Το προσφυγικό-μεταναστευτικό ξανά στο προσκήνιο σε Ελλάδα, Ε.Ε.
Η συζήτηση στη Βουλή σε επίπεδο αρχηγών για το νομοσχέδιο για τη νέα πολιτική παροχής διεθνούς προστασίας στους αιτούντες άσυλο έδειξε πόσο συνδέεται η κρίση στο προσφυγικό-μεταναστευτικό με τις πολιτικές εξελίξεις.
Στην Ελλάδα και στα άλλα κράτη-μέλη της Ε.Ε. κυβερνήσεις και κόμματα προσδιορίζουν την πολιτική τους προσπαθώντας να συνδυάσουν την προστασία των καλώς εννοούμενων συμφερόντων της χώρας και των τοπικών κοινωνιών με τις πολιτικές τους ανάγκες.
Τα πρώτα βήματα
Η κυβέρνηση Μητσοτάκη κάνει τα πρώτα βήματα στην κατεύθυνση της επεξεργασίας και εφαρμογής μιας ολοκληρωμένης πολιτικής για το προσφυγικό-μεταναστευτικό. Το νομοσχέδιο το οποίο παρουσίασε ενσωματώνει τις περισσότερες σχετικές ευρωπαϊκές οδηγίες.
Η κυβέρνηση βρίσκεται αντιμέτωπη με μια πολυδιάστατη κρίση, που έχει τα εξής βασικά χαρακτηριστικά:
Πρώτον, η απόφαση της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ να αφήσει το 2015-2016 ένα εκατομμύριο πρόσφυγες και μετανάστες να «λιαστούν» στην Αθήνα και στη συνέχεια να προωθηθούν σε Αυστρία, Γερμανία και Σουηδία προκάλεσε μεγάλες κοινωνικές και πολιτικές αντιδράσεις.
Αναπτύχθηκε δυναμικά η ευρωπαϊκή άκρα Δεξιά, ιδιαίτερα στις χώρες στις οποίες κατέληξαν οι περισσότεροι πρόσφυγες και μετανάστες.
Δεύτερον, αντιδρώντας στην πολιτική ανοιχτών συνόρων που εφάρμοσε η κυβέρνηση Τσίπρα, οι Ευρωπαίοι προχώρησαν σε απευθείας συνεννόηση με την Τουρκία τον Μάρτιο του 2016 για τον έλεγχο των ροών και μετέτρεψαν την Ελλάδα, με υπογραφή Τσίπρα, σε χώρα εγκλωβισμού προσφύγων και μεταναστών.
Αυτό σημαίνει ότι όσοι έρχονται στη χώρα μας, κυρίως από την Τουρκία, δεν έχουν το δικαίωμα να προωθηθούν στις περισσότερο αναπτυγμένες χώρες της Ε.Ε. που τους ενδιαφέρουν.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις ειδικών, τα τελευταία χρόνια 35.000 πρόσφυγες και μετανάστες μετακινήθηκαν παράνομα από την Ελλάδα σε άλλες χώρες της Ε.Ε. Οι αποφάσεις, πάντως, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και τα ψηφίσματα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για οργανωμένη μετεγκατάσταση 160.000 προσφύγων και μεταναστών από τις χώρες πρώτης υποδοχής, όπως η Ελλάδα, σε άλλες χώρες της Ε.Ε. δεν μετατρέπονται σε κυβερνητική πολιτική.
Τρίτον, το πρόβλημα μεγαλώνει τους τελευταίους μήνες και αναμένεται να πάρει επικίνδυνες διαστάσεις στο άμεσο μέλλον, καθώς ο Ερντογάν σκληραίνει την πολιτική του έναντι των 3,6 εκατομμυρίων Σύρων που έχουν εγκατασταθεί ή εργάζονται στην Τουρκία, με αποτέλεσμα πολλοί από αυτούς να σκέφτονται να επιχειρήσουν το πέρασμα προς την Ελλάδα και την Ε.Ε.
Σύμφωνα, πάντως, με τα επίσημα στατιστικά στοιχεία, οι ροές από τη Συρία είναι, ανάλογα με την περίοδο, 20% έως 30% του συνόλου, με τους περισσότερους πρόσφυγες και μετανάστες να προέρχονται από Αφγανιστάν, Ιράκ, Βόρεια Αφρική, Υποσαχάρια Αφρική και άλλες περιοχές.
Η εσωτερική διάσταση
Στο ξεκίνημα της τετραετίας η κοινή γνώμη αξιολογεί ιδιαίτερα θετικά την κυβέρνηση Μητσοτάκη σε ζητήματα που έχουν να κάνουν με τη φορολογία, τις επενδύσεις, την επιβολή της έννομης τάξης.
