Οι περιηγήσεις στην τέχνη της Λουίζας Καραπιδάκη

Με αφορμή την έκθεση που επιμελήθηκε στη Βασιλική του Αγίου Μάρκου στο Ηράκλειο της Κρήτης, με τίτλο «Η ματιά του συλλέκτη. Συλλογή Σωτήρη Φέλιου», η ιστορικός τέχνης Λουίζα Καραπιδάκη μίλησε στην FS για την αγάπη της για την τέχνη, τα μουσεία, τον Σωτήρη Φέλιο, το Ηράκλειο και τα όνειρά της για το μέλλον.

Πώς ξεκίνησε η ενασχόληση και η αγάπη σας για την τέχνη;

Από πολύ μικρή μου άρεσε το ωραίο, η «καλλιτεχνική χειροτεχνία», και ό,τι είχε σχέση με την τέχνη. Όταν ήμουν μαθήτρια γυμνασίου, άρχισα να μαζεύω δείγματα από τεχνικές πλεκτικής, υφαντικής και κεντητικής και να σημειώνω. Επίσης, στα ταξίδια με τους γονείς μου στην Κρήτη και στην υπόλοιπη Ελλάδα μάζευα διάφορα χαρακτηριστικά αντικείμενα, τα ταξινομούσα και έγραφα μικρές λεζάντες… και βέβαια ο αδελφός μου μου έβγαλε και αντίστοιχο παρατσούκλι. Φοίτησα στο Παγκρήτιο Εκπαιδευτήριο και μου δόθηκε η δυνατότητα να αγαπήσω ακόμα περισσότερο τον πολιτισμό στις περίφημες «επτάρες του πολιτισμού» και στις εκδηλώσεις (π.χ. εκθέσεις ζωγραφικής). Έπειτα λάτρεψα την αρχαιολογία –ήξερα απέξω το Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης μου και το βιβλίο του Στέλιου Αλεξίου, «Μινωικός Πολιτισμός»– μέχρι που τελικά σπούδασα Ιστορία της Τέχνης και Αρχαιολογία. Αυτή τη στιγμή έχω την τύχη να οργανώνω εκθέσεις με αρχαιότητες, με αντικείμενα λαϊκής τέχνης και με έργα σύγχρονης τέχνης και είμαι ευτυχής.

Επιμεληθήκατε την έκθεση με τίτλο «Η ματιά του συλλέκτη», που έγινε στην πόλη στην οποία μεγαλώσατε, στο Ηράκλειο της Κρήτης. Πόσο προσφέρει η παρουσίαση μιας τέτοιας συλλογής στην περαιτέρω ανάδειξη του πολιτισμικού χαρακτήρα της πόλης του Ηρακλείου;

Στο Ηράκλειο ένας θεατής έχει την τύχη να παρακολουθήσει μέσα από τα μουσεία της πόλης την ιστορία 10.000 ετών. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο μπορεί να παρακολουθήσει την εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού από τις απαρχές του, να απολαύσει την απείρου κάλλους μινωική τέχνη και αρχαιότητες της ελληνικής και της ρωμαϊκής τέχνης. Στη συνέχεια στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης ο θεατής μπορεί να αποκτήσει μια συνολική εικόνα της ιστορίας και της τέχνης της Κρήτης από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, την περίοδο της ενετοκρατίας, της οθωμανικής κυριαρχίας, μέχρι τη λαϊκή τέχνη της υπαίθρου και ενίοτε έργα σύγχρονης τέχνης. Στο Μουσείο Εικόνων της Αγίας Αικατερίνης να θαυμάσει τη θρησκευτική τέχνη κ.ά. Μια περιοδική έκθεση, όπως η «Ματιά του συλλέκτη. Συλλογή Σωτήρη Φέλιου», συμπληρώνει ουσιαστικά τη διαδρομή στη σύγχρονη τέχνη, αφού παρουσιάζει 112 ζωγραφικά και γλυπτά έργα της τα οποία δημιουργήθηκαν την περίοδο 1954-2018. Έτσι, ο θεατής έχει την ευκαιρία να ανακαλύψει γραφές Ελλήνων καλλιτεχνών τριών γενεών, εξερευνώντας την εικαστική δημιουργία και το προσωπικό ιδίωμα του κάθε καλλιτέχνη.

