Η οικονομία προς αδιέξοδο

Τα επίσημα στοιχεία που δημοσιεύονται για την οικονομία δείχνουν ότι η κυβέρνηση έχει χάσει τον έλεγχο των εξελίξεων ήδη από τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο, δηλαδή πριν από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Πρόκειται για μία εξαιρετικά αρνητική εξέλιξη που μας προειδοποιεί για τις δυσκολίες που έρχονται. Η ελληνική οικονομία με τα τεράστια προβλήματα δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις νέες συνθήκες ενός ιδιαίτερα απαιτητικού και επικίνδυνου διεθνούς περιβάλλοντος.

Το Μαξίμου και οι οικονομικοί υπουργοί στέκονται με αμηχανία μπροστά στη διαρκή επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης. Από τη μία, διστάζουν να πάρουν τα αναγκαία διαρθρωτικά μέτρα, γιατί πολλά από αυτά έχουν δημοσκοπικό και πολιτικό κόστος. Από την άλλη, διαπιστώνουν ότι οι τεράστιες οικονομικές εκκρεμότητες μπορεί να περιορίσουν τον πολιτικό χρόνο που έχει στη διάθεσή της η κυβέρνηση.

Έκρηξη πληθωρισμού

Η ΕΛΣΤΑΤ δημοσίευσε τα στοιχεία για τον ετήσιο πληθωρισμό τον Φεβρουάριο. Ο πληθωρισμός τρέχει με ετήσιο ποσοστό 7,2%, που είναι το υψηλότερο από τον Δεκέμβριο του 1996. Πρόκειται για ρεκόρ 25ετίας.

Τον Ιανουάριο, ο ετήσιος πληθωρισμός ήταν 6,2% και τον Δεκέμβριο 5,1%. Παρατηρείται μία εντυπωσιακή αύξηση σε εξαιρετικά υψηλά επίπεδα.

Το πληθωριστικό φαινόμενο είναι διεθνές, αλλά πλήττει την Ελλάδα με ιδιαίτερη σφοδρότητα, εξαιτίας των διαρθρωτικών προβλημάτων της οικονομίας της και του εξαιρετικά χαμηλού εισοδηματικού επιπέδου, ύστερα από μία δεκαετία αναγκαστικής προσαρμογής και μέτρων λιτότητας.

Από το περασμένο καλοκαίρι ήταν φανερή η αύξηση των πληθωριστικών πιέσεων, αλλά το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης επέμενε να αγνοεί την οικονομική πραγματικότητα. Είναι χαρακτηριστικό –και μοιάζει με πολιτικό ανέκδοτο– ότι ο κρατικός προϋπολογισμός για το 2022, που κατατέθηκε τον Δεκέμβριο του 2021, προέβλεπε πληθωρισμό της τάξης του 0,8% για το 2022.

Σε διάστημα μερικών εβδομάδων ο υπουργός Οικονομικών, κ. Σταϊκούρας, πέρασε από την πρόβλεψη για 0,8% το 2022, σε πρόγνωση για 3,5% και στη συνέχεια σε πρόγνωση για 5,5%. Προς το παρόν είμαστε στο 7,2% με ανοδική τάση και χωρίς να έχουν ενσωματωθεί στον πληθωρισμό οι συνέπειες του πολέμου στην Ουκρανία.

Πιο σκληρός για τους φτωχούς

Ο ετήσιος πληθωρισμός 7,2% που καταγράφηκε τον Φεβρουάριο μπορεί να είναι 15% και 20% και 25% για τους πιο φτωχούς συμπολίτες μας, οι οποίοι αυξάνονται συνεχώς σε αριθμό. Με βάση τα επίσημα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, οι Ελληνίδες και οι Έλληνες που βρίσκονται στα όρια της φτώχειας και κινδυνεύουν με κοινωνικό αποκλεισμό είναι γύρω στα 3,5 εκατομμύρια.

