Μάνος Καρατζογιάννης: «Η ελεύθερη έκφραση σήμερα απειλείται»

Δυο στρατόπεδα. Οι Γαλάζιοι και οι Κόκκινοι. Μια ιστορία. Η ίδια. Πάντα. Παντού. Σε όλες τις χώρες. Σε όλες τις εποχές. Καθεστώς ο διχασμός στην πόλη. Όπως στην οικογένεια του Βαλ και του Πιετ (Μάξιμος Μουμούρης). Δυο αδέλφια, από την ίδια μάνα, συναντιούνται μετά από 25 χρόνια. Βρίσκονται μαζί επί 15 ώρες σε ένα εγκαταλειμμένο κτίριο. Γύρω τους τα ερείπια του εμφύλιου σπαραγμού. Μια πολιτική αλληγορία με φόντο στιγμές της πολιτικής ιστορίας των τελευταίων 50 χρόνων που οδήγησαν στο σημερινό αδιέξοδο.

«Οι μέρες είναι πονηρές». Μόνο που και να κλείσουμε το παράθυρο, όπως προτρέπει το τραγούδι του Γκάτσου, ο κίνδυνος είναι πάντα εκεί. Ίσως γιατί συχνά κίνδυνος είναι ο ίδιος μας ο εαυτός. Σε ένα επίσης πολιτικό εμβληματικό έργο, τη «Νίκη» της Αναγνωστάκη, πάνω στη δραματουργία της οποίας συνεχίζω τις μεταπτυχιακές μου σπουδές, παρακολουθούμε την ιστορία μιας οικογένειας Ελλήνων μεταναστών από τα βόρεια της Μακεδονίας που καταλήγει σε μια βιομηχανική πόλη της Γερμανίας. Η «Νίκη» ουσιαστικά μιλάει για την ήττα, τη διχόνοια, δηλαδή, της ελληνικής φυλής, μέσα από Έλληνες που κουβαλούν μαζί τους παλιές εμφύλιες διαμάχες ακόμη και στη Γερμανία της μετανάστευσης και της νέας ζωής. Στην ουσία, τα πρόσωπα μεταφέρουν όλη τη μακρόσυρτη και τυφλή αγωνία της πρωτόγονης ελληνικής οικογένειας, που αναδιπλώνεται μέσα από πράξεις φόνου, προδοσίας, αλλά και αλληλοπροστασίας, μέσα, δηλαδή, από διαιωνιζόμενα βιώματα μιας διαιωνιζόμενης κοινωνικής αθλιότητας. Δεν είμαι σίγουρος ότι ο κίνδυνος αυτός έχει κοπάσει.

Το βραβευμένο έργο του Ντάνιελ Ντιμέκο «Το χέρι του Γιάνος», που παρουσιάζεται πρώτη φορά στην Ελλάδα, σε σκηνοθεσία Τζωρτζίνας Τζουμάκα και Ιουλίας Σιάμου, μας ταξιδεύει στη σταλινική Ρωσία του 1938, την περίοδο της βίαιης διαδοχής της εξουσίας από τον Γιόζεφ στον Μπέρια, λίγο πριν ξεσπάσει ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Είναι η εποχή των μεγάλων εκκαθαρίσεων: από τη μια των ανθρώπων του Γιόζεφ και από την άλλη των καλλιτεχνών, συμβόλων της ελεύθερης έκφρασης. Μια αλληγορία είναι το έργο μας, που κινείται ανάμεσα στο δίπτυχο «εξουσία - προδοσία». Ο Γιάνος, που υποδύομαι στην παράσταση, έχει ένα συνηθισμένο όνομα γιατί έχει ένα σύνηθες χαρακτηριστικό σε όλους τους ανθρώπους: είναι ικανός για το υψηλό αλλά και για το χαμηλότερο. Είναι μαλακός σαν το χόρτο, όπως γράφει και ο Σεφέρης στον «Τελευταίο Σταθμό». Μετέωρος ακροβατεί ανάμεσα στην ανάγκη του για εξουσία και την αγάπη του για τη Ματίλντα. Με μοναδικό «πατέρα» τον Στάλιν, έχει αποφασίσει να επιβιώσει σε έναν ναρκοθετημένο δημόσιο χώρο πάση θυσία. Είναι ένας από εμάς. Γίνεται γρανάζι του οποιουδήποτε συστήματος μέχρι να παρανοήσει και εντέλει να θυσιαστεί. Με το χέρι του κινεί ουσιαστικά ολόκληρη την ιστορία, πριν συνθλιβεί και ο ίδιος από αυτήν. Προσπαθεί να μην προδώσει και να μην προδοθεί. Τελικά κάνει και τα δύο. Μια και τον προδίδει το ίδιο του το νευρικό σύστημα…

