Η σφαγή των αμνών

Τα έθιμα που ακολουθούν τη μεγαλύτερη γιορτή της χριστιανοσύνης, το Πάσχα, επιδέχονται ιστορικές ερμηνείες. Και ηθικές βεβαίως.

Η ονομασία «Πάσχα» προέρχεται από την εβραϊκή γιορτή Pesah (=διάβαση), κατά την οποία οι Ιουδαίοι γιορτάζουν την απελευθέρωσή τους από τους Αιγυπτίους και το πέρασμα της Ερυθράς Θάλασσας. Σύμφωνα με την Έξοδο, κάθε αρχηγός οικογένειας έπαιρνε ένα μονοετές ζώο και το θυσίαζε στον Ναό των Ιεροσολύμων, για να ευλογηθεί από τον Θεό όλο το ποίμνιο. Το σφάγιο ήταν αμνός ή ερίφιο, αρσενικό και αρτιμελές, δεν έπρεπε να σπάσει κανένα οστό του, ενώ το αίμα του, ως ένδειξη προστασίας, το τοποθετούσαν στην είσοδο κάθε οικίας. Το αρνί που θυσιαζόταν το έψηναν αργότερα, με τον όρο να το φάνε όλο το ίδιο βράδυ. Απαγορευόταν να περισσέψει από το ψημένο αρνί για την επόμενη μέρα. Οι μετέχοντες στο δείπνο ήταν ενδεδυμένοι, έτοιμοι για ταξίδι.

Μετά τον θάνατο του Ιησού υιοθέτησε τη γιορτή και ο χριστιανισμός, γεγονός που προκάλεσε αμφισβητήσεις, κυρίως σε ό,τι αφορούσε τον χαρακτήρα της, αφού ορισμένοι θεωρούσαν τη γιορτή ως αναμνηστική της σταύρωσης του Μεσσία, του νέου Αμνού, που θυσιάστηκε για τη σωτηρία της ανθρωπότητας (το όνομα «Πάσχα» θεωρούνταν εσφαλμένα ότι προέρχεται από το ελληνικό ρήμα «πάσχω»), ενώ άλλοι, που τη συνέδεαν με την ευχαριστία, γιόρταζαν το Πάσχα σε ανάμνηση της Ανάστασης του Μεσσία, που είχε γίνει τρεις μέρες μετά τον θάνατό του, δηλαδή την Κυριακή. Ετίθετο, λοιπόν, το πρόβλημα αν το Πάσχα έπρεπε να γιορτάζεται την Παρασκευή, σε ανάμνηση του θανάτου του Ιησού, ή την Κυριακή. Έτσι το Πάσχα έγινε κινητή γιορτή, κάτι που διατυπώθηκε στη Σύνοδο της Νίκαιας (325 μ.Χ.), και έπρεπε να πέφτει την πρώτη Κυριακή μετά τις 14 του Νισάν, δηλαδή του μήνα στον οποίο η 14η ημέρα συμπίπτει με την εαρινή ισημερία (21 Μαρτίου), ή την αμέσως επόμενη. Σύμφωνα με το γρηγοριανό ημερολόγιο, το Πάσχα γιορτάζεται την Κυριακή που ακολουθεί την μετά την εαρινή ισημερία (21 Μαρτίου) πανσέληνο. Οι ορθόδοξες Εκκλησίες, όμως, στην περίπτωση του Πάσχα δεν ακολούθησαν το γρηγοριανό ημερολόγιο κι έτσι υπάρχουν δύο Πάσχα στο εκκλησιαστικό έτος.