Η διάρθρωση του πληθωρισμού οδηγεί στο ασφαλές συμπέρασμα ότι τιμωρεί περισσότερο αυτούς που έχουν τη μεγαλύτερη δυσκολία να καλύψουν τις βασικές τους ανάγκες.

Τα στοιχεία, τα οποία αναθεωρούνται συνεχώς προς τα επάνω, δείχνουν ότι η τιμή του φυσικού αερίου αυξήθηκε μέσα σε έναν χρόνο 78,5%, το κόστος του ηλεκτρικού 71,4%, το πετρέλαιο θέρμανσης 41,5%, τα καύσιμα και τα λιπαντικά 22,3%, τα έλαια 16,8%, τα λαχανικά 15,2%, το αρνί και το κατσίκι 14,4%, ενώ το ψωμί και τα δημητριακά καταγράφουν αύξηση 5,9%, η οποία όμως αναμένεται να πολλαπλασιαστεί εξαιτίας του πολέμου στην Ουκρανία.

Καταγράφεται επίσης ετήσια αύξηση 25,4% στο κόστος της στέγασης λόγω των σχετικών αυξήσεων σε ενοίκια, ηλεκτρικό, φυσικό αέριο, πετρέλαιο θέρμανσης.

Όσο πιο χαμηλά βρίσκεται κάποιος στην εισοδηματική κλίμακα, τόσο περισσότερο πιέζεται από τον πληθωρισμό, εφόσον τα όποια χρήματα διαθέτει πηγαίνουν σε στέγαση, τρόφιμα, θέρμανση, κίνηση.

Γι’ αυτό είναι εξοργιστικές οι θέσεις υπουργών της κυβέρνησης, όπως του κ. Γεωργιάδη, ο οποίος χαρακτήρισε «γκρινιάρηδες» όσους διαμαρτύρονταν για τις συνέπειες της ακρίβειας στο πραγματικό τους εισόδημα. Απαράδεκτος επίσης ο κ. Σκυλακάκης με τις θεωρίες του για «πλούσιους» ΙΧήδες, οι οποίοι θα… επωφεληθούν αδικαιολόγητα από ενδεχόμενη μείωση της φορολογίας της βενζίνης.

Προς το παρόν, η φορολογία της βενζίνης αναλογεί περίπου στα 2/3 της τιμής που πληρώνουν οι «πλούσιοι» στα πρατήρια της βενζίνης. Όταν η τιμή στα πρατήρια είναι γύρω στο 1,5 ευρώ το λίτρο, το 1 ευρώ πηγαίνει στο Δημόσιο. Όταν η τιμή στα πρατήρια ανεβαίνει στα 2,1 ευρώ, τότε περίπου 1,4 ευρώ πηγαίνουν στο Δημόσιο. Επομένως, η κυβέρνηση αξιοποιεί την αύξηση της διεθνούς τιμής του πετρελαίου για να αυξάνει συνεχώς τη φορολογία των καυσίμων, φέρνοντας νοικοκυριά και επιχειρήσεις σε εξαιρετικά δύσκολη θέση.

Μήνας με 19 ημέρες

Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα είναι και η ετήσια έρευνα της ΓΣΕΒΕΕ για την κατάσταση των νοικοκυριών το 2021, η οποία πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια της εταιρείας MARC, η οποία έχει σχέσεις συνεργασίας και με την κυβέρνηση.

Με βάση αυτή την έρευνα, η κοινωνική κατάσταση ήταν εξαιρετικά δύσκολη από το 2021 και το βασικό συμπέρασμα είναι ότι 4 στα 10 νοικοκυριά έχουν εισόδημα που επαρκεί για… 19 ημέρες τον μήνα.

80,1% των νοικοκυριών δεν έχει δυνατότητα αποταμίευσης για τους δύσκολους καιρούς που έρχονται.

45,1% των νοικοκυριών εξέφραζε το 2021 την απαισιοδοξία του για τη μελλοντική οικονομική του κατάσταση. Προφανώς, το ποσοστό αυτό ανεβαίνει στον βαθμό που ενισχύεται η δυναμική της οικονομικής κρίσης.

