Αλ. Βιλδιρίδης: «Δεν υπάρχει πιο τρομακτική ιδέα από τον συντεταγμένο έλεγχο της ηθικής»

Ο Αλέξανδρος Βιλδιρίδης στο πρώτο του συγγραφικό εγχείρημα καταπιάνεται με ένα δύσκολο θέμα. Αυτό της πολιτικής φιλοσοφίας. Επιχειρεί να απαντήσει σε θεμελιώδη ερωτήματα και θίγει θέματα ταμπού, για τα οποία όλοι έχουμε άποψη αλλά πολλές φορές αδυνατούμε ή δεν επιθυμούμε να την εκφράσουμε.

Το βιβλίο του, με τίτλο «Ορθή ψήφος», κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Σιδέρη και όπως αναφέρει η γραπτή παρουσίασή του «επιχειρεί να ενσωματώσει την έννοια της ελευθερίας στα πάγια αντανακλαστικά της πολιτικής σκέψης κάθε αναγνώστη, προειδοποιώντας τον για τις παγίδες αυταρχισμού που κρύβονται πίσω από κάθε ιδεολογική πρόταση».

Το βιβλίο αποτελεί μια πρόκληση και αξίζει την προσοχή των αναγνωστών. Ο συγγραφέας μιλάει στην F.S. για την αξιόμαχη αυτή προσπάθεια και δίνει μια μικρή γεύση της «ορθής ψήφου».

Το πρώτο σας συγγραφικό εγχείρημα βουτάει στα βαθιά νερά της πολιτικής φιλοσοφίας. Γιατί καταπιαστήκατε με ένα τόσο δύσκολο θέμα;

Αν σκεφτεί κανείς αρκετά για οποιοδήποτε γνωστικό αντικείμενο, θα διαμορφώσει αναπόφευκτα τη δική του γνώμη. Αν θεωρεί το γνωστικό αυτό αντικείμενο αρκετά σημαντικό, αυτή τη γνώμη θα θελήσει οπωσδήποτε να την εξωτερικεύσει. Και αν το γνωστικό αντικείμενο γεννάει μέσα του κάποιο πάθος, τη γνώμη αυτή θα θελήσει να την επιβάλει. Κατά μια εντελώς θεωρητική, αλλά έγκυρη έννοια, η επιβολή αυτή πραγματοποιείται όταν μια γνώμη διατυπώνεται στις σελίδες ενός βιβλίου, το περιεχόμενο του οποίου δεν αντικρούεται από αντίθετη γνώμη.

Αδυνατώ να κατανοήσω πώς γίνεται να μην παθιάζεται κανείς με την πολιτική φιλοσοφία, με δεδομένο ότι όλες οι διχογνωμίες πολιτικής φιλοσοφίας αφορούν την ελευθερία. Απαραίτητα, σε οποιαδήποτε τέτοια διχογνωμία, η μια πλευρά υποστηρίζει την ελευθερία περισσότερο από την άλλη. Κάθε ισχυρισμός πολιτικής φιλοσοφίας, λοιπόν, είναι είτε μια επιθετική απόπειρα περιορισμού της ελευθερίας του άλλου είτε μια αμυντική προσπάθεια απόκρουσης της απόπειρας αυτής.

Ο τίτλος του βιβλίου, «Ορθή ψήφος», είναι μομφή για όσους συνειδητά επιλέγουν να γυρίζουν την πλάτη στην πολιτική ή ενέχει και μια δόση ειρωνείας πως κανείς δεν γνωρίζει στην πραγματικότητα αν είναι «ορθή»;

Εάν η πολιτική φιλοσοφία επιτρέπει μονάχα ισχυρισμούς για την ελευθερία των άλλων, οι πολιτικές ιδέες, υποχρεωτικά, εξομοιώνονται με διαταγές. Τούτου δοθέντος, δεν είναι παράδοξο που όχι μόνο υπάρχει διαχρονικά τέτοια ιδεολογική ποικιλία, αλλά και που η ποικιλία αυτή θεωρείται θεμιτή; Είναι θεμιτό σε ζητήματα ελευθερίας να υπάρχει ποικιλία απόψεων; Η απάντηση είναι προφανώς αρνητική και αυτό ακριβώς είναι που θέλω να επισημάνω εισάγοντας την έννοια του ορθού και της ψήφου στον τίτλο ενός βιβλίου πολιτικής φιλοσοφίας.

Αφιερώνετε το βιβλίο σας, μεταξύ άλλων, στα «θύματα κακής διακυβέρνησης». Ποια είναι η καλή διακυβέρνηση;

Ως αμιγώς ηθικές, οι έννοιες της καλής και της κακής διακυβέρνησης είναι παντελώς αυθαίρετες. Κακή διακυβέρνηση θεωρώ –αυθαίρετα και αξιωματικά– την αυταρχική. Προβληματίστηκα ιδιαίτερα γράφοντας τη συγκεκριμένη αφιέρωση. Δεν ήμουν σίγουρος αν θα έπρεπε να αφιερώσω το βιβλίο στα θύματα της κακής διακυβέρνησης ή στα θύματα της διακυβέρνησης, χωρίς προσδιορισμούς.

