Θ.Χατζηπαντελής, καθ. ΑΠΘ «Η πλειονότητα της κοινής γνώμης λειτουργεί χωρίς ορθολογικά κριτήρια»

«Η διάρκεια της κυβερνητικής θητείας θα έχει πρακτικό νόημα μόνο αν γίνει ένα “ουδέτερο” θεσμικά Κράτος που να λειτουργεί με τη μέγιστη δυνατή συναίνεση», λέει στη συνέντευξή του στη «FREE SUNDAY» o καθηγητής του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, Θεόδωρος Χατζηπαντελής, ερμηνεύοντάς τη.

Ο κ. Χατζηπαντελής επισημαίνει ότι σε όλες σχεδόν τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπάρχει κυβερνητική αστάθεια βγαίνοντας από την περίοδο COVID και προειδοποιεί ότι αναμένουμε έναν βαρύ χειμώνα με απροσδιόριστο αποτέλεσμα.

Συνοψίζοντας τις εκλογικές αναμετρήσεις της Μεταπολίτευσης, ο πρώην πρόεδρος του τμήματος υπενθυμίζει ότι, σε αυτήν την περίοδο, έξι φορές εξαντλήθηκε η τετραετία και στις τέσσερις άλλαξε η κυβέρνηση.

Ο κ. Χατζηπαντελής εκφράζει την άποψη ότι το κεντρικό πρόβλημα για την πλειονότητα των πολιτών είναι η οικονομία και η διαχείριση της καθημερινότητας που βιώνουν ο καθένας και η καθεμιά.

Οι πρώτες μετρήσεις μετά την υπόθεση των υποκλοπών δεν έδειξαν σοβαρές αλλαγές. Δεν επηρέασε το θέμα ή σε τέτοιες περιπτώσεις αργεί η αποτύπωση της επιρροής τους στην κοινή γνώμη;

Είναι αυτονόητο ότι το κεντρικό πρόβλημα για την πλειονότητα των πολιτών είναι η οικονομία και η διαχείριση της καθημερινότητας που βιώνουν ο καθένας και η καθεμιά. Με αυτή την έννοια, το ζήτημα «υποκλοπές» είναι στα τελευταία θέματα ενδιαφέροντος. Άλλωστε, δεν έχει προκύψει κάτι «γαργαλιστικό». Περισσότερο όλοι καταλαβαίνουν ότι πρόκειται για αστοχία και κακή λειτουργία των υπηρεσιών και θεσμικές παραλήψεις παρά για κάποιο σχέδιο με συνωμοτικά αποτελέσματα.

Πόσο συνήθης είναι η ολοκλήρωση της κυβερνητικής θητείας στην Ελλάδα;

Από το 1974 μέχρι σήμερα την περίοδο μέχρι το 1989 μπορούμε να πούμε ότι ολοκληρώθηκε η κυβερνητική θητεία (μόνο το 1977 έγιναν σε τρία χρόνια εκλογές). Το 1989-1993 έγιναν τέσσερις εκλογές (τρεις μαζεμένες 1989-1990 και οι εκλογές του 1993 με την απόσχιση της Πολιτικής Άνοιξης). Μετά, 1996-2009, έγιναν εκλογές σε τρία χρόνια 2004-2007 και σε δύο 2007-2009. Την περίοδο 2012-2015 έγιναν τέσσερις εκλογές λόγω της γενικής αστάθειας και το 2019 οι τελευταίες με την εξάντληση της τετραετίας. Έχουμε 18 (ή 15 αν μετρήσουμε σαν μία τις τρεις του 1989-1990 και σαν μία τις δύο του 2012) εκλογές σε 45 χρόνια. Δηλαδή, τρία χρόνια κατά μέσο όρο. Έξι φορές τελείωσε η τετραετία και στις τέσσερις άλλαξε η κυβέρνηση. Δηλαδή, η εξάντληση συνήθως συνδέεται με αλλαγή κυβέρνησης.

