Γιάννος Περλέγκας: «Ηθική είναι οι ζωές των ανθρώπων»
Ο ηθοποιός και εσχάτως σκηνοθέτης επανέρχεται για έναν νέο κύκλο παραστάσεων, στη μεγάλη σκηνή του Ιδρύματος Μιχάλης Κακογιάννης, με το έργο του «δύσκολου» Τόμας Μπέρνχαρντ «Ο Αδαής και ο Παράφρων». Μαζί με την Ομάδα Θεάτρου «Χ-αίρεται» μας διηγείται την ιστορία μιας ντίβας της όπερας που αποφασίζει να ματαιώσει τις προγραμματισμένες εμφανίσεις της και να αποσυρθεί με τον τυφλό, φιλοχρήματο πατέρα της, που έχει εναποθέσει όλη του τη ζωή στην τραγουδιστική καριέρα της κόρης του, στην εξοχή. Ανάμεσά τους βρίσκεται ένας γιατρός, δόκτορας Ιατροδικαστικής, παθιασμένος με την ανθρώπινη ανατομία, αλλά αδιάφορος για την ανθρώπινη ύπαρξη.
Ο «Αδαής και ο Παράφρων» ήταν μία από τις παραστάσεις που ξεχώρισαν πέρυσι. Από την Πειραματική Σκηνή του Εθνικού τώρα σας βρίσκουμε στη μεγάλη σκηνή του Ιδρύματος Μιχάλης Κακογιάννης. Θα δούμε διαφορετικό έργο; Υποβάλλει ένα θέατρο (στην προκειμένη ένα κρατικό θέατρο) ατμόσφαιρα ή ύφος;
Αναγκαστικά, μια δεύτερη ανάγνωση ενός έργου σε καινούργιο χώρο είναι μια διαφορετική παράσταση. Φυσικά χρησιμοποιούμε το ίδιο σκηνικό, αλλά ο περιβάλλων χώρος στον οποίο εντάσσεται το σκηνικό μας είναι αλλιώτικος. Η σκηνή της Πειραματικής του Εθνικού είναι το χαμηλοτάβανο παλιό Σινεάκ, ένα υπόγειο, ενώ η σκηνή του Ιδρύματος Μιχάλης Κακογιάννης ένα ιδιαίτερα ψηλοτάβανο αμφιθέατρο. Στην πρώτη περίπτωση, ο λαβύρινθος του σκηνικού μας έμοιαζε να αποτελεί προέκταση της ασφυξίας που δημιουργούσε ο χαμηλοτάβανος χώρος. Στην περίπτωση του νέου θεάτρου, φαίνεται λόγω αμφιθεατρικότητας καλύτερα η προοπτική του σκηνικού, και από μια μακροσκοπική οπτική. Πάντως, ατμόσφαιρα και ύφος δημιουργούν οι καλές παραστάσεις που συνομιλούν ενεργειακά με τον χώρο στον οποίο ανεβαίνουν. Είτε στα κρατικά είτε στα ελεύθερα θέατρα.
Το έργο αυτό δεν είχε ανεβεί στην Ελλάδα. Γιατί δεν έχει κατορθώσει να αγαπηθεί από την ελληνική σκηνή ο Μπέρνχαρντ;
Οι σοβαροί άνθρωποι του θεάτρου έχουν αγαπήσει τον Μπέρνχαρντ, και όποτε και όπως τους δίνεται η ευκαιρία ανεβάζουν τα έργα του. Η αλήθεια είναι, πάντως, πως είναι ένας πολύ δύσκολος συγγραφέας, μεγάλης πνοής. Τα έργα του αποτελούν δοκιμασία για τις βιωματικές αντοχές των ηθοποιών αφενός, και αφετέρου απαιτούν από τους υποψήφιους σκηνοθέτες τους μια μεγάλη καταβύθιση και έναν μεγάλο κόπο, για να δημιουργήσουν τις εσωτερικές συνδέσεις ώστε να κάνουν αυτά τα έργα να ανθίσουν. Δεν είναι εύκολο να ευτυχήσει σε αυτή τη γρήγορη και πρόχειρη εποχή μια τόσο αδέκαστη και βαθιά βουτιά στην περιπέτεια της ανθρώπινης ύπαρξης.