Εκτός από την απελευθέρωση από την αιγυπτιακή σκλαβιά και το πέρασμα της Ερυθράς Θάλασσας, οι Εβραίοι με το Πάσχα γιόρταζαν την ανοιξιάτικη συγκομιδή. Γι’ αυτό οι αρχηγοί όλων των οικογενειών πήγαιναν ως τάμα στον Ναό των Ιεροσολύμων και ένα δεμάτι κριθάρι. Αλλά και η ορθόδοξη Μεγάλη Εβδομάδα –διασκευή της εβραϊκής γιορτής Άζυμα– ήταν μάλλον αγροτική γιορτή. Στα ορθόδοξα έθιμα η θυσία του «αμνού» του Θεού (δηλ. του Χριστού) πιθανότατα προέρχεται από το εβραϊκό τελετουργικό που προαναφέρθηκε. Μια άλλη, επιστημονική άποψη είναι πως τα περί του αμνού ανήκαν αρχικά σε ποιμενική γιορτή. Σύμφωνα με δημοσιευμένο στο «Βήμα» άρθρο του Νίκου Μάργαρη, καθηγητή Οικοσυστημάτων στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και εκδότη του ελληνικού «National Geographic», που πέθανε το 2013: «Τα γιδοπρόβατα γεννούν συνήθως τον Ιανουάριο. Αυτός είναι ο λόγος που αναφέρεται και ως “Γενάρης”. Οι κτηνοτρόφοι, επειδή εκείνη την εποχή συχνά υπάρχουν χιόνια, δεν μπορούν να βγάλουν τα κοπάδια για βοσκή, οπότε αναγκάζονται να τα σφάζουν, για να ελαττώσουν τον αριθμό τους. Με την αναγκαστική μείωση του αριθμού των γιδοπροβάτων υπήρχε προσφορά κρέατος που έπρεπε να καταναλωθεί (δεν υπήρχαν και ψυγεία) και η παράδοσή μας συντονίστηκε. Του Αγίου Βλασίου (11 Φεβρουαρίου), που θεωρείται προστάτης του κοπαδιού κατά του λύκου, ετοίμαζαν στα χωριά φαγητά από κρέας γιδοπροβάτων. Την ίδια περίπου εποχή ανοίγει το Τριώδιο… Η δεύτερη, η Κρεατινή, είναι η μόνη εβδομάδα του χρόνου που δεν απαγορεύεται η κατανάλωση κρέατος την Τετάρτη και την Παρασκευή. Παράλληλα, τα χιόνια λιώνουν, η θερμοκρασία του περιβάλλοντος ανεβαίνει και τα φυτά αρχίζουν να αυξάνονται. Όσο πλησιάζει η άνοιξη, αρχίζει να υπάρχει στη φύση αφθονία φυτών για βόσκηση από τα κοπάδια των γιδοπροβάτων. Τότε, όμως, νηστεύουμε και η κατανάλωση κρέατος απαγορεύεται, γιατί φτάνει η Σαρακοστή. Δηλαδή, η παράδοσή μας ακολουθεί απόλυτα, μια και θα ήταν μεγάλη απώλεια να σφάξουμε τα ζώα την εποχή κατά την οποία αυξάνουν σε βάρος. Κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής η επάρκεια των φυτών αξιοποιείται και από τον άνθρωπο. Το πρώτο Σάββατο της Σαρακοστής (των Αγίων Θεοδώρων) το έθιμο συνιστά χορτόπιτες και το ίδιο ισχύει των Αγίων Σαράντα (9 Μαρτίου) με τις σαραντόπιτες. Μετά το τέλος Μαΐου οι βροχές στις περισσότερες περιοχές της χώρας μειώνονται και τα ποώδη φυτά, αφού ανθίσουν και κάνουν σπόρους, ξεραίνονται. Επομένως, οι διαθέσιμες για βόσκηση τροφές αρχίζουν να εκλείπουν και γίνονται ελάχιστες κατά το μακρύ, θερμό και άνυδρο καλοκαίρι. Προτού, λοιπόν, ελαχιστοποιηθούν οι τροφές, πρέπει να λιγοστέψει σημαντικά και ο αριθμός των γιδοπροβάτων. Η μείωση αυτή γίνεται κυρίως το Πάσχα, που το ψήσιμο του αρνιού είναι έθιμο ολόκληρης της Ελλάδας, και συνεχίζεται ως το τέλος Μαΐου».