Πιστεύετε ότι σήμερα το Ηράκλειο βρίσκεται στη σωστή πολιτισμική κατεύθυνση;

Βέβαια! Τα τελευταία χρόνια άνοιξε η Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, έχει δρομολογηθεί η μόνιμη έκθεση της συλλογής έργων τέχνης του δήμου, έχουν γίνει σημαντικά φεστιβάλ, έχει ολοκληρωθεί το πολιτιστικό κέντρο και έχουμε δει πολύ σημαντικές εκθέσεις, όπως π.χ. μέρος της συλλογής Πορταλάκη, κ.ά.

Οι φορείς της πόλης συνεισφέρουν σε αυτό;

Πολλοί φορείς της πόλης συνεισφέρουν –μην ξεχνάμε ότι η πόλη του Ηρακλείου έχει πολλά και σημαντικά μουσεία–, αλλά ουσιαστική ήταν η συνεισφορά της αντιδημάρχου Πολιτισμού Αριστέας Πλεύρη, η οποία κατέστρωσε ένα σημαντικό πρόγραμμα πολιτισμού και κατάφερε να αναδείξει το Ηράκλειο ως πόλη των γραμμάτων και των τεχνών.

Πώς ξεκίνησε η συνεργασία σας με τον συλλέκτη και διαπρεπή νομικό Σωτήρη Φέλιο;

Εδώ και πολλά χρόνια παρακολουθώ την εκθεσιακή πολιτική του Σωτήρη Φέλιου και έχω δει ένα μέρος των εκθέσεών του –στο Μουσείο Μπενάκη, στην Κωνσταντινούπολη, στον χώρο του στη Φωκίωνος Νέγρη– και φυσικά τον γνώριζα προσωπικά. Πριν από περίπου δύο χρόνια είχα την τύχη να μου προτείνει αυτή την επιμέλεια, ίσως γιατί έμαθε ότι είχα ήδη επιμεληθεί κι άλλες εκθέσεις στον ίδιο χώρο.

Τι θα λέγατε για τον συλλέκτη αλλά και τον άνθρωπο Σωτήρη Φέλιο;

Κατ’ αρχάς είναι άνθρωπος με στοχοθέτηση, εξαιρετικά αποφασιστικός και διορατικός. Αυτό που εκτίμησα ιδιαίτερα είναι ότι, παρά το συνεχές ενδιαφέρον του, την απέραντη υποστήριξη, μου άφησε την ελευθερία των αποφάσεων, από την επιμελητική ιδέα μέχρι την επιλογή των έργων.

Την ημέρα των εγκαινίων στη Βασιλική του Αγίου Μάρκου μάς έκανε ιδιαίτερη εντύπωση η αναφορά σας περί «μουσειακού» τρόπου οργάνωσης της έκθεσης. Σε τι διαφέρει αυτός ο τρόπος από τους άλλους τρόπους έκθεσης;

Μίλησα για μια μουσειακή αντιμετώπιση της έκθεσης, με την έννοια ότι η έκθεση αυτή είχε έναν οργανωμένο αφηγηματικό ιστό με ενότητες και υποενότητες. Επίσης, είχε την κατάλληλη σήμανση και τις αντίστοιχες επεξηγήσεις για κάθε ενότητα και έδινε τη δυνατότητα στον θεατή για μια πολλαπλή ανάγνωση των έργων. Πολλές φορές στις εκθέσεις της σύγχρονης τέχνης και κυρίως στις εκθέσεις των συλλογών παρατηρείται μια απλή παράθεση των έργων.

Επίσης, αναφερθήκατε στην αγάπη σας για τα μουσεία. Θέλετε να μας μιλήσετε γι’ αυτό;