Το 2021, 65,1% των νοικοκυριών αύξησαν τις δαπάνες τους για λογαριασμούς του σπιτιού, το 52,8% για είδη διατροφής και το 34,7% για υγεία και φάρμακα.

Οι αυξήσεις των τιμών ηλεκτρικής ενέργειας αποτέλεσαν για 1 στα 2 νοικοκυριά την κατηγορία που έχει τη μεγαλύτερη αρνητική επίδραση στο εισόδημά τους.

Εξαιτίας της δύσκολης κατάστασης που διαμορφώθηκε το 2021, 3 στα 10 νοικοκυριά εκτιμούσαν ότι δεν θα μπορέσουν να φανούν συνεπή στις ασφαλιστικές και φορολογικές υποχρεώσεις τους το 2022. Το ποσοστό αυτό αναμένεται να αυξηθεί καθώς χειροτερεύει η οικονομική και κοινωνική κατάσταση.

Διπλασιασμός ελλείμματος

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, τον Ιανουάριο του 2022 το εμπορικό έλλειμμα διπλασιάστηκε σε σχέση με τον Ιανουάριο του 2021. Πρόκειται για μία εξέλιξη η οποία υπονομεύει την οικονομική σταθερότητα, εάν λάβουμε υπόψη μας ότι το εμπορικό έλλειμμα αυξήθηκε 35% το 2021 σε σχέση με το 2020.

Τον Ιανουάριο, το εμπορικό έλλειμμα πήγε από τα 1.481 στα 2.944 εκατομμύρια ευρώ, αύξηση 98,7%.

Οι εισαγωγές αυξήθηκαν κατά 57,9%, 6.318 εκατομμύρια ευρώ, ενώ χωρίς τις πανάκριβες εισαγωγές καυσίμων η αύξησή τους ήταν 42,8%.

Οι εξαγωγές αυξήθηκαν τον Ιανουάριο κατά 33,9% σε 3.374 εκατομμύρια ευρώ, ενώ η αύξηση χωρίς τα καύσιμα ήταν της τάξης του 20,4%.

Το εμπορικό έλλειμμα, χωρίς να υπολογίζονται οι εισαγωγές στα καύσιμα, αυξήθηκε τον Ιανουάριο κατά 910 εκατομμύρια ευρώ, ποσό που αναλογεί σε αύξηση 84,5%.

Τα συμπεράσματα είναι καταδικαστικά για την ελληνική οικονομία. Πρώτον, πλήττεται από την παραδοσιακά μεγάλη εξάρτησή της από τα εισαγόμενα καύσιμα εφόσον, όπως αποδεικνύεται, δεν έγινε σοβαρή προσπάθεια περιορισμού της.

Δεύτερον, και χωρίς να υπολογίσουμε τα καύσιμα και τις εξαγωγές των διυλιστηρίων μας, το εμπορικό έλλειμμα αυξάνεται με εκρηκτικό ρυθμό. Αυτό σημαίνει ότι έχουμε γενικό πρόβλημα διεθνούς ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας, το οποίο χειροτερεύει με το πέρασμα του χρόνου.

Τρίτον, η μεγάλη αύξηση του εμπορικού ελλείμματός μας καθιστά εξαιρετικά ευάλωτους έναντι των Ευρωπαίων εταίρων και πιστωτών. Από το 2020 έχουμε επιστρέψει στα λεγόμενα δίδυμα ελλείμματα, που οδήγησαν στην προηγούμενη ελληνική κρίση.

Το δημοσιονομικό έλλειμμα κινήθηκε το 2020 και το 2021 στο 9%-10% του ΑΕΠ, όσο και το 2008, τελευταία χρονιά πριν από το ξέσπασμα της ελληνικής κρίσης.

Εξαιτίας της πτώσης των τουριστικών εσόδων και της διεύρυνσης του εμπορικού ελλείμματος, αποκτήσαμε ξανά σοβαρό έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, το οποίο κινήθηκε το 2020 λίγο πάνω από το 6% του ΑΕΠ και το 2021 λίγο κάτω από το 6% του ΑΕΠ.