Και η δεύτερη σκηνοθετική δουλειά σας αφορά έργο του Μπέρνχαρντ. Τι είναι αυτό που σας γοητεύει στη γραφή του;
Η περιπέτεια της καταβύθισης στον εαυτό, όπως σας απάντησα και προηγουμένως. Και αυτό το επιτυγχάνει με μια γραφή ασθματική, με μια ατελείωτη σωρεία δευτερευουσών και κύριων προτάσεων. Ο λόγος του είναι μια σπειροειδής ομιλία που μοιάζει με τις φούγκες του Μπαχ. Αυτό είναι βέβαια μόνο το στιλιστικό κομμάτι της γραφής του. Κατά τη γνώμη μου, είναι προφητικός συγγραφέας για την εποχή μας. Όταν περιγράφει τόσο εμμονικά τη διάλυση, τη μοναξιά, τον θάνατο, το τέλος της πνευματικότητας, τον φασισμό που φανερώνεται πια παντού, στην ουσία περιγράφει την εποχή μας. Είναι θέματα που κι εγώ νιώθω πως κάνοντας θέατρο σήμερα δεν μπορώ να μην τα περιγράψω, αν θέλω να είμαι τίμιος με το ποιος είμαι και τι έχω να αφηγηθώ σαν προσωπική κατάθεση στους θεατές. Τη συγκεκριμένη στιγμή, και με δεδομένη και τη δική μου πνευματική κρίση, αλλά και την κρίση που νιώθω ολόγυρά μου, ο Μπέρνχαρντ αποτελεί το ιδανικό όχημα για να εκφραστούν οι αγωνίες μου και οι αγωνίες των συνεργατών μου σε αυτή τη δουλειά.
Ο «Αδαής και ο Παράφρων» μιλάει, ανάμεσα σε άλλα, για το πώς ένας φιλοχρήματος πατέρας έχει εναποθέσει όλη του τη ζωή στην τραγουδιστική καριέρα της κόρης του. Ακόμα κι αν δεν υπάρχουν τα χρήματα στη μέση, δεν αισθάνεστε πως μέχρις ενός σημείου όλες οι γονικές σχέσεις είναι χειριστικές; Μπορεί κάποιος να το αποφύγει;
Κατηγορηματικά, όχι. Μοιάζει αφοριστικό και σκληρό αυτό που λέω, αλλά το λέω με μεγάλο κόστος και φοβάμαι πως είναι αλήθεια. Όποιος αναγκάστηκε να ενηλικιωθεί και να προχωρήσει στη ζωή, σίγουρα «σκότωσε» τους γονείς του. Ή τα διάφορα πατρικά του πρότυπα, αν θέλετε. Κι αυτό δεν είναι μια διαδικασία απάρνησης των γονιών απαραίτητα, ξέρετε. Μπορεί να είναι και μια δοκιμασία που πρέπει να περάσουμε, προκειμένου να τους αγαπήσουμε πιο αληθινά.
Πώς έγινε η μετάβασή σας από την υποκριτική στη σκηνοθεσία; Υπηρέτησε κάποια προσωπική σας ανάγκη;
Βαρέθηκα να αναπαράγω τα ίδια και τα ίδια ως ηθοποιός. Επί 15 χρόνια δοκίμαζα τα ίδια υποκριτικά μοτίβα, έπαιζα τους ρόλους παρόμοια, κόντευα να γίνω μια θεατρική μηχανή, ελάχιστα ζωντανή μέσα της. Κάτι έπρεπε να αλλάξει. Δεν νιώθω όμως πως έγινα σκηνοθέτης, με την έννοια της αλλαγής επαγγέλματος ή στάτους. Το πέρασμα στη σκηνοθεσία ίσως έγινε γιατί ένιωθα πως την εμψύχωση που ένιωθα να μου λείπει ως ηθοποιός ήθελα να την προσφέρω στους φίλους μου ηθοποιούς με τους οποίους συνεργάζομαι. Ως εμψυχωτής λειτουργώ περισσότερο παρά ως κατασκευαστής σκηνοθέτης. Χαίρομαι να βλέπω τους ηθοποιούς να είναι ευτυχισμένοι και ελεύθεροι πάνω στη σκηνή.