Η διαχείριση του προσφυγικού-μεταναστευτικού είναι το βασικό αδύνατο σημείο της και αυτό καταγράφεται σε όλες τις έρευνες της κοινής γνώμης. Πολλοί πολίτες θεωρούν ότι δεν ήταν έτοιμη, όπως, για παράδειγμα, στην οικονομία, για να εφαρμόσει μια αποτελεσματική κυβερνητική πολιτική. Άλλοι καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι οι πρωτοβουλίες που παίρνει μπορεί να είναι ξεπερασμένες από τις εξελίξεις. Αναφέρονται στο σχέδιο για μετεγκατάσταση 20.000 προσφύγων και μεταναστών από τα νησιά στην ενδοχώρα και παρατηρούν ότι η προσπάθεια αποσυμφόρησης των hot spots στα νησιά ακυρώνεται στην πράξη από τις αυξανόμενες ροές. Περισσότεροι είναι οι επιπλέον πρόσφυγες και μετανάστες που φτάνουν στα νησιά από αυτούς που μεταφέρονται στην ενδοχώρα.
Η μετεγκατάσταση είναι μια λεπτή από πολιτική και κοινωνική άποψη επιχείρηση, εφόσον σε πολλές περιπτώσεις η τοπική κοινωνία ταυτίζει τη δημιουργία κέντρων φιλοξενίας με την παραπέρα υποβάθμιση της περιοχής και την εμφάνιση νέων προβλημάτων. Διαχρονικά λείπει από την πολιτική των ελληνικών κυβερνήσεων η παροχή κινήτρων στις περιοχές που έχουν επιλεγεί για να δεχτούν χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες προκειμένου να αποσυμφορηθούν τα νησιά.
Και ενώ η κυβέρνηση Μητσοτάκη δέχεται μεγάλη πίεση από την κοινωνία για το συγκεκριμένο θέμα, δεν υφίσταται μεγάλη φθορά, εξαιτίας της πολιτικής αστοχίας των επικριτών της.
Το ΚΚΕ θεωρεί αυτονόητο ότι πρέπει να δεχτούμε όλους τους πρόσφυγες-μετανάστες, αποδίδοντας την κατάσταση που έχει δημιουργηθεί στους «ιμπεριαλιστικούς πολέμους».
Ο ΣΥΡΙΖΑ απορρίπτει συνολικά την κυβερνητική πολιτική και θεωρεί κάθε προσπάθεια της κυβέρνησης να ελέγξει τις ροές και να περιορίσει τις κοινωνικές τους συνέπειες «άσυλο στην άκρα Δεξιά», όπως είναι ο χαρακτηριστικός πρωτοσέλιδος τίτλος της κομματικής εφημερίδας του ΣΥΡΙΖΑ «Αυγή» (Παρασκευή 1η Νοεμβρίου).
Σε γενικές γραμμές, η κοινή γνώμη διαμορφώνεται στα δεξιά της πολιτικής που εφαρμόζει στο προσφυγικό-μεταναστευτικό η κυβέρνηση Μητσοτάκη. Δεν υπάρχει όμως πολιτικός φορέας στα δεξιά της ΝΔ ικανός να αξιοποιήσει το θέμα, ενώ η κριτική των κομμάτων της Αριστεράς είναι σε εντελώς αντίθετη κατεύθυνση από αυτή στην οποία κινείται η ευρύτερη κοινή γνώμη.
Περιμένοντας την Ε.Ε.
Μεγάλο ρόλο στην επιδείνωση της κατάστασης παίζει η αδυναμία της Ε.Ε. να επεξεργαστεί ολοκληρωμένη κοινή πολιτική για το προσφυγικό-μεταναστευτικό.
Υπάρχει ένα γενικό πλαίσιο, το οποίο επιβαρύνει υπέρμετρα τις χώρες πρώτης υποδοχής, όπως είναι η Ελλάδα, και το οποίο είναι εξαιρετικά δύσκολο να αλλάξει, γιατί πρέπει να δημιουργηθούν οι κατάλληλες ειδικές πλειοψηφίες και σε περιπτώσεις να επιτευχθεί ομοφωνία.
Σε όλα τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. το προσφυγικό-μεταναστευτικό αντιμετωπίζεται πρώτα και κύρια με εσωτερικά πολιτικά κριτήρια, για προφανείς λόγους.
