Κωνσταντίνος Σοφούλης: «Στηρίζω τις ελπίδες μου στη σοσιαλδημοκρατία»

Είναι φανερό ότι ο πλανήτης ολόκληρος περνάει μια κρίση μετάβασης από μια ιστορική περίοδο σε μιαν άλλη. Η κρίση είναι στη φάση της ανέλιξής της, επειδή δεν έχει ακόμη συμφωνηθεί κοινή άποψη για την υπέρβασή της. Υπάρχει, ευτυχώς, ένας εξίσου ιστορικός εξισορροπητικός παράγοντας που βάζει φραγμό στην ακραία μέθοδο που ιστορικά χρησιμοποιήθηκε σε τέτοιες περιπτώσεις: η θερμοπυρηνική ισορροπία τρόμου, που λογικά αποκλείει σύρραξη των μεγάλων ανταγωνιζόμενων δυνάμεων, δηλαδή παγκόσμιο ολοκληρωτικό πόλεμο. Αιτία της κρίσης είναι η μετατόπιση της ανάπτυξης από τη Δύση στην Ανατολή με τρόπο που αναπόφευκτα κλονίζει τη βάση ευημερίας που είχε χτιστεί στη Δύση σε βάρος του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου. Ο υψηλός μισθός και το ακριβό μεροκάματο που στηρίζει τη λαϊκή ευημερία στη Δύση υπονομεύεται από τη φθηνή εργασία από την οποία ξεκινά η Ανατολή για να διεκδικήσει τον δικό της δρόμο προς την ευημερία των πολιτών της. Όσο η Δύση δεν βρίσκει τρόπο για να στηρίξει τη δυνατότητα ανταγωνισμού της διατηρώντας το υψηλό εργασιακό και κοινωνικό κόστος, η Ανατολή θα κερδίζει στον παγκόσμιο οικονομικό στίβο, διότι έχει κατορθώσει συν τοις άλλοις να σπάσει το μονοπωλιακό φράγμα της γνώσης και τεχνολογίας πάνω στο οποίο η Δύση στήριζε την παγκόσμια ανταγωνιστικότητά της μέχρι τον περασμένο αιώνα. Το φαινόμενο, εν μέρει, έχει ιστορικά υπάρξει και στο παρελθόν, δηλαδή στα μέσα του 19ου αιώνα, όταν τότε την απειλή συνιστούσαν οι μετανάστες από τις αποικιακές κτήσεις. Ένας Γάλλος μυθιστοριογράφος της εποχής, ο Πολ Μπουρζέ, είχε χαρακτηριστικά βάλει στο στόμα ενός από τους πρωταγωνιστές του την ατάκα «το μεροκάματο των 10 φράγκων θα φάει το μεροκάματο των 100 φράγκων». Μόνο που τώρα η απειλή είναι καθολικότερη και συστημική, με παγκόσμιες διαστάσεις. Η πορεία δεν είναι μεν αναστρέψιμη, αλλά μπορεί να γίνει αντικείμενο συμφωνημένης διαχείρισης, ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι ανεπιθύμητες παρενέργειες. Και συμφωνία μπορεί να γίνει μόνο ανάμεσα στους ίδιους τους ανταγωνιστές, δηλαδή κυρίως με την Κίνα και την Ινδία, ίσως στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Συμφωνίας Εμπορίου. Αν επιτευχθεί μια τέτοια συμφωνία, θα έχουμε το πρώτο σπέρμα μιας μελλοντικής Παγκόσμιας Διακυβέρνησης. Αυτή τη στιγμή κανέναν από τους «μεγάλους» της παγκόσμιας σκηνής δεν συμφέρει η άνευ κανόνων σύγκρουση.