Ο Όσκαρ Ουάιλντ στην «Ψυχή του ανθρώπου στον σοσιαλισμό» γράφει πως «τον πραγματικά ελεύθερο άνθρωπο, ελεύθερο στη σκέψη, στο σώμα, στην καρδιά, στην ψυχή, δεν τον θέλει στην πραγματικότητα κανείς. Αυτόν καραδοκεί κάθε σύστημα. Είναι ο μεγάλος, ο αληθινός εχθρός. Ο ομοούσιος. Αυτός που υψώνεται, που υψώνει τους άλλους. Που πάει το είναι του, την ανθρωπότητα, ένα ακόμη βήμα πέρα. Ο λαμπερός!» και καταλήγει πως «η εξουσία είναι εξευτελιστική, όχι μόνο γι’ αυτόν πάνω στον οποίο ασκείται αλλά και γι’ αυτόν που την ασκεί». Αυτή την πλευρά της εξουσίας θεωρώ πως σκιαγραφεί πολύ εύστοχα ο Ντιμέκο. Γι’ αυτό και στο έργο του η εξουσία κυνηγάει εκτός των άλλων και τους καλλιτέχνες, που συμβολίζουν την ελεύθερη έκφραση, αλλά και την εξέλιξη του ανθρώπου.

Το ότι υπερασπίζεται το δικαίωμα να εκφράζουμε τη γνώμη μας ελεύθερα. Και η ελεύθερη έκφραση σήμερα απειλείται. Το πολιτικό θέατρο οφείλει να ανοίγει διάλογο χωρίς να αποσκοπεί στο να συμφωνούμε μαζί του. Αλλιώς, είναι στρατευμένο. Μιλάει για θέματα που αφορούν τη ζωή μας. Κι αυτό θέλει τόλμη. Δεν είμαστε πάντα «ανοιχτοί». Μέσα στον τελευταίο χρόνο μέτρησα διάφορες αντιδράσεις για έργα στα οποία συμμετείχα. Για το «Σ’ εσάς που με ακούτε», το πιο πρόσφατο έργο της Αναγνωστάκη, έφτασε έγκριτη κατά τα άλλα δημοσιογράφος να αναρωτηθεί γιατί το ανέβασα, επειδή δεν την έβρισκε σύμφωνη η καταγγελία του έργου για την κοινωνική ανισότητα και την εξαθλίωση του σύγχρονου ανθρώπου. Ενώ για την παράσταση για την Παπαδάκη ιστορικό έντυπο έγραψε επί λέξει ότι όσοι υπερασπιζόμαστε την Παπαδάκη σήμερα είμαστε απολογητές της αστικής εξουσίας… Αστεία πράγματα. Και όταν με τον Χρήστο Αγγελάκο οργανώσαμε τη δράση για τους πρόσφυγες στο Green Park, κάποιοι άλλοι συμπολίτες μας ενοχλήθηκαν. Το πολιτικό θέατρο μας καλεί να σκεφτόμαστε και να μιλάμε. Και ο διάλογος, όσο ζόρικος και να είναι, ειδικά σε περιόδους κρίσης, παραμένει γοητευτικός και απαραίτητος.

Το πολιτικό θέατρο προσβλέπει στο αίσθημα δικαίου μας. «Πολιτικά» είναι όλα. Και η οικογένεια. Και ο έρωτας ακόμα. Πολιτική είναι η ματιά μας. Ο τρόπος μας. Πόσο εμπεριέχει τον άλλο; Πόσο σέβεται τη διαφορετική ιστορία του; Και η αγάπη πολιτική είναι, αλλά αυθόρμητη. Ο Μπρεχτ στον «Καλό άνθρωπο του Σετσουάν» ορίζει τη μοχθηρία ως ένα είδος αδεξιοσύνης.« Όταν κάποιος τραγουδάει ένα τραγούδι, ή κατασκευάζει ένα μηχάνημα, ή φυτεύει ένα λουλούδι, αυτό είναι καλοσύνη. Όταν μιλάς χωρίς ελπίδα, σου έχει στερέψει η καλοσύνη». Και η ελπίδα, όσο κι αν την καπηλεύεται η πολιτική, προϋποθέτει την ποίηση.

Σκηνοθεσία: Μάνος Καρατζογιάννης

Παίζουν: Μάξιμος Μουμούρης, Μάνος Καρατζογιάννης

Από αρχές Μαρτίου

Πειραιώς 84

Τηλ.: 210 3425335

Σκηνοθεσία: Ιουλία Σιάμου, Τζωρζίνα Τζουμάκα

Παίζουν: Νικόλας Αγγελής, Ελένη Ζαραφίδου, Μάνος Καρατζογιάννης, Καλλιόπη Παναγιωτίδου, Έβρη Σωφρονιάδου

Μέχρι 05/03/2017

Αντισθένους 7 & Θαρύπου

Tηλ.: 210 9212900