Με την εκρηκτική αύξηση του εμπορικού ελλείμματος που παρατηρείται στις αρχές του 2022, μόνο μια πολύ μεγάλη αύξηση των τουριστικών εσόδων μπορεί να αποτρέψει και νέα αύξηση του ελλείμματος στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Όμως, η πτώση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας και η αύξηση του εμπορικού ελλείμματος της χώρας δείχνουν μαθηματικά βέβαιες, ενώ η μεγάλη αύξηση των τουριστικών εσόδων από το 60% του επιπέδου-ρεκόρ του 2019 που ήταν το 2021, προς το 100% του 2019 το 2022 προκειμένου να ελεγχθεί το έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών δεν μπορεί να αποκλειστεί, αλλά δεν είναι βέβαιη.

Η κατάρρευση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας είναι, κατά την άποψή μου, το ισχυρότερο πλήγμα στη δημόσια εικόνα του πρωθυπουργού, κ. Μητσοτάκη. Μέχρι σήμερα είχε το προφίλ ενός ικανού διαχειριστή, ο οποίος τα κατάφερνε σε ζητήματα προσέλκυσης επενδύσεων και ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας, αλλά αγνοούσε επιδεικτικά την κοινωνική διάσταση της οικονομίας. Αποδεικνύεται όμως από την αύξηση κατά 35% του εμπορικού ελλείμματος το 2021, σε σχέση με το 2020, και από τον διπλασιασμό του εμπορικού ελλείμματος τον Ιανουάριο του 2022, σε σχέση με τον Ιανουάριο του 2021, ότι η οικονομία μας γίνεται, επί κυβέρνησης Μητσοτάκη, ολοένα και λιγότερο ανταγωνιστική.

Μεγαλύτερη σημασία από τη φιλοεπενδυτική ρητορική του πρωθυπουργού και τη φραστική έμφαση στην ενίσχυση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας της οικονομίας έχουν τα στοιχεία για το εμπορικό ισοζύγιο και το ισοζύγιο εξωτερικών συναλλαγών.

Οι μεγάλες δυσκολίες σε ό,τι αφορά τον πληθωρισμό και το διευρυνόμενο εμπορικό έλλειμμα αναμένεται να σπάσουν τη δυναμική της ανάκαμψης της ελληνικής οικονομίας. Τα πρώτα μηνύματα μάς ήρθαν από τη βιομηχανική παραγωγή του Ιανουαρίου 2022, η οποία ήταν μειωμένη κατά 4% σε σχέση με τον Δεκέμβριο του 2021 και κατά 0,3% σε σχέση με τον Ιανουάριο του 2021. Θα πρέπει να περιμένουμε τα στοιχεία των επόμενων μηνών για τη βιομηχανία και το ΑΕΠ, για να δούμε πόσο επηρεάζεται η δυναμική της ανάκαμψης από τις μεγάλες ανισορροπίες που εκδηλώνονται. Είναι, όμως, κανόνας της οικονομίας ότι, με τέτοιο πληθωρισμό, τέτοια έλλειψη διεθνούς ανταγωνιστικότητας και τόσο μεγάλο δημόσιο χρέος και δημοσιονομικό έλλειμμα, η οικονομία θα αρχίσει να κάθεται τους επόμενους μήνες. Αυτή θα είναι μια εξαιρετικά δυσάρεστη εξέλιξη, γιατί θα πρέπει να κάνουμε τις αναγκαίες διορθωτικές κινήσεις με μεγαλύτερη έμφαση στα μέτρα προσαρμογής και λιτότητας.

Η ευρωπαϊκή διάσταση

Ο πρωθυπουργός, κ. Μητσοτάκης, πήγε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο την περασμένη Πέμπτη και Παρασκευή με στόχο να εξασφαλίσει ευρωπαϊκές διευκολύνσεις για να περιορίσει κάπως την κρίση στην Ελλάδα.

