Τσαυτάρης: Η επισιτιστική κρίση από την ρωσική εισβολή απειλεί τη σταθερότητα σε Αν. Μεσόγειο και Β.Αφρική

Ο ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ και πρώην υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης (2012-2013), Αθανάσιος Τσαυτάρης, αναλύει τις επιπτώσεις στην Ελλάδα από την επισιτιστική κρίση που δημιουργεί η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και υπενθυμίζει ότι η τελευταία Αραβική Άνοιξη που οδήγησε σε πολεμικές συρράξεις στην περιοχή της Αν. Μεσογείου και της Βόρειας Αφρικής οφειλόταν στον περιορισμό του μαλακού σίτου για το ψωμί τους.

Οι τιμές στην αγορά καθορίζονται με βάση τον νόμο της προσφοράς και της ζήτησης. Την τελευταία περίοδο γιατί έχουν αυξηθεί; Οφείλεται αυτό στην πρόβλεψη μειωμένης προσφοράς;

Ναι. Η μειωμένη προσφορά, όχι μόνο ένεκα του πολέμου Ρωσίας – Ουκρανίας, δημιούργησε μια εικόνα μειωμένης προσφοράς για τα προϊόντα των χωρών αυτών όπως: μαλακό σιτάρι, βρώμη και ηλιέλαιο, που είναι εξαγώγιμα προϊόντα των χωρών αυτών.

Δεν είναι όμως μόνο αυτό το αίτιο. Όπως έχω τονίσει επανειλημμένα, αύξηση της ζήτησης αγροτικών προϊόντων δημιουργείται ένεκα της ραγδαίας πλέον δημογραφικής αύξησης του ανθρώπινου πληθυσμού. Ενώ, παράλληλα, τόσο οι προφανείς κλιματικές αλλαγές όσο και η πανδημία του κορονοϊού επέφεραν επίσης ένα περιβάλλον συρρίκνωσης στα εισαγόμενα τρόφιμα με επιπτώσεις στην αύξηση των τιμών. Θα πρέπει να δούμε τι επιφέρει στο κλίμα όλος αυτός ο πόλεμος της φωτιάς και των εκρήξεων

Ποια είναι τα προϊόντα που απειλούνται εξαιτίας του πολέμου;

Όπως προανέφερα, αναφερόμενος κυρίως στις λεγόμενες μεγάλες καλλιέργειες, τα κύρια προϊόντα μεγάλης καλλιέργειας είναι το μαλακό σιτάρι, η βρώμη και ο ηλίανθος για την παραγωγή ηλιέλαιο. Το μαλακό σιτάρι που χρησιμοποιείται για την παραγωγή ψωμιού αποτελεί το κύριο εισαγόμενο προϊόν που χορταίνει τις χώρες της Μέσης Ανατολής στην Ανατολική Μεσόγειο και τις χώρες της Βορείου Αφρικής. Στις χώρες αυτές θα εκδηλωθεί μεγάλη έλλειψη ένεκα του πολέμου και αναμένονται μεγάλες επισιτιστικές αναταράξεις. Θυμίζω ότι και η τελευταία Αραβική Άνοιξη που οδήγησε σε πολεμικές συρράξεις στην περιοχή οφειλόταν πάλι στον περιορισμό του μαλακού σίτου για το ψωμί τους. Ευτυχώς, η χώρα μας, εξαιτίας του ξηροθερμικού της περιβάλλοντος, πέραν του μαλακού παράγει εξαιρετικό σιτάρι που δίνει τα εξαιρετικά μακαρόνια και κριθαράκια μας. Σε ό,τι αφορά το ηλιέλαιο, θα πρέπει να τονίσω ότι θα υποφέρουν οι χώρες που μη έχοντας ελαιόλαδο ή σογιέλαιο εξαρτώνται σχεδόν πλήρως από το ηλιέλαιο, η τιμή του οποίου αναμένεται να ανέβει ακόμη περισσότερο. Η χώρα μας, παρά το ελαιόλαδο, καλλιεργεί και παράγει σπορέλαιο από τον ηλίανθο. Ο ηλίανθος σπέρνεται στη χώρα μας αυτή την περίοδο, όπως όλες οι λεγόμενες ανοιξιάτικες καλλιέργειες. Με την αναμενόμενη αύξηση της τιμής, οι γεωργοί μας πρέπει να προτιμήσουν φέτος τον ηλίανθο ως ανοιξιάτικη καλλιέργειά τους.

Υπάρχει περίπτωση η αύξηση των τιμών να είναι αποτέλεσμα κερδοσκοπικών τάσεων από αυτούς που είχαν προβλέψει τον πόλεμο;

Δεν πιστεύω πως αυτό ισχύει για την αύξηση της τιμής του μαλακού σίτου, όμως ισχύει για την αύξηση των τιμών στο σπορέλαιο, όπου ανήκει και το ηλιέλαιο.

Ποια προϊόντα προκαλούν ειδικότερες συνέπειες στην Ελλάδα;

Ως προς τις θετικές επιπτώσεις, η καλλιέργεια του ηλίανθου που προανέφερα θα υποστηριχθεί θετικά. Γι’ αυτό, άλλωστε, συνέστησα πιο πάνω την αύξηση της καλλιέργειάς του τις μέρες αυτές που αρχίζει η σπορά του. Εννοείται πως με τη συρρίκνωση της καλλιέργειας μαλακού σίτου, αφού οι δύο εμπόλεμες χώρες, Ρωσία και Ουκρανία, είναι οι δύο γιγάντιοι σιτοβολώνες του κόσμου, που όπως προανέφερα, πέραν του πληθυσμού τους χορταίνουν ψωμί την Ανατολική Μεσόγειο, Βόρεια Αφρική κ.λπ. Άρα και η δική μας παραγωγή μαλακού σίτου θα ευνοηθεί σε ό,τι αφορά την τιμή.