Ναι, είναι, και απ’ όλους τους εμπλεκομένους, για δικό τους λογαριασμό ο καθένας. Αρκεί να μην πάρει χαρακτήρα ανεξέλεγκτου και επεκτεινόμενου φαινομένου και απειλήσει τη συνολική ενότητα της Ε.Ε. Τότε θα την πληρώσουν οι μικροί, όπως εμείς, επειδή οι «μεγάλοι», κυρίως του Βορρά, έχουν επαρκή αποθέματα/εργαλεία μέσων αντίδρασης και πολύ καλύτερα πολιτικά αντανακλαστικά, που κατά πάσα πιθανότητα θα τους εξωθήσουν σε μια μικρότερη και πιο συμπαγή Ένωση. Η Βρετανία θα βρεθεί σύντομα μπροστά στις συνέπειες της απόφασής της, η κυριότερη των οποίων θα είναι να αναλάβει μόνη της τη χρηματοδότηση των δικών της προγραμμάτων, που σήμερα συν-χρηματοδοτούνται από την Ε.Ε. στο πλαίσιο των διαρθρωτικών ταμείων. Εκεί θα βρεθεί μπροστά σε μια τεράστια αιμορραγία, όπου είναι άγνωστο πόσο θα αντέξει ο δημόσιος προϋπολογισμός της.

Δεν ξέρω αν η στροφή αυτή μπορεί να θεωρηθεί κλασικά «δεξιά» ή μήπως στην ουσία της είναι στροφή στον εθνικολαϊκισμό, που περιλαμβάνει εξίσου και τη λαϊκή Αριστερά. Στον χώρο της Αριστεράς μόνο η σοσιαλδημοκρατία επί του παρόντος ανθίσταται. Αν, όμως, τα πράγματα έχουν έτσι, τότε καλό είναι να μελετήσουμε καλά την ιστορία της Ευρώπης στον Μεσοπόλεμο και ιδίως της Γερμανίας. Γιατί όταν δημιουργηθούν «παράπλευρα κανάλια κυκλοφορίας» μεταξύ εθνικολαϊκισμών, είναι σχεδόν αναπόφευκτο ότι το μερίδιο του λέοντος θα το εξασφαλίσει ο δεξιός, δηλαδή η νέα μορφή ναζισμού ανάμεικτου με φασισμό. Αυτό συνέβη στη Γερμανία, όταν αριστεροί ψηφοφόροι μετακινήθηκαν μαζικά στο ναζιστικό κόμμα και το στήριξαν να ανέβει στην εξουσία.

Εξαρτάται πώς ερμηνεύουμε αυτό το «όπως το ξέρουμε». Για τον απλό πολίτη, η αντίληψη που έχει για την Ε.Ε. μοιάζει με την καλειδοσκοπική αντίληψη των οπαδών του παλαιού ΠΑΣΟΚ. Καθένας το βλέπει όπως εκείνος νομίζει ότι του ταιριάζει. Γενικά, έχει υπερτονιστεί η πλευρά της εσωτερικής αλληλεγγύης που συμφέρει τους «φτωχούς αδύνατους» και έχει παραμεληθεί η σημασία της Ε.Ε. ως ισχυρού ενιαίου διεθνούς παίχτη. Οι βόρειες χώρες, το μπλοκ της Γερμανίας και των παραδοσιακών συμμάχων της, δίνει μεγαλύτερη σημασία στη δεύτερη όψη της Ένωσης, ενώ ο Νότος φανατικά μένει προσανατολισμένος στην επιδότηση της αδυναμίας του. Εάν ο Νότος συνεχίσει να απαιτεί «βοήθεια» χωρίς διαρθρωτικές αλλαγές με στόχο να σταθεί σύντομα στα πόδια του χωρίς ανάγκη εξωτερικής στήριξης, ο Βορράς κατά πάσα πιθανότητα θα ανασυγκροτηθεί γύρω από τις λειτουργίες της Ένωσης που του δίνουν μεγαλύτερη ισχύ στο παγκοσμιοποιημένο σύστημα. Σε μια τέτοια περίπτωση, ίσως προκύψει μια Ε.Ε. δύο ταχυτήτων μέχρι τα δύο μέρη να ξαναβρούν το σημείο ισορροπίας μεταξύ τους. Όσοι προσδοκούν επέκταση και βελτίωση των κοινωνικών πολιτικών, σύντομα θα απογοητευτούν. Αυτό θα συνεπάγονταν μεταβιβάσεις μεταξύ χωρών στο επίπεδο των κρατικών προϋπολογισμών τους, πράγμα που ο Βορράς προφανώς θέλει είτε να το αποφύγει είτε να το περιορίσει με αντίστοιχες διαρθρωτικές πολιτικές εκ μέρους των χωρών του Νότου. Πολλές χώρες τότε θα μπουν σε «πρόγραμμα», έστω και αν δεν αντιμετωπίζουν κρίση με την τυπική έννοια του όρου. Ο Βορράς, από τη δική του πλευρά, έχει κάθε λόγο να επιθυμεί ενδυνάμωση της ενοποίησης και να θέσει σε προτεραιότητα ζήτημα ομοσπονδιοποίησης (φεντεραλισμός).