Εμφάνισε προτάσεις για τον περιορισμό της κερδοσκοπίας με το φυσικό αέριο σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Είναι γνωστό ότι η ενεργειακή πολιτική είναι αρμοδιότητα κάθε χώρας ξεχωριστά και πως η Ε.Ε. παρεμβαίνει επικουρικά, θέτοντας ένα ευρύτερο πλαίσιο για τη στρατηγική που πρέπει να ακολουθηθεί.

Δυστυχώς για τον κ. Μητσοτάκη, το ρεκόρ κερδοσκοπίας με το φυσικό αέριο κατέχει η Ελλάδα με δική του ευθύνη. Προχώρησε σε μια πρόχειρη και βιαστική απολιγνιτοποίηση, μεγάλωσε την ενεργειακή μας εξάρτηση από το φυσικό αέριο, το οποίο είναι ένα εισαγόμενο ορυκτό καύσιμο, και άφησε να λειτουργεί το Χρηματιστήριο Ενέργειας με έναν τρόπο που επιτρέπει την άγρια κερδοσκοπία σε βάρος των νοικοκυριών και της πραγματικής οικονομίας και στα μέτρα των εκκολαπτόμενων δισεκατομμυριούχων του πανίσχυρου λόμπι του φυσικού αερίου. Επομένως, η ευρωπαϊκή παρέμβαση Μητσοτάκη για την κερδοσκοπία στο φυσικό αέριο έχει τα χαρακτηριστικά πολιτικής μπλόφας.

Σωστές είναι οι παρεμβάσεις του πρωθυπουργού για έκδοση περισσότερων ευρωομολόγων και για την εξαίρεση από τον υπολογισμό του δημοσιονομικού ελλείμματος των δαπανών για την Άμυνα.

Είναι φανερό ότι με το κόστος του πολέμου στην Ουκρανία να ανεβαίνει συνεχώς για την ευρωπαϊκή οικονομία, επιβάλλεται η έκδοση περισσότερων ευρωομολόγων. Όμως, οι αντιρρήσεις της Γερμανίας, της Ολλανδίας και άλλων χωρών δεν επιτρέπουν, προς το παρόν, στην Ε.Ε. να κινηθεί προς αυτή την κατεύθυνση.

Η εξαίρεση των αμυντικών δαπανών από τον υπολογισμό του δημοσιονομικού ελλείμματος είναι μία σωστή και δίκαιη πρόταση, εφόσον όλοι γνωρίζουν ότι η Ελλάδα βρίσκεται αντιμέτωπη με τον τουρκικό επεκτατισμό και είναι υποχρεωμένη να δαπανά τεράστια ποσά για την ενίσχυση της εθνικής άμυνας. Επιπλέον, κράτη-μέλη όπως η Γερμανία και η Ισπανία υπερεξοπλίζουν την Τουρκία, υποχρεώνοντάς μας σε εξαιρετικά δαπανηρές αγορές οπλικών συστημάτων.

Δυστυχώς, το σωστό και δίκαιο αίτημα Μητσοτάκη προσκρούει σε αντιρρήσεις ευρωπαϊκών κυβερνήσεων που δεν θέλουν οποιεσδήποτε εξαιρέσεις από τον υπολογισμό του δημοσιονομικού ελλείμματος –στρατιωτικές, επενδυτικές, κοινωνικές– που θα έκαναν πολύ πιο δύσκολη ακόμη και τη χαλαρή εφαρμογή των κανόνων της Ευρωζώνης.

Είναι φανερό, λοιπόν, ότι η κυβέρνηση δεν μπορεί να βρει ευρωπαϊκή λύση στο πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα μάς προστατεύει με την πολιτική της από μια έκρηξη στα επιτόκια δανεισμού και το Eurogroup δείχνει μεγάλη κατανόηση έναντι της Ελλάδας και άλλων χωρών που είναι υπερχρεωμένες και έχουν μεγάλο δημοσιονομικό έλλειμμα.