Έχει σημασία για την κοινή γνώμη η ολοκλήρωση μιας κυβερνητικής θητείας πριν από τις εκλογές;

Πρακτικά όχι. Φυσικά δεν πρέπει να δούμε το 1989, το 2012 και το 2015, αλλά από τρία μέχρι τέσσερα χρόνια είναι ανεκτό το διάστημα. Έχουμε, φυσικά, και τις εκλογές 2007-2009 που είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση συνδεδεμένη με την οικονομική διαχείριση και κρίση. Η κοινή γνώμη περισσότερο διαμορφώνεται με τις επιμέρους συνθήκες και δυστυχώς δεν είναι πάντα εύκολο να λειτουργήσει ορθολογικά. Αν υπάρχουν προγραμματικές δεσμεύσεις και η κυβέρνηση κρίνεται από το έργο της, τότε έχει νόημα να κριθεί ορθολογικά. Δυστυχώς, υπάρχουν κυρίως υποσχέσεις που δύσκολα αντιστοιχούν σε πραγματικά δεδομένα. Αλλά η διαμόρφωση ενός πελατειακού Κράτους από το οποίο ο καθένας προσδοκά την ικανοποίηση προσωπικών του προσδοκιών είναι από το 1828 η πραγματικότητα που πρέπει να αλλάξει. Μόνο αν γίνει ένα «ουδέτερο» θεσμικά Κράτος που να λειτουργεί με τν μέγιστη δυνατή συναίνεση θα έχει πρακτικό νόημα η διάρκεια της κυβερνητικής θητείας.

Συμμερίζεστε την άποψη ότι η σταθερότητα του εκλογικού κύκλου διευκολύνει την αντιπολίτευση, διότι δεν την απειλεί το ενδεχόμενο εκλογικού αιφνιδιασμού από την κυβέρνηση;

Πρακτικά δεν έχει κάποια σημασία. Σήμερα η διάρκεια είναι τέσσερα χρόνια, αλλά όπως είδαμε είναι τρία. Από τον τρίτο χρόνο αναμένονται εκλογές, που επίσης δεν αιφνιδιάζουν κανέναν. Όλα τα κόμματα λειτουργούν έχοντας κατά νου ότι από τον τρίτο χρόνο και μετά μπορεί να γίνουν εκλογές.

Θα είχε σημασία η καθιέρωση σταθερού εκλογικού κύκλου;

Μόνο αν συνδυαστεί με θεσμικά μέτρα σχηματισμού κυβέρνησης. Σήμερα η συνεργασία κομμάτων πρακτικά είναι ανέφικτη. Με την εξαίρεση των ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ, που το 2015 συνεργάστηκαν με προφανή στόχο την νομή της εξουσίας, ποτέ δεν υπήρξε (ίσως το 2012 μόνο) προγραμματική συμφωνία. Άλλωστε, το περιθώριο εννέα ημερών για τον σχηματισμό κυβέρνησης είναι απαγορευτικό. Δεν είναι δυνατόν ούτε συγκλίσεις να γίνουν ούτε συνεννοήσεις. Έτσι, πρέπει να διευρυνθεί το περιθώριο αυτό ώστε τα κόμματα να μπορούν να συνεννοηθούν και να κρίνουν εσωτερικά προτάσεις συνεργασίας. Τότε θα έπρεπε να γίνει και ευρεία συζήτηση για το εκλογικό σύστημα με πιθανή προκήρυξη δημοψηφίσματος. Αν το εκλογικό σώμα, που είναι το κορυφαίο σώμα αποφάσεων στη Δημοκρατία, δεν μπορεί να αποφασίσει πώς θα εκλέγει τη Βουλή, ποιος μπορεί;

Έχουν υπάρξει στο παρελθόν μετρήσεις που ερμηνεύουν γιατί η κοινή γνώμη είναι περίπου βέβαιη ότι διαχρονικά οι κυβερνήσεις διαπράττουν θεσμικά ολισθήματα;