Στο βιβλίο αγγίζετε πολύ ευαίσθητα ηθικά ζητήματα, όπως η ευθανασία. Χωρίς να λέτε αν κάτι είναι σωστό ή λάθος, χρησιμοποιείτε επιχειρήματα για να βάλετε αστερίσκους στην κραταιά άποψη. Όμως η ηθική δεν έχει όριο σε κάποια ζητήματα; Μήπως ο προβληματισμός του πολίτη φέρει δυσάρεστα αποτελέσματα;

Η ηθική είναι μια παντελώς αυθαίρετη έννοια. Ως αυθαίρετη, είναι και εντελώς απεριόριστη. Την ίδια απόσταση από την αλήθεια στις ηθικές του κρίσεις τηρεί εκείνος που θεωρείται στην εκάστοτε εποχή ηθικά διεστραμμένος με εκείνον που θεωρείται την ίδια εποχή ηθικά άγιος. Τα όρια της ηθικής, λοιπόν, τίθενται μόνο αυθαίρετα. Όταν η οριοθέτηση πραγματοποιείται με γνώμονα την ελευθερία, οι αναπόφευκτες επιπτώσεις της μετριάζονται.

Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κεφάλαια του βιβλίου αναφέρεται στο ποιος ελέγχει την ηθική. Θεωρείτε ότι η ηθική πρέπει να υποτάσσεται σε ένα σύνολο κανόνων, σε έναν γενικό μηχανισμό ελέγχου, ή είναι η διαμόρφωση ατομικής ηθικής εισιτήριο για την ελευθερία; Οι κοινωνίες μπορούν να επιβιώσουν χωρίς ένα γενικό πρόσταγμα ηθικής;

Δεν υπάρχει πιο τρομακτική ιδέα και πιο επικίνδυνη δραστηριότητα από τον συντεταγμένο έλεγχο της ηθικής. Όποια κτηνωδία και να ανακαλέσει κανείς, θα διαπιστώσει αναπόφευκτα ότι έχει συλληφθεί νοητικά και έχει εφαρμοστεί πρακτικά στη βάση κάποιας ιδέας για τη συλλογική ηθική και τον έλεγχό της. Οι κοινωνίες επιβιώνουν όχι χάρη στα ηθικά προστάγματα, αλλά μολονότι αυτά υφίστανται.

Υπάρχει ελευθερία στο οργανωμένο κράτος; Αναφέρετε πως «η κρατική ρύθμιση είναι για τον ελεύθερο άνθρωπο ό,τι είναι η κηδεμονία για τα παιδιά». Χωρίς κρατική ρύθμιση, όμως, δεν υπάρχει οργανωμένο κράτος και χωρίς το τελευταίο μια κοινωνία είναι καταδικασμένη να γίνει έρμαιο των πρωτόγονων ενστίκτων της, έτσι δεν είναι; Μήπως η πολιτική ελευθερία εξασφαλίζεται αποκλειστικά και μόνο μέσα από απαγορεύσεις, ρυθμίσεις και περιορισμούς;

Η πολιτική φιλοσοφία δεν υφίσταται χωρίς την έννοια του κράτους. Έχουμε, διαφορετικά, να κάνουμε με αμιγώς ηθική φιλοσοφία. Οι επιλογές, επομένως, είναι δύο: είτε αποδεχόμαστε αυτή τη συνθήκη, το κράτος, και διατηρούμε το δικαίωμα να γνωμοδοτούμε στο πεδίο της πολιτικής φιλοσοφίας είτε την αρνούμαστε και μεταφερόμαστε εκτός του πεδίου, εκπίπτοντας στον χώρο της ηθικής φιλοσοφίας. Σε κάθε περίπτωση, οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι η ελευθερία υπάρχει, ή μάλλον επιβιώνει, εκεί όπου δεν υπάρχει το κράτος, στα σημεία απ’ όπου απουσιάζουν οι ρυθμίσεις. Το κράτος δεν χρειάζεται να αναγνωρίζεται από τα Ηνωμένα Έθνη για να είναι κράτος. Το κράτος δεν χρειάζεται να απασχολεί διπλωμάτες, ούτε να είναι οργανωμένο, προκειμένου να είναι κράτος. Το κράτος είναι μονοδίαιτο και μονοτραφές. Αποκλειστική βορά του είναι η ελευθερία.

Η «Ορθή ψήφος» μιλάει για πράγματα που όλοι έχουμε σκεφτεί κατά καιρούς. Άλλοι φοβόμαστε να τα εκφράσουμε και άλλοι απλώς δεν μπορούμε. Ποιο είναι το μήνυμα του συγγραφέα στον ανυποψίαστο αναγνώστη;

Το αντικείμενο της πολιτικής φιλοσοφίας –η ελευθερία– μου απαγορεύει να έχω την ουδέτερη διάθεση που επιτρέπει την αποστολή μηνυμάτων από τον συγγραφέα προς τον αναγνώστη. Όχι το μήνυμα, λοιπόν, αλλά το εγχείρημα του συγγραφέα είναι να παρέμβει στα συλλογιστικά αντανακλαστικά του αναγνώστη, ενσωματώνοντας σε αυτά μια πάγια ροπή προς την ελευθερία.

Πείτε μου πέντε βιβλία των οποίων το περιεχόμενο σας επηρέασε βαθιά.

Αδυνατώ.

Οι Έλληνες ακολουθούν τη λογική της ορθής ψήφου; Έχουμε απολέσει την πολιτική μας ηθική;

Η λογική –όχι μόνο της ορθής ψήφου– οδηγεί, διά της συνέπειας και της ηθικής συνοχής, στην ελευθερία. Την ελευθερία την υπερασπίζονται αρμοστά τα ακραιφνώς φιλελεύθερα κόμματα. Επομένως, προκύπτει εκ των πραγμάτων ότι οι Έλληνες, τουλάχιστον εκλογικά, κατά μια έννοια συγχυσμένοι ηθικά, δεν ακολουθούν τη λογική – όχι μόνο της ορθής ψήφου.