Από την τοπική αυτοδιοίκηση στην τοπική διακυβέρνηση

Η πρόταση του αρχηγού της ΝΔ Κυριάκου Μητσοτάκη για μελλοντική είσπραξη του ΕΝΦΙΑ από τους δήμους και τη σταδιακή απεξάρτησή τους από το κράτος άνοιξε –επιτέλους– τη συζήτηση γύρω από το θέμα της αυτοτέλειας των πόρων της τοπικής αυτοδιοίκησης. Παράλληλα, άνοιξε ένα πολιτικό παράθυρο ευκαιρίας για να μπει στην ατζέντα η αναβάθμιση των δήμων και η μετεξέλιξή τους σε τοπική διακυβέρνηση.

Χρηματοδότηση

Τα χρόνια της κρίσης η χρηματοδότηση των δήμων μειώθηκε πάνω από 50% και έφτασε στο 2% του ΑΕΠ, όταν ο μέσος όρος στην Ευρώπη είναι της τάξης του 11,5%. Συμπληρωματικές επιδοτήσεις όπως η ΣΑΤΑ (Συλλογική Απόφαση Τοπικής Αυτοδιοίκησης), το πρόγραμμα «Θησέας» κ.ά. πορεύονται σε συνεχή μείωση ή κατάργηση. Το σύνολο της επιχορήγησης των δήμων από τον τακτικό προϋπολογισμό του υπουργείου Εσωτερικών –Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι (ΚΑΠ)– για το 2018 προβλέπεται στα 2,4 δισ. ευρώ. Έτσι, οι δήμοι αναγκάζονται να προσαρμόζουν τις ανάγκες τους ανάλογα με τις αποφάσεις της κεντρικής διοίκησης.

Ας ξεκινήσουμε, λοιπόν, με ένα αξίωμα: Οι δήμοι πρέπει επιτέλους να αυτονομηθούν οικονομικά. Ο Κ. Μητσοτάκης στην ομιλία του στη ΔΕΘ, εξυπηρετώντας την αρχή αυτή, πρότεινε τη διανομή του ΕΝΦΙΑ στους δήμους έναντι της μεταβαλλόμενης κρατικής επιχορήγησης. Να θυμίσω ότι ο ΕΝΦΙΑ αποτελείται από δύο φόρους. Ο πρώτος επιβάλλεται ανεξαιρέτως σε κάθε ακίνητο ανάλογα με την αξία του. Ο δεύτερος, ο συμπληρωματικός φόρος, επιβάλλεται στο άθροισμα της αξίας των ακινήτων του φορολογουμένου, εφόσον η συνολική αντικειμενική αξία τους υπερβαίνει τα 200.000 ευρώ.

Το κράτος για φέτος προσδοκά από τον ΕΝΦΙΑ έσοδα 2,65 δισ. ευρώ. Πρωθυπουργός και αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης επαγγέλθηκαν στη ΔΕΘ τη σταδιακή μείωσή του κατά 30% τουλάχιστον. Άρα μιλάμε εντέλει για ένα συνολικό ποσό της τάξης των 1,85 δισ. ευρώ, το οποίο προφανώς δεν θα αρκεί για τις ήδη υποεξυπηρετούμενες ανάγκες των δήμων.

Κάτι που επίσης πρέπει να διασαφηνιστεί είναι η αναλογικότητα στην κατανομή, καθώς ο ΕΝΦΙΑ ποικίλλει ανάλογα με το ύψος των αντικειμενικών αξιών. Άλλη η φοροδοτική συμμετοχή ενός ακινήτου στο Κερατσίνι, άλλη στη Γλυφάδα. Οι ανάγκες των δήμων, όμως, είναι ισοδύναμες. Θα πρέπει ακόμη να δούμε τι γίνεται και με τα τέλη, ανταποδοτικά και μη (καθαριότητας, φωτισμού, στάθμευσης, κατάληψης δημοτικού χώρου κ.λπ.), που ήδη συγκεντρώνουν οι δήμοι και αποτελούν σημαντικό πόρο για την εφαρμοζόμενη πολιτική τους σε θέματα καθημερινότητας.

Στον Δήμο Θεσσαλονίκης, για παράδειγμα, τα τακτικά έσοδα του δήμου για το οικονομικό έτος 2017 ανήλθαν σε περίπου 165 εκατ. ευρώ, εκ των οποίων αυτά των ΚΑΠ ανέρχονται σε περίπου 40 εκατ. ευρώ, τα ανταποδοτικά και λοιπά τέλη σε περίπου 45 εκατ. ευρώ και τα υπόλοιπα από άλλους πόρους, συμπεριλαμβανόμενων και των ευρωπαϊκών προγραμμάτων. Συνεπώς, το 1/4 των τακτικών εσόδων προέρχεται από την κρατική επιχορήγηση, ενώ τα υπόλοιπα επαφίενται στην εισπρακτική δυνατότητα του (κάθε) δήμου, η οποία είναι σε άμεση συνάρτηση με τις δυνατότητες των δημοτών αλλά και τις υπηρεσίες ενός δήμου. Προφανώς σε δήμους με διαφορετικές δομές (χωρίς, για παράδειγμα, τουριστική κίνηση, σε μη αστικούς δήμους) τα δεδομένα θα είναι διαφορετικά, η εξάρτηση από την επιχορήγηση πολύ μεγαλύτερη.

Και η εξάρτηση από το κράτος το μόνο που καταφέρνει στην πράξη είναι να ποδηγετεί τις διοικήσεις των δήμων, να τις καθιστά ανίσχυρες να αποφασίζουν μόνες τους για το τι θα πράξουν για τους δημότες τους. Έτσι, διαιωνίζονται οι πελατειακές σχέσεις ανάμεσα σε πολίτες, κράτος και δήμους, και πληθαίνουν τα ταξίδια των δημάρχων στην Αθήνα, τα ραντεβού με τους υπουργούς!

Το μέλλον

Η αυτοματοποίηση των εσόδων των δήμων από σταθερούς πόρους και η διακοπή της εξάρτησής τους από την κεντρική διοίκηση και την εκάστοτε πολιτική της βούληση, πέραν του περιορισμού της διαπλοκής αυτής, θα ενισχύσει παράλληλα την ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών. Θα δώσει τον πρωταγωνιστικό ρόλο στην πιο κοντινή στον πολίτη εξουσία, αυτή που διαχειρίζεται τα θέματα που αφορούν την καθημερινότητά του.

Και αν αυτό συνδυαστεί με τη μητροπολιτική διοίκηση και τη μεταφορά αρμοδιοτήτων, που βρίσκονται διάσπαρτες σε διάφορα κέντρα αποφάσεων, θα έχουμε επιτέλους τη διοικητική επανάσταση που όλοι προσδοκούν, πολλοί επαγγέλλονται και κανείς δεν τολμά να εφαρμόσει εδώ και δεκαετίες.

Με σχέδιο και βλέμμα στο μέλλον, λοιπόν, και μακριά από αγκυλώσεις, θα πρέπει να υπάρξει τολμηρή κυβερνητική βούληση που με ορίζοντα την επόμενη αυτοδιοικητική θητεία θα μεταφέρει πόρους αλλά και αρμοδιότητες στην τοπική διακυβέρνηση και όχι αυτοδιοίκηση. Πρέπει να σταματήσει επιτέλους, κάθε βράδυ, το αεροδρόμιο «Ελ. Βενιζέλος» να είναι τόπος συνάντησης των δημάρχων όλης της Ελλάδας, οι οποίοι ανταλλάσσουν τις δύσκολες εμπειρίες της ημέρας στους διαδρόμους των υπουργείων!