Από το 1985 έχω μια συνεχή εργασιακή σχέση με μουσειακούς χώρους και μουσειακές συλλογές, και με ποικίλες ιδιότητες, επιμελητή, διευθυντή, προέδρου… και μάλιστα σε διάφορους τύπους μουσείων, διαχρονικά, μονοθεματικά κ.λπ. Έχω σχεδιάσει το Μουσείο του Άρτου στην Αμφίκλεια, το Μουσείο του Δάσους στο Προκόπι Ευβοίας, το Μουσείο των Ακριτών της Ευρώπης στην Παλαιόχωρα Χανίων Κρήτης, το Λαογραφικό Μουσείο Σάμης στην Κεφαλονιά, το Μουσείο Μαριανών Αδελφών και Λεοντείου Λυκείου στην Αθήνα και έχω εκπονήσει τη μελέτη για τα εξής υπό κατασκευή μουσεία: το Μουσείο της Ελιάς στα Καψαλιανά Αρκαδίου Κρήτης, το Μουσείο του Παιδιού στην Ξάνθη, το Μουσείο του Ποιμενικού Βίου στον Ομαλό της Κρήτης κ.ά. Έχω συνεργαστεί με πολλά μουσεία της χώρας μας και του εξωτερικού και έχω οργανώσει πολλές εκθέσεις σε μουσειακούς χώρους. Επίσης, είμαι σύμβουλος σε ήδη οργανωμένα μουσεία ή μέλος της ομάδας σχεδιασμού μουσειακών εκθέσεων (ΜUCEM - Γαλλία, Kresow Museum - Πολωνία). Όλα αυτά προδίδουν την αγάπη μου για τα μουσεία και το πόσο πιστεύω στον επικοινωνιακό και στον εκπαιδευτικό ρόλο τους.

Ποιο μουσείο ξεχωρίζετε και για ποιους λόγους;

Τα τελευταία χρόνια συνεργάζομαι συστηματικά με το MUCEM, το Μουσείο Πολιτισμών της Ευρώπης και της Μεσογείου στη Μασσαλία, και είναι ένα από τα μουσεία που αγαπώ ιδιαίτερα για τις εκθεσιακές καινοτομίες στις μόνιμες συλλογές του και για όλη την πρωτότυπη πολιτιστική διαχείριση που ακολουθεί και τη μουσειακή στρατηγική.

Σε ποιον χώρο θα θέλατε να επιμεληθείτε την έκθεση των ονείρων σας και ποια έργα θα διαλέγατε;

Εκτός από τα γνωστά μουσεία, σε πολλά άλλα μέρη. Από το Novecento στο Μιλάνο, το espace Louis Vuitton στο Παρίσι, το Spy Museum στη Νέα Υόρκη και σε πολλά περιφερειακά μουσεία της Ελλάδας. Οι εκθέσεις που αγαπώ είναι οι θεματικές και αυτές που έχουν έναν διαχρονικό χαρακτήρα, άρα θα επέλεγα έργα από διάφορες εποχές και φυσικά θα πλαισίωνα την έκθεση με έργα σύγχρονης τέχνης.

Τι οργανώνετε αυτόν τον καιρό;

Κατ’ αρχάς ετοιμάζουμε τον κατάλογο της έκθεσης που έχω επιμεληθεί με την έφορο αρχαιοτήτων Τένια Ρηγάκου στο Λατινικό Παρεκκλήσι στην Κέρκυρα με θέμα «Εκεί μακριά… στο νησί της σωτηρίας. Οι Σέρβοι στην Κέρκυρα 1916-1918 / Η τέχνη στον πόλεμο και την ειρήνη». Επίσης, προετοιμάζω την έκθεση «Οι άνθρωποι του Δεσποτικού» με φωτογραφίες της Μαίρης Χατζάκη στο Ελληνικό Προξενείο της Νέας Υόρκης. Ακόμη, επιμελούμαι μια σημαντική έκθεση για την Ελληνοαμερικανική Ένωση, η οποία θα ανακοινωθεί σύντομα, με ένα μοναδικό αρχειακό υλικό μιας ιδιωτικής συλλογής από την Αμερική.

Κάνετε όνειρα για το μέλλον;

Φυσικά, για παράδειγμα ονειρεύομαι να αναδείξω δύο περιφερειακά μουσεία: το Μουσείο Ακριτών της Ευρώπης, που έχω επιμεληθεί στην Παλαιόχωρα Χανίων, και το μοναδικό Μουσείο Κρητικής Εθνολογίας στους Βώρους της Μεσαράς Ηρακλείου, που σχεδιάστηκε σύμφωνα με τα μουσειολογικά πρότυπα του Georges-Henri Rivière. Επίσης, ονειρεύομαι να αναπτυχθεί το Μουσείο Παιδικής Τέχνης, στο οποίο είμαι εθελόντρια 20 ολόκληρα χρόνια, καθώς και να οργανώσω μια σειρά εκθέσεων με έργα σύγχρονης τέχνης με εκπαιδευτικές δραστηριότητες στις πιο απομακρυσμένες περιοχές της Ελλάδας.