Απλή (ανα)λογική

Την επόμενη εβδομάδα θα αποκτήσουμε νέο εκλογικό νόμο, δηλαδή, μέσες άκρες, τον παλιό! Αφού εξελέγη δύο φορές με σύστημα ενισχυμένης αναλογικής, ο ΣΥΡΙΖΑ φρόντισε φεύγοντας να μας αφήσει προίκα την απλή αναλογική. Ατύχησε μία φορά, διότι το ΠΑΣΟΚ δεν την υπερψήφισε κι έτσι η απλή αναλογική δεν εφαρμόστηκε στις εκλογές του Ιουλίου 2019. Ατύχησε δεύτερη φορά, διότι η ΝΔ του Κ. Μητσοτάκη πήρε αυτοδυναμία και μάλιστα με ποσοστό που δεν επιτρέπει σε κανέναν να ισχυριστεί ότι κυβερνά αποκλειστικά χάρη στο εκλογικό σύστημα. Η τριπλή ήττα σε ευρωεκλογές, αυτοδιοικητικές και βουλευτικές εκλογές δεν άφησε περιθώρια τέτοιων διατυπώσεων.

Είναι δεδομένο ότι το σύστημα ενισχυμένης αναλογικής που επαναφέρει η κυβέρνηση δεν θα συγκεντρώσει 200 ψήφους κι έτσι θα ισχύσει από τις μεθεπόμενες εκλογές. Γνωρίζουμε συνεπώς από τώρα ότι στις επόμενες εκλογές δεν θα προκύψει αυτοδύναμη κυβέρνηση και ότι θα είναι εξαιρετικά δύσκολο να σχηματιστεί κυβέρνηση συνεργασίας. Με βάση τα όσα δηλώνουν σήμερα τα κόμματα, θα είναι περίπου αδύνατο.

Η Μεταπολίτευση χαρακτηρίστηκε από ισχυρές μονοκομματικές κυβερνήσεις, με εξαίρεση την περίοδο 1989-1990, όταν η χώρα βρέθηκε σε πολιτική κρίση και (τυχαίο;) στα πρόθυρα χρεοκοπίας, και φυσικά την τελευταία δεκαετία, που η χώρα χρεοκόπησε για τα καλά. Την περίοδο 1989-1990 διαδέχτηκε η μονοκομματική κυβέρνηση (1990-1993) της ΝΔ του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, η οποία πήρε τεράστιο ποσοστό και αντιμετώπισε στη συνέχεια το φάσμα της χρεοκοπίας. Εκείνη η κυβέρνηση είχε 47% και 151 έδρες, λόγω εκλογικού συστήματος. Το ΠΑΣΟΚ φεύγοντας είχε κάνει ότι και ο ΣΥΡΙΖΑ με την απλή αναλογική.

Η περίοδος της χρεοκοπίας χαρακτηρίστηκε από κυβερνήσεις συνεργασίας, διαφόρων συνδυασμών, οι οποίες είχαν ένα κοινό χαρακτηριστικό: την απουσία προγράμματος συνεργασίας. Οι κυβερνήσεις αυτές ετεροκαθορίστηκαν και σχηματίστηκαν είτε για να εφαρμόσουν μνημόνια «σώζοντας τη χώρα» είτε για να σκίσουν μνημόνια «σώζοντας τη χώρα». Τις κυβερνήσεις αυτές διαδέχεται, πάλι, μια μονοκομματική κυβέρνηση που πήρε υψηλό ποσοστό.

Πρόγραμμα δεν είχαν στην πραγματικότητα ούτε οι μονοκομματικές κυβερνήσεις της Μεταπολίτευσης. Για την ακρίβεια, είχαν εξαγγελμένα προγράμματα και σαφή πρόθεση να μην τα εφαρμόσουν. Κοινό χαρακτηριστικό όλων των κυβερνήσεων από το 1974 και μετά ήταν ότι το «βλέποντας και κάνοντας» και συχνά πυκνά «αποφεύγοντας» καθόριζε υψηλό ποσοστό της δραστηριότητάς τους. Με ελάχιστες εξαιρέσεις και λίγα κάθε φορά θέματα, απουσίαζαν ο συνολικός σχεδιασμός και η μακροπρόθεσμη στόχευση και όλα κινούνταν σε επίπεδο τετραετίας, με κύριο μέλημα την επανεκλογή. Έτσι, ήρθε η χρεοκοπία και περίπου με τον ίδιο τρόπο αντιμετωπίστηκε.

Μ’ αυτά και μ’ εκείνα, αυτό που καθόρισε, τελικά, την πορεία της χώρας δεν ήταν το εκλογικό σύστημα, αλλά η νοοτροπία και η πρακτική όσων συμμετείχαν είτε σε αυτοδύναμη είτε σε κυβέρνηση συνεργασίας. Με τις απόλυτες ευλογίες του εκλογικού σώματος πάντα. Και επειδή μεταξύ δέκα Ελλήνων διατυπώνονται συχνά έντεκα γνώμες, έχουμε μια δυσκολία στο να καταρτίσουμε συνεργατικά προγράμματα. Προτιμούμε ο καθένας την αυθεντία του. Γιατί να διαφέρουν τα κόμματά μας; Στην Αυστρία η πρόσφατη κυβέρνηση συνεργασίας κατάρτισε λεπτομερές πρόγραμμα 300 σελίδων. Καιρός να μάθουμε να το κάνουμε κι εμείς.

