Κατάσταση του μυαλού

«Greek summer is a state of mind» λέει η διαφήμιση προς τους τουρίστες. Το ελληνικό καλοκαίρι είναι μια «κατάσταση του μυαλού» ή, με άλλη απόδοση, «μια ψυχική κατάσταση». Στο μεγάλο καφενείο του διαδικτύου ξεκίνησε η ατέρμονη και αχρείαστη συζήτηση περί του αν το διαφημιστικό είναι πετυχημένο, κατάλληλο για τον σκοπό του, φτηνό ή ακριβό. Διακινήθηκε και ο απαραίτητος σε κάθε περίσταση ψευδής ισχυρισμός (ελληνιστί fake news) ότι η παραγωγή ήταν πανάκριβη (ενώ ήταν δωρεά) και η ανάθεση σκανδαλώδης (σε φορέα του Συνδέσμου Τουριστικών Επιχειρήσεων).

Το πρόβλημα εντοπίζεται στο ότι σχεδόν όλοι ασχολήθηκαν (και) με το διαφημιστικό, ως να μην υπάρχει πανδημία. Ως να πέρασε ο κίνδυνος και μόνο οι γραφικοί και οι φοβητσιάρηδες ασχολούνται ακόμη με μέτρα προστασίας και αποφυγής μετάδοσης. Οι ειδικοί επιστήμονες, βέβαια, ουδέποτε σταμάτησαν να επισημαίνουν ότι ο κίνδυνος δεν πέρασε, αλλά, ως γνωστόν, στην Ελλάδα οι ειδικοί ήταν και παραμένουν, τελικά, αναξιόπιστοι στα μάτια των πολλών. Αυτή την παθολογία θα πρέπει να την ξεριζώσουμε κάποια στιγμή από τον τόπο μας, στον οποίο εδώ και χρόνια όλοι «ξέρουν», διότι άκουσαν ή διάβασαν κατιτίς και νομίζουν ότι μπορούν να προσπεράσουν τα χρόνια σπουδών και εμπειρίας των αρμοδίων. Ίσως ήρθε η ώρα να συνειδητοποιήσουμε ότι η ημιμάθεια σκοτώνει και ότι δεν συμπληρώνεται από περιηγήσεις στο διαδίκτυο.

Από την αρχή της πανδημίας, οι ιστορίες συνωμοσίας και η αμφισβήτηση άνθησαν. Ήταν η «σφαγή» στις άλλες χώρες που έκλεινε τα στόματα και προοπτικά η εξαιρετική επίδοση της χώρας μας η οποία έστελνε τους «αιρετικούς» στο περιθώριο. Ήταν όμως σαφές ότι μεγάλη μερίδα συμπολιτών μας αμφισβητούσε (και εξακολουθεί) την επικινδυνότητα της πανδημίας, όπως και την ικανότητα της (όποιας) κυβέρνησης (δεν έχει σημασία η συγκεκριμένη). Για πολλούς, η καραντίνα δεν ήταν παρά ένα μάντρωμα και ένα πείραμα επιβολής ελέγχων για το μέλλον. Ο άνθρωπος στην ευδαιμονία του ξεχνά εύκολα. Ζουν ακόμη άνθρωποι που βίωσαν (και επιβίωσαν) επιδημίες στο σχετικά πρόσφατο παρελθόν. Ο τρόπος (αποστάσεις, απολύμανση, μάσκα) που πρέπει να αντιμετωπίσουμε την πανδημία σήμερα δεν διαφέρει ουσιαστικά από τον τρόπο που αυτό γινόταν στις αρχές του περασμένου αιώνα. Κι αντί αυτό να είναι παγιωμένη και αδιαμφισβήτητη γνώση, αποτελεί ακόμη αντικείμενο δεισιδαιμονίας. Κάτι πρέπει να κοιτάξουμε σε αυτό που θεωρούμε μόρφωση, στην εποχή της πληροφορίας.

Η περίπτωση της Ξάνθης και της Κοζάνης δείχνει, έδειχνε από την αρχή, πως όπου μπαίνει ο ιός, δύσκολα ξεριζώνεται. Το ίδιο περίπου έδειξε και η δομή προσφύγων στο Κρανίδι. Στο χωριό εκείνο της Καστοριάς ο ιός έφυγε, σκοτώνοντας όμως όσους βρήκε μπροστά του. Τα ξέρουμε όλα αυτά, αλλά επιμένουμε να τα αγνοούμε. Δεν είναι λογικό επιχείρημα το ότι «στο σουπερμάρκετ δεν κολλάει, αλλά στην εκκλησία κολλάει», και όλα τα συναφή. Δεν κάνουμε διαγωνισμό αναξιοπιστίας.

Με την άρση της καραντίνας, θα περίμενε κανείς από σύσσωμο τον πολιτικό κόσμο να καλεί με μια φωνή τους πολίτες να τηρούν τις προφυλάξεις και να επαναφέρουν τις δραστηριότητές τους προσαρμοσμένοι στη νέα συνθήκη. Αντ’ αυτού, είδαμε δημοσιοσχετίστικες συμπεριφορές συνωστισμού χωρίς μάσκες από τους κυβερνητικούς και ξινές αντιδράσεις από τους αντιπολιτευόμενους, του τύπου «βάζετε κόσμο σε κίνδυνο», οι ίδιοι που διαμαρτύρονταν για το lockdown. Η στόχευση των ειδικών ήταν καθαρή από την αρχή: αντιμετωπίζουμε «μένοντας σπίτι» το πρώτο κύμα, αποφεύγουμε ανεξέλεγκτους θανάτους, ζημιωνόμαστε οικονομικά και κατόπιν βγαίνουμε με προσοχή για να ανορθώσουμε τη ζημιά. Άλλη οδός δεν υπήρχε, διότι (πουθενά στον κόσμο) αβαθές θησαυροφυλάκιο με άπειρα λεφτά δεν υπάρχει.