Αντίθετα, σημαντικά αρνητικές επιπτώσεις αναμένονται στις θερμοκηπιακές καλλιέργειες, ένεκα της κατακόρυφης αύξησης της τιμής του πετρελαίου ή αερίου θέρμανσης. Το κόστος του πλαστικού, λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, που όλα φτιάχνονται από το πετρέλαιο. Κόστη που θα επηρεάσουν και τις υπόλοιπες καλλιέργειες, αφού όλα τα τρακτέρ, θεριζοαλωνιστικές μηχανές, μεταφορικά μέσα, αντλίες νερού, ψεκαστικά και άλλα, όλα κινούνται με πετρέλαιο, όπως και τα φυτοφάρμακα, λιπάσματα κλπ.

Η ελληνική κοινωνία έχει συνδέσει τις επισιτιστικές κρίσεις με τον πόλεμο. Είναι μονάχα ο πόλεμος που τις προκαλεί;

Όχι. Όπως προανέφερα, πέραν του πολέμου που σίγουρα επιφέρει επισιτιστικές κρίσεις, παρόμοιες κρίσεις δημιουργούν και άλλοι παράγοντες: Η πανδημία του κορονοϊού, η δημογραφική έκρηξη συνυφασμένη με τη δημογραφική γήρανση, που στη χώρα μας με τη μαζική φυγή νέων και μάλιστα μορφωμένων νέων, παίρνει τρομακτικές διαστάσεις, όπως και η κλιματική αλλαγή. Όπως έχω τονίσει, θα πρέπει να κάνουμε στροφή στα ψηλά βουνά, τους χειμάρρους και τα ποτάμια, γεμίζοντάς τα με φράγματα και λιμνοδεξαμενές παντού. Μόνο έτσι δε θα πουν το νερό νεράκι ο αστικός πληθυσμός, η γεωργία και ο τουρισμός. Χαίρομαι που οι προτάσεις αυτές, τόσο της διασφάλισης του νερού, όσο και της μαζικής επιστροφής μορφωμένων νέων από το εξωτερικό, αποτελούν κύριες δράσεις της κυβέρνησης στο Ταμείο Ανάκαμψης, το γνωστό πακέτο Πισσαρίδη.

Τι πρέπει να κάνει η Ελλάδα, αλλά και όλος ο κόσμος, για να αντιμετωπίσει τέτοια ενδεχόμενα;

Η χώρα μας έχει κακές εμπειρίες από τέτοιες καταστροφές στον γεωργικό της τομέα, που ιστορικά οδήγησαν σε μαζικές μεταναστεύσεις του νεανικού γεωργικού δυναμικού της σε χώρες όπως η Αμερική, η Αυστραλία, η Νότιος Αφρική και άλλες, με το μεγάλο πρόβλημα της παραγωγής σταφίδας στο νότιο και νησιωτικό τμήμα της ένεκα ασθενειών της αμπελοκαλλιέργειας. Το ίδιο συνέβη αργότερα με τον περονόσπορο του καπνού, την είσοδο στην καλλιέργεια ξενικών ποικιλιών καπνού, την εκμηχάνιση της καλλιέργειάς του, που γέμισαν Έλληνες μετανάστες τη Γερμανία, την Ολλανδία, την Αυστρία και άλλες χώρες. Τέτοια αναπάντεχα προβλήματα θα συμβαίνουν και στο μέλλον. Η χώρα μας, όμως, έχει μία πλούσια βιοποικιλότητα και ποικίλα παραγωγικά συστήματα από τις ετήσιες χειμερινές και ανοιξιάτικες καλλιέργειες, τις πολυετείς καλλιέργειες σε φυτά, θάμνους, πρέμνα και δενδρώδεις καλλιέργειες. Όλες οι παραπάνω αποκλείεται να σβήσουν από μία ασθένεια ταυτόχρονα ή από κάποια επίπτωση αλλαγής στο κλίμα. Παρόλα αυτά, καλό είναι ένα ποσό ασφάλειας προϊόντων να αποθηκεύεται για τη διασφάλιση της επόμενης χρονιάς. Βέβαια, ως χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αποτελούμε ένα ευρύτερο παραγωγικό σύστημα που δε νομίζω ότι θα αφήσει μία χώρα μέλος να πεινάσει επειδή μία ασθένεια κατέστρεψε μία καλλιέργεια. Την ίδια διασφάλιση θα εξυπηρετούσαν οι σχέσεις καλής γειτονίας με γειτονικές χώρες, εκτός Ε.Ε. και άλλες συμμαχικές απόμακρες χώρες. Παρόλα αυτά, μην ξεχνάμε τις οριζόντιες καταστροφές πολλών χωρών από τυχόν χρήση πυρηνικών όπλων, ατυχήματα πυρηνικών εργοστασίων παραγωγής ενέργειας. Μιας και η Ουκρανία και η Ρωσία έχουν αρκετά από αυτά στις εμπόλεμες περιοχές τους.