Νομίζω ότι αυτό συμβαίνει επειδή υπάρχει έμφυτη στις κοινωνίες η πεποίθηση ότι σε περιόδους κρίσης ή απειλής η άμυνα ή επίθεση απαιτεί συγκεντρωτική εξουσία. Οι Ρωμαίοι, προβλεπτικοί πραγματιστές, είχαν προβλέψει μέχρι και την εκλογή αιρετού δικτάτορα, ο οποίος, όμως, πήγαινε σπίτι του μόλις τελείωνε η αποστολή του. Το αίσθημα αναζήτησης ισχύος μέσα από την ένωση πολλών ομοίων αντιστοιχεί στις ανθρώπινες κοινωνίες με το ένστικτο που δημιουργεί στα ζώα την αγέλη. Ο ιταλικός φασισμός το είχε συμβολοποιήσει με το fascio, που ήταν η ένωση πολλών λεπτών κλαδιών για να δημιουργήσουν ένα εξαιρετικά ανθεκτικό και ισχυρό ξύλινο σύνολο. Ο εθνικολαϊκισμός στη μετανεωτερικότητα αποτελεί επιστροφή της κοινωνίας σε καταστάσεις πλησιέστερα προς τις «κοινωνίες» των ζώων.

Γιατί όχι; Την ευθύνη έχουν οι ευρωπαϊκές ελίτ. Αυτές αμφισβητεί σήμερα η κοινωνία με την ευρύτατη επίδειξη μειωμένης εμπιστοσύνης στις αποφάσεις και προτάσεις τους. Προφανώς σε αυτές πέφτει η ευθύνη να ερευνήσουν τι έφταιξε και να ενεργήσουν αντίστοιχα. Αλλιώς, θα είναι τα βέβαια θύματα οι ίδιες. Σε όλες τις βίαιες ανατροπές του status quo τα πρώτα θύματα είναι οι κοινωνικές ελίτ.

Η ελπίδα μου είναι μόνο στατιστική! Δεν πιστεύω ότι ο μέσος πολίτης δεν έχει τη δυνατότητα να αντιληφθεί την ανάγκη ριζοσπαστικής αλλαγής στην πολιτική διαχείριση της κοινωνίας μας. Επομένως το πιθανότερο είναι κάποια στιγμή να αντιδράσει. Δεν το κάνει ακόμη επειδή πειραματίζεται με παλιές συνταγές που του έχουν χώσει στο κεφάλι τα πολιτικά και ιδεολογικά σχήματα που οδήγησαν τη χώρα σε αυτή την καταστροφή. Και στα σχήματα αυτά φυσικά τοποθετώ και την Αριστερά που αναδείχθηκε από τον εμφύλιο πόλεμο και η οποία όλα αυτά τα χρόνια δεν έκανε τίποτε άλλο από το να πιέζει το πελατειακό σύστημα για όλο και μεγαλύτερα λάθη. Έπαιξε άριστα το εγκληματικό παιχνίδι του ανταγωνισμού σε εθνικολαϊκισμό, μέχρι που η πλειοδοσία της την έφερε στην εξουσία. Το μόνο πολιτικό σχήμα που δεν άφησαν μέχρι τώρα να εκφράσει την ατζέντα του είναι η ευρωπαϊκού τύπου σοσιαλδημοκρατία. Γι’ αυτό στηρίζω εκεί τις ελπίδες μου.