκληρότητα και στον υπερπροστατευτισμό, καθώς και τα δύο ματαιώνουν τα παιδιά και τα καθιστούν αδύναμα και ευάλωτα.

Οι γονείς πρέπει να μιλάνε στα παιδιά για όσα συμβαίνουν στην καθημερινότητα, για την γενικευμένη κρίση, για το δυστύχημα στα Τέμπη και αν ναι, με ποιον τρόπο;

 Η αλήθεια είναι πως τα παιδιά είναι βιολογικά εξοπλισμένα με ψυχική ανθεκτικότητα. Είναι σημαντικό να τα θεωρούμε ικανά για να μοιραστούν κάποια σημαντικά γεγονότα ωστόσο πάντα σύμφωνα με το αναπτυξιακό τους στάδιο και μέσα σε ένα κλίμα ασφάλειας και προστασίας. Ακόμα και οι πιο δύσκολες αλήθειες (πχ. ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου) όχι μόνο μπορεί αλλά και πρέπει να ειπωθεί στο παιδί. Τα παιδιά χρειάζονται αλήθειες. Με απλά λόγια, χωρίς δραματοποίηση, σενάρια και συγκεχυμένες ή δυσνόητες έννοιες. Είναι σημαντικό ακόμη να τους δίνουμε χώρο στις αποφάσεις της οικογένειας, σεβόμενοι την άποψή τους. Η εξοικείωση με μικρά διαχειρίσιμα προβλήματα της καθημερινότητας, θα τα εξοπλίσει στο μέλλον με τις ικανότητες εκείνες που χρειάζονται για να διαχειριστούν τα πιο μεγάλα προβλήματα της ενήλικης ζωής.

«Δεν έχουμε βρει ακόμα τη συνταγή της ευτυχίας. Έχουμε όμως βρει τα συστατικά που μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά μας να αναπτύξουν την ψυχική τους ανθεκτικότητα, να είναι χαρούμενα και δυνατά, και να εξελιχθούν τελικά σε ευτυχισμένους ενήλικες», αναφέρετε στο δελτίο Τύπου. Ποια είναι τα τρία πιο βασικά συστατικά και πώς μπορούν αυτά να οδηγήσουν σε μια ισορροπημένη μετάβαση στην ενηλικίωση;

Αν έπρεπε να επιλέξει κανείς ανάμεσα στα τρία πιο βασικά συστατικά της ψυχικής ανθεκτικότητας, θα έβαζε σίγουρα ανάμεσά τους την Ενσυναίσθηση, την ικανότητα δηλαδή του να αναγνωρίζουμε και να κατανοούμε τα συναισθήματα των άλλων, ακόμα κι αν διαφωνούμε με αυτά. Εξίσου σημαντική είναι η ύπαρξη ενός ασφαλούς, συνεπούς και προβλέψιμου οικογενειακού πλαισίου, με δίκαιους κανόνες. Τα παιδιά χρειάζονται ένα θετικό και υγιές περιβάλλον και όχι μια προστατευμένη φούσκα! Τελευταίο αλλά όχι λιγότερο σημαντικό σε σχέση με τα υπόλοιπα, είναι το χιούμορ! Η γονεϊκότητα είναι πολλά παραπάνω από βιβλία parenting,  συμβουλές ειδικών και θεωρίες. Ας τσαλακωθούμε, ας παίξουμε, ας επικοινωνήσουμε, ας γελάσουμε και ας κλάψουμε μαζί με το παιδί μας! Γιατί… «με πινέλο και ψυχή» ζούμε όμορφα και ευτυχισμένα!