Η κοινή γνώμη που διαμορφώνεται από την πλειονότητα που λειτουργεί χωρίς ορθολογικά κριτήρια –περίπου σαν εγωπαθής έφηβος– πάντα πιστεύει ότι οι κυβερνήσεις ολισθαίνουν κυρίως όταν δεν ικανοποιούν την βούλησή της. Και επειδή είναι απίθανο να ικανοποιήσεις το σύνολο (μπορείς να τους διορίσεις όλους, όπως στην ΕΣΣΔ, αλλά δεν μπορείς να τους πληρώνεις, όπως πάλι συνέβαινε στην ΕΣΣΔ), πάντα θα έχεις σαν κυβέρνηση την αντίδραση μερίδας (και συνήθως της πλειονότητας).

Κάποιοι που περίμεναν αντιεμβολιαστικό κόμμα, τώρα βλέπουν ρωσόφιλο. Μπορούν να υπάρξουν μονοθεματικά κόμματα;

Φυσικά μπορεί – όπως συνέβη πολλές φορές και σε μας και σε άλλες χώρες. Αυτά όμως εξαφανίζονται με την υποχώρηση του θέματος. Ακόμη και αν σκεφτούμε ότι η Ρωσία ήταν πάντα μια αναφορά για μερίδα του εκλογικού σώματος (είτε η ορθόδοξη Τσαρική, είτε η ΕΣΣΔ, είτε η αντιδυτική του Πούτιν), σήμερα δεν αρκεί για να συγκροτήσει κόμμα.

Ακόμα τούτ’ την άνοιξη
ραγιάδες, ραγιάδες,
τούτο το καλοκαίρι,
καημένη Ρούμελη,
όσο να ’ρθεί ο Μόσκοβος
ραγιάδες, ραγιάδες,
να φέρει το σεφέρι,
Μοριά και Ρούμελη…

Το «γένος των ξανθών» έγινε ελπίδα, έγινε πίστη. Θα ’ρθει ο Μόσκοβος να διώξει τον Δυτικό. Μια εκκλησιά έχουμε, λέει, ο Μόσκοβος κι εμείς, ο Τσάρης (Πούτιν) θα γενεί βασιλιάς μας και προστάτης. Με του Μόσκοβου τη δύναμη θα σαρωθεί ο Δυτικός στο άψε-σβήσε. Μόνο να δούμε πότε θα ν’ αρχίσει. Θα ’ρθούνε τα άρματα που μας έταξε, τα καράβια κι οι λουφέδες, τα όβολα;

Η Ε.Ε. βρίσκεται σε πολιτική αναστάτωση. Πόσο ασφαλές είναι να την αποδίδουμε σε ρωσική παρέμβαση;

Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σε αναστάτωση γιατί δεν έγινε πολιτικός θεσμός. Και με την πίεση που δέχεται, πρέπει να γίνει από οικονομική ένωση πολιτική ένωση. Να αποκτήσει ενιαία κόμματα, πρόγραμμα και να λογοδοτεί όχι σε κυβερνήσεις αλλά απευθείας στους πολίτες. Σε όλες σχεδόν τις χώρες υπάρχει κυβερνητική αστάθεια βγαίνοντας από την περίοδο COVID, αναμένοντας έναν βαρύ χειμώνα με απροσδιόριστο αποτέλεσμα. Πρακτικά, μέχρι το καλοκαίρι του 2023, θα κριθούν σχεδόν όλες οι κυβερνήσεις σε όλη την Ευρώπη. Για αυτό πρέπει, με το μάτι στο 2024 (τις εκλογές για το ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο), να προχωρήσουμε σε ουσιαστική πολιτική ένωση με ενιαίο εκλογικό σύστημα, με ενιαία κόμματα και με bypass των εθνικών κρατών. Η Ευρώπη των Περιφερειών, άπιαστο όνειρο, είναι η μόνη θετική διέξοδος. Η Ρωσία λειτουργεί σαν καταλύτης στις εξελίξεις.