Η παρούσα κυβέρνηση είχε εξαγγείλει ένα πρόγραμμα πριν από τις εκλογές, στο οποίο πίστεψαν μεν αρκετοί, αλλά πολύ λιγότεροι υπέθεταν (ήλπιζαν απλώς) ότι θα εφαρμοστεί. Αποτέλεσε μεγάλη έκπληξη ότι το προεκλογικό πρόγραμμα μετετράπη σε προγραμματικές δηλώσεις και περίπου εμβρόντητοι παρακολουθούμε κομμάτι του να εφαρμόζεται με ταχείς ρυθμούς και χρονοδιάγραμμα. Η πραγματική έκπληξη είναι ότι συγκεκριμένο πρόγραμμα εφαρμόζει μια μονοκομματική αυτοδύναμη κυβέρνηση και όχι μια κυβέρνηση συνεργασίας.

Το «μειονέκτημα» αυτού του προγράμματος είναι ότι έρχεται κι αυτό σε μεγάλο βαθμό ετεροκαθοριζόμενο από τις παθογένειες της χρεοκοπίας. Ακόμη μεγαλύτερη πρόοδος θα σημειωθεί εάν το επόμενο πρόγραμμα έχει περισσότερα οραματικά και μακροπρόθεσμα στοιχεία και αν αξιολογήσει και αξιοποιήσει τα δεδομένα της εφαρμογής του προηγούμενου. Εννοείται εάν και τα υπόλοιπα κόμματα αποφασίσουν να πορευτούν με ανάλογο τρόπο και περιλάβουν στην αντιπαράθεση στοιχεία και μετρήσεις επί αποτελεσμάτων εφαρμογής, προτάσεις για διόρθωση, απώτερους στόχους επί εφαρμοσμένων πολιτικών, γιατί όχι και υιοθέτηση πτυχών προγράμματος άλλου κόμματος.

Μιλώντας για προγραμματικές συμφωνίες βέβαια, πρέπει να έχουμε συμφωνήσει οριστικά στα θεμελιώδη του πολιτεύματος και στη θέση της χώρας στον παγκόσμιο χάρτη. Μέχρι προχθές συζητούσαμε στα σοβαρά(!) αν θα βγούμε από το ευρώ και σήμερα συζητάμε (ακόμη!) αν η αστυνομία πρέπει να επιβάλλει την τάξη. Με αυτούς τους όρους, προγραμματική συμφωνία δεν πρόκειται να υπάρξει. Και κάπως έτσι αναδεικνύεται το εκλογικό σύστημα σε εργαλείο επιβίωσης της χώρας.

Η δεκάχρονη χρεοκοπία έφερε τη χώρα σε διεθνή απομόνωση και, όπως αναμενόταν, επιδείνωσε τα εθνικά θέματα. Δεν έχουμε την πολυτέλεια των παιγνίων της απλής αναλογικής. Όχι τουλάχιστον όσο, πριν αναχωρήσει ο πρωθυπουργός εν μέσω κρίσης από την Ουάσινγκτον, η εδώ αντιπολίτευση τον χαρακτήριζε «ανεπαρκή». Μέχρι να μάθουμε να σιωπούμε όταν πρέπει, να συνεργαζόμαστε στους κρίσιμους τομείς και να τιμούμε εντέλει τα αξιώματά μας, η απλή αναλογική είναι απλώς συνταγή καταστροφής. Ο δε γείτονας έχει αποδείξει ότι αναμένει τα δικά μας κυβερνητικά κενά για να προωθήσει τις διεκδικήσεις του.

Η χρεοκοπία δεν έχει ολοκληρώσει τον κύκλο της στη χώρα. Οι συνέπειές της θα σέρνονται για πολλά χρόνια ακόμη και η αντιμετώπισή τους θα χρειαστεί, τουλάχιστον, σταθερές κυβερνήσεις. Δεν έχουμε αποδείξει ακόμη ότι μπορούμε να έχουμε σταθερές κυβερνήσεις συνεργασίας. Μας λείπει η νοοτροπία και η παιδεία για κάτι τέτοιο. Προς το παρόν θα πορευτούμε με φωτισμένες ή «φωτισμένες» ηγεσίες. Και ενισχυμένη αναλογική.

Η διχαστική λογική της αξιωματικής αντιπολίτευσης και τα τελεσίγραφα της ελάσσονος ακόμη και στο (συμβολικό επί της ουσίας) θέμα της εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τις διακηρύξεις περί συνεργασιών που απαιτεί η απλή αναλογική. Χωρίς να παραβλέπουμε και κάποιες απόπειρες στελεχών του κυβερνητικού στρατοπέδου να προωθήσουν υποψηφιότητες. Περίπου αντιφατικά, ο επικεφαλής της αυτοδύναμης κυβέρνησης και οπαδός της ενισχυμένης αναλογικής έσυρε όλους αυτούς σε συναινετικά πεδία, κάνοντας επίδειξη πολιτικής ικανότητας. Δεν έπρεπε να χρειάζεται.

Αν κάποτε αποκτήσουμε διαφορετική νοοτροπία και τρόπο σκέψης, θα μπορέσουμε εκτός από αλλαγή εκλογικού συστήματος να μιλήσουμε στα σοβαρά και για αλλαγή πολιτικού συστήματος. Για μείωση του αριθμού των βουλευτών, για θέσπιση μονοεδρικών περιφερειών, ώστε να αναγκάζονται τα κόμματα να ορίζουν ποιοτικούς υποψηφίους που θα μπορούν να ψηφιστούν λόγω αυτού και όχι μόνο λόγω της κομματικής ένταξης, για διαφανή οικονομικά της πολιτικής, για χρονικό όριο στο πρωθυπουργικό αξίωμα, για σταθερό εκλογικό κύκλο.

Μέχρι τότε, θα αναζητούμε αναγκαστικά είτε τον «φωτισμένο» ηγέτη είτε το κατάλληλο εκλογικό σύστημα.