Η πανδημία ήρθε για να μείνει και τούτο δεν αποτελεί επιλογή μας. Είναι αδιανόητο να ισχυριστεί κανείς ότι το πλύσιμο των χεριών, η μάσκα και η απόσταση συνιστούν αξεπέραστα βάρη και καταστροφή της ποιότητας ζωής. Είναι καθαρά θέμα ωριμότητας, αυτοκυριαρχίας και ενσυναίσθησης η αποδοχή των ελαφρών αυτών μέτρων, προκειμένου να μην κινδυνεύσει κόσμος. Δεν είναι κατανοητό το γιατί πρέπει κανείς να είναι στριμωγμένος κάπου για να περνάει καλά. Και, ναι, είναι ενοχλητικό να μην μπορείς να αγκαλιάζεις όποιον επιθυμείς, αλλά, αν πράγματι νοιάζεσαι, δεν θα έπρεπε να σε απασχολεί. Είναι μια κατάσταση του μυαλού, που λέει και η διαφήμιση.

Ο αντιφατικός και αντιδραστικός, για συνωμοσιολογικούς, ψεκασμένους, μικροπολιτικούς και ψυχολογικούς λόγους, τρόπος αντίδρασής μας μετά το πρώτο κύμα της πανδημίας δημιουργεί έναν ισχυρό προβληματισμό και για το ευρύτερο μέλλον. Η αρχή της πανδημίας συνέπεσε με τα γεγονότα του Έβρου. Κι εκεί ένα μεγάλο μέρος της αντίδρασης ήταν αντιφατική και εν πολλοίς αντιδραστική. Κι εκεί της προσπάθειας ηγήθηκαν οι ειδικοί. Κι εκεί το αποτέλεσμα ήταν αυτό που «βούλωσε στόματα». Τούτο, βέβαια, δεν έσωσε την κυβέρνηση από τη μόνιμη κατακραυγή για το θέμα του ευρύτερου μεταναστευτικού. Στον τομέα αυτόν άμεσο αποτέλεσμα δεν μπορούσε και δεν μπορεί, από τη φύση των πραγμάτων, να υπάρξει. Άλλωστε, ως Έλληνες δεν φημιζόμαστε για τη μεθοδικότητα και την υπομονή μας. Μας είναι πιο εύκολο να απορρίπτουμε καταστάσεις από το να προγραμματίζουμε λύσεις. Ας μη μιλήσουμε για προσαρμογή στις πραγματικές καταστάσεις.

Τα μηνύματα δείχνουν ότι το καλοκαίρι, αν όχι όλο το έτος, προβλέπεται θερμό στις σχέσεις μας με την Τουρκία. Το επεισόδιο, θερμό ή θερμότατο, περίπου προεξοφλείται. Εμείς βρισκόμασταν, προ πανδημίας, περίπου στον πάτο, με προοπτικές ανόδου. Η Τουρκία βρίσκεται στο αντίθετο σημείο. Η αρχή της παρακμής είναι ορατή και η επιθυμία για ένα ακόμη τετελεσμένο εμφανής, όσο προλαβαίνει. Οι ΗΠΑ εδώ και καιρό αποσύρονται από τον ρόλο του παγκόσμιου διαιτητή, είναι ζαλισμένες και από την πανδημία και από τις εσωτερικές συγκρούσεις, έχουν και εκλογές. Η Ευρώπη δύσκολα θα αναλάβει ρόλο στρατιωτικού χωροφύλακα.

Πέρα από την οικονομική δυσπραγία, πέρα από την αποφυγή θανάτων ή την προσέλκυση τουριστών, η αντιμετώπιση της πανδημίας ήταν και είναι επιτακτική, ώστε, χωρίς εσωτερικούς κλυδωνισμούς και αχρείαστη εξασθένηση, να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε, εφόσον χρειαστεί, και όσα φαίνεται να έρχονται στο Αιγαίο και στη Μεσόγειο και τα οποία είναι τουλάχιστον επικίνδυνα. Αν δεν καταφέραμε να ακολουθήσουμε τους ειδικούς σε θέματα αυτονόητα, όπως αυτά που έθεσε η πανδημία, πώς άραγε θα καταφέρουμε να τους ακολουθήσουμε σε περίπτωση θερμού επεισοδίου ή διαπραγματεύσεων με τον διεθνή παράγοντα; Αν δεν μπορούμε να μείνουμε μακριά από ένα συνωστισμένο μπαρ, θα μπορέσουμε να πάρουμε τα όπλα για το «μολών λαβέ» χωρίς να αναπτύξουμε, πάλι, θεωρίες συνωμοσίας ή κατάρες για προδότες και ανίκανους; Θα καταφέρουμε να ομονοήσουμε και να συνταχθούμε πίσω από την ηγεσία ή θα πιστέψουμε (ξανά) ότι μια παγκόσμια δύναμη επιβουλεύεται την Ελλάδα, που «ποτέ δεν πεθαίνει»;

Το φετινό καλοκαίρι, τελικά, απαιτεί και τέλεια κατάσταση του μυαλού και μια ιδιαίτερη ψυχική κατάσταση. Δική μας.