Είναι πλεονέκτημα στη σκηνοθεσία να είσαι ο ίδιος ηθοποιός;
Ασυζητητί ναι. Ή τουλάχιστον να έχεις περάσει από τη σκηνή και να έχεις ζήσει τι δοκιμασία είναι. Μου είναι αδιανόητος πια ο σκηνοθέτης που σχεδιάζει μια παράσταση στο χαρτί ή στη μακέτα και απλώς εφαρμόζει το θεωρητικό του σχεδίασμα μη «λερώνοντας», ας το πω έτσι, τα χέρια του, αυτός που δίνει τις αποφασισμένες οδηγίες του στους ηθοποιούς, στρογγυλοκαθισμένος στην πλατεία του θεάτρου. Το θέατρο είναι οι ηθοποιοί και ο σκηνοθέτης πρέπει να φτιάξει τη συνθήκη εκείνη που θα τους επιτρέψει να φανερώσουν τις κρυμμένες εκφραστικές δυνατότητές τους. Δεν μπορώ να το καταλάβω, αλλά και να το ανεχτώ πια, αλλιώς.
Παράλληλα, στην παράσταση ερμηνεύετε τον Ιατροδικαστή, που αντιπροσωπεύει τη στείρα ειδίκευση. Η επιστήμη οφείλει να έχει ηθική;
Φυσικά, όπως και η τέχνη, όπως και η φιλοσοφία. Τόσο ο Δόκτωρ (που αντιπροσωπεύει την επιστήμη στο έργο) όσο και η Βασίλισσα της Νύχτας (που αντιπροσωπεύει την τέχνη) είναι αποκομμένες από τη ζωή μαριονέτες, πιασμένες στα δόκανα της ιδιότητάς τους. Δεν είναι πλέον άνθρωποι. Ούτε καν ονόματα έχουν – απλώς Δόκτωρ, απλώς Βασίλισσα της Νύχτας. Ρόλοι, δηλαδή. Όχι άνθρωποι. Η επιστήμη, λοιπόν, ή η τέχνη που αυτοκαταναλώνεται στις γνώσεις της και στον εαυτό της και δεν απευθύνεται τελικά στον άνθρωπο δεν έχει στόχο τον άνθρωπο, άρα δεν μπορεί να έχει ηθική. Γιατί ηθική είναι οι ζωές των ανθρώπων. Η επιστήμη και η τέχνη πρέπει να υπάρχουν για να κάνουν τις ζωές των ανθρώπων καλύτερες. Όχι να ασκούνται ως αυτοσκοπός. Εκεί ελλοχεύει ο κίνδυνος.
Τα χειμερινά σας πλάνα;
Μετά το Ίδρυμα Κακογιάννης θα παρουσιάσουμε τον «Αδαή» στα Δημήτρια στη Θεσσαλονίκη, 1, 2 και 3 Οκτωβρίου, στο θέατρο Αυλαία. Κατόπιν ετοιμάζουμε για το Θέατρο Θησείον την παράσταση «Ενθύμιο – Φλόρενς Φόστερ Τζένκινς» με πρωταγωνιστές τη Ναταλία Τσαλίκη και τον Προμηθέα Αλειφερόπουλο. Η πρεμιέρα είναι προγραμματισμένη για τις 4 Νοεμβρίου.
INFO
Ο Αδαής και ο Παράφρων
του Τόμας Μπέρνχαρντ
Μετάφραση: Γιώργος Δεπάστας
Σκηνοθεσία: Γιάννος Περλέγκας
Ερμηνεύουν: Ανθή Ευστρατιάδου, Γιάννης Καπελέρης, Χρήστος Μαλάκης, Γιάννος Περλέγκας
Θέατρο του Ιδρύματος Μιχάλης Κακογιάννης
8-11 & 13-17 Σεπτεμβρίου, 21:00