Στην Ιταλία η Λέγκα και ο Σαλβίνι κυριάρχησαν στην πολιτική ζωή επιχειρηματολογώντας υπέρ μιας σκληρής αντιμετώπισης των προσφύγων και των μεταναστών και κλείνοντας –την περίοδο που ο Σαλβίνι ήταν υπουργός Εσωτερικών– τα λιμάνια της χώρας στα πλοία των ΜΚΟ που έφερναν πρόσφυγες και μετανάστες από τη Βόρεια Αφρική. Η κυβέρνηση συνασπισμού Κινήματος Πέντε Αστέρων - Δημοκρατικού Κόμματος υποστηρίζεται χλιαρά από την Ε.Ε. στην προσπάθειά της να διαχειριστεί αποτελεσματικά το προσφυγικό-μεταναστευτικό, αλλά αυτό δεν φαίνεται να εντυπωσιάζει τους ψηφοφόρους. Την περασμένη Κυριακή η Λέγκα θριάμβευσε με 57% στις περιφερειακές εκλογές στην Ούμπρια, μια περιφέρεια της κεντρικής Ιταλίας που ήλεγχε επί πενήντα χρόνια η κεντροαριστερά.
Στη Γαλλία ο Μακρόν αυστηροποιεί την πολιτική του στο προσφυγικό-μεταναστευτικό. Αν και είναι ο ηγέτης που εκφράζει τον πολιτικό φιλελευθερισμό σε ευρωπαϊκό επίπεδο, παίρνει τα μέτρα του ενόψει των προεδρικών εκλογών του 2022.
Ο Μακρόν έχει εξουδετερώσει τις παραδοσιακές πολιτικές δυνάμεις στον χώρο της κεντροδεξιάς και της κεντροαριστεράς και δεν θέλει να αφήσει πολιτικό χώρο για να αναπτύξει τις δυνάμεις της η Λεπέν και το κόμμα της Εθνικός Συναγερμός. Όπως χαρακτηριστικά λέει, τον λογαριασμό της παράνομης μετανάστευσης πληρώνουν κυρίως οι μη προνομιούχοι Γάλλοι που έχουν τις μεγαλύτερες οικονομικές και κοινωνικές ανάγκες.
Σε αντίθετη πορεία βρίσκεται ο υπουργός Εσωτερικών της Γερμανίας, Ζεεχόφερ, ο οποίος, αν και θεωρείται από τους «σκληρούς» της Χριστιανοκοινωνικής Ένωσης της Βαυαρίας, προωθεί τελευταία προτάσεις οι οποίες, εάν υιοθετηθούν, θα διευκολύνουν τις χώρες πρώτης εισόδου, όπως είναι η Ελλάδα.
Σύμφωνα με αυτές, θα γίνεται μια πρώτη αξιολόγηση αυτών που αιτούνται άσυλο στις χώρες πρώτης υποδοχής. Όσων οι αιτήσεις απορρίπτονται θα είναι υποχρεωμένοι να επιστρέψουν σε τρίτες χώρες. Όσων οι αιτήσεις πάρουν μια πρώτη έγκριση θα έχουν το δικαίωμα να διεκδικήσουν την οριστική έγκριση χορήγησης πολιτικού ασύλου σε άλλο κράτος-μέλος της Ε.Ε. Απέχουμε αρκετά από την υιοθέτηση της πρότασης Ζεεχόφερ, η οποία συμφέρει την Ελλάδα, εφόσον όσοι εισέρχονται στη χώρα μας θα απομακρύνονται εάν δεν τους χορηγείται πολιτικό άσυλο ή θα προωθούνται σε χώρα επιλογής τους στην Ε.Ε. μέχρι την τελική έγκριση ή απόρριψη της αίτησής τους.
Η πρόταση Ζεεχόφερ μπορεί να έχει σχέση με τις εσωτερικές πολιτικές ανακατατάξεις στη Γερμανία. Η ακροδεξιά Εναλλακτική για τη Γερμανία είναι ισχυρή, αλλά φαίνεται να έχει εξαντλήσει το εκλογικό της δυναμικό. Αντίθετα, οι Πράσινοι –που είναι υπέρ μιας πιο ήπιας αντιμετώπισης του προσφυγικού-μεταναστευτικού– κερδίζουν συνεχώς έδαφος σε βάρος των Σοσιαλδημοκρατών και έχουν φτάσει να απειλούν την πρωτιά των Χριστιανοδημοκρατών.
Ανεξάρτητα, πάντως, από τις ανακατατάξεις που προκαλεί το προσφυγικό-μεταναστευτικό στα κράτη-μέλη της Ε.Ε., δεν διακρίνεται στον πολιτικό ορίζοντα μια κοινή και αποτελεσματική ευρωπαϊκή αντιμετώπιση του προβλήματος.