Μας εξασφαλίζουν τα χρονικά περιθώρια για να λύσουμε τα σοβαρά προβλήματά μας, αποκλείεται όμως να τα λύσουν για λογαριασμό μας.

Αντίθετα, με το πέρασμα του χρόνου οι θεσμοί θα αρχίσουν να ασκούν μεγαλύτερη πίεση στην κυβέρνηση. Αποκλείεται να συμβιβαστούν σε επίπεδο Ευρωζώνης με ένα τόσο μεγάλο δημοσιονομικό έλλειμμα το οποίο συνδυάζεται με ολοένα διευρυνόμενο εμπορικό έλλειμμα και έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών.

Πολιτική αμηχανία

Η θεαματική αμηχανία της οικονομικής πολιτικής της κυβέρνησης φέρνει σε άβολη θέση το Μαξίμου και τους οικονομικούς υπουργούς.

Οι τελευταίοι δεν έχουν καταφέρει να βρουν τρόπους αντιμετώπισης των μεγάλων προβλημάτων. Περιορίζονται σε παρουσίες σε τηλεοπτικές εκπομπές με στημένο φιλικό περιβάλλον, όπου δηλώνουν ικανοποιημένοι από την κατάσταση της κοινωνίας και τα αποτελέσματα της οικονομικής πολιτικής.

Διστάζουν να πάρουν μέτρα σταθεροποίησης της οικονομίας, γιατί ορισμένα από αυτά έχουν μεγάλο δημοσκοπικό και πολιτικό κόστος.

Ταυτόχρονα, όμως, διαπιστώνουν ότι η σημερινή κατάσταση δεν μπορεί να συνεχιστεί και υπάρχει σοβαρή πιθανότητα να σκάσει η βόμβα της οικονομίας στη διάρκεια της τετραετίας Μητσοτάκη. Γι’ αυτό, το τελευταίο διάστημα, το Μαξίμου διερευνά τη δυνατότητα πραγματοποίησης εκλογών τον Μάιο ή το αργότερο τον Σεπτέμβριο. Στηρίζεται στην ισχυρή δημόσια εικόνα του πρωθυπουργού, αλλά και στη συσπείρωση που μπορεί να προκαλέσει γύρω από την κυβέρνηση ο πόλεμος στην Ουκρανία. Στις μεγάλες δοκιμασίες υπάρχει πάντα μια τάση συσπείρωσης ενός τμήματος του εκλογικού σώματος γύρω από την εξουσία, ενώ το κυβερνητικό παρελθόν του κ. Τσίπρα και η έλλειψη κυβερνητικής εμπειρίας του κ. Ανδρουλάκη μπορεί να αναδείξουν, σύμφωνα με την κυβερνητική λογική, τον κ. Μητσοτάκη σαν μία κακή αλλά αναγκαία λύση.

Το μόνο βέβαιο είναι ότι, έτσι όπως κινείται η κυβέρνηση, δεν προσφέρει τίποτα ουσιαστικό στην αντιμετώπιση της κρίσης, με αποτέλεσμα τα περισσότερα βασικά οικονομικά μεγέθη να εξελίσσονται από το κακό στο χειρότερο.

Στο τελευταίο μου βιβλίο που εκδόθηκε τον Σεπτέμβριο με τίτλο «Κάτω από τον πήχη», ανέλυσα τη διαχρονική αδυναμία της ελληνικής οικονομίας να ανταγωνιστεί στο εσωτερικό της Ε.Ε. και να ενισχύσει τη συγκριτική οικονομική θέση της μεταξύ των 27. Η κατάσταση είναι πλέον πολύ χειρότερη από αυτήν που περιγράφω στο βιβλίο μου.

Θεωρώ ότι αυτή η τετραετία χάνεται σε ό,τι αφορά την ελληνική οικονομία και εκτιμώ ότι την επόμενη τετραετία θα συγκρουόμαστε πολιτικά με το πώς ακριβώς θα πληρώσουμε τον λογαριασμό αυτής της τετραετίας.