Καθώς όμως κατέρρευσε ο παραδοσιακός κοινωνικός ιστός των κτηνοτροφικών προτύπων και ο εξηλεκτρισμός της κοινωνίας δημιούργησε το κατεψυγμένο κρέας, το Πάσχα μεταμορφώθηκε σε διονυσιακό τσιμπούσι.

Περίπου 2 εκατομμύρια αμνοερίφια, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, σφάζονται κάθε Πάσχα, πολλά από αυτά «στο γόνατο», δηλαδή εκτός σφαγείων και έχοντας πλήρως τις αισθήσεις τους, ενάντια στις κοινοτικές νομοθεσίες (22 Δεκεμβρίου 1993), που είναι σαφείς: «Κατά τη σφαγή ή τη θανάτωση του ζώου πρέπει να αποφεύγεται η πρόκληση περιττού πόνου ή ταλαιπωρίας, να αποφεύγεται οποιαδήποτε περιττή διέγερση, πόνος ή ταλαιπωρία των ζώων, οι χοίροι και τα αιγοπρόβατα να έχουν προηγουμένως αναισθητοποιηθεί και τα άτομα που ασχολούνται με τη διακίνηση, τον σταυλισμό, την ακινητοποίηση, την αναισθητοποίηση, τη σφαγή ή τη θανάτωση των ζώων πρέπει απαραιτήτως να διαθέτουν τις γνώσεις και την ικανότητα που απαιτούνται για να εκτελούν τις εργασίες αυτές όσο το δυνατόν πιο ανώδυνα και αποτελεσματικά».

Στην ελληνική επικράτεια, αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη, όπου όμως δεν υπάρχει Πάσχα, ζήτημα είναι αν ισχύει κάτι από τα παραπάνω. Πολλά από τα αρνιά προς σφαγή στοιβάζονται κατά εκατοντάδες σε φορτηγά, για να ταξιδέψουν από τον ένα τόπο στον άλλο, μέσα σε συνθήκες ασφυκτικού συνωστισμού, χωρίς νερό και φαγητό επί ώρες. Αυτό τους προκαλεί στρες και πανικό, ενώ πολλά από αυτά πεθαίνουν πριν φτάσουν στον προορισμό τους. Τα υπόλοιπα οδηγούνται με κλοτσιές και σπρωξιές στον τόπο του θανάτου τους. Περιμένουν στη μακριά ουρά τρομοκρατημένα και πανικοβλημένα, οσμιζόμενα τον θάνατο. Η κορτιζόλη (χημική ουσία που προκαλεί καρκίνο στον ανθρώπινο οργανισμό) εκτοξεύεται στα ύψη. Ένα-ένα κρεμιούνται με δεμένα τα πίσω τους πόδια, μέχρι ο σφαγέας να τους αφαιρέσει τη ζωή. Οι κτηνοτρόφοι απαιτούν να γίνει η σφαγή των ζώων τους εκτός οργανωμένων σφαγείων, για να γλιτώσουν το κόστος. Έτσι, τα περισσότερα αρνιά σφάζονται έχοντας πλήρως τις αισθήσεις τους.

Σύμφωνα με τη Διεύθυνση Κτηνιατρικής και την Πανελλήνια ‘Ένωση Κτηνιάτρων Δημοσίων Υπαλλήλων, η σφαγή των αμνοεριφίων σε υπαίθριους χώρους αποτελεί παράβαση των κείμενων διατάξεων περί υγειονομικού κτηνιατρικού ελέγχου των σφαγίων ζώων και περί προστασίας ζώων και περιβάλλοντος, αλλά και του Π.Δ. 327/1996 (ΦΕΚ 221 Α΄) που αναφέρεται ρητά σε αναισθητοποίηση πριν από τη σφαγή, όπως αναφέρθηκε. Λεπτομέρειες για τον χριστιανικό πληθυσμό που συνηθίζει να κάνει τον σταυρό του πάνω από μια σούβλα.

Το 1789 ο ωφελιμιστής φιλόσοφος Τζέρεμι Μπένθαμ έγραφε: «Θα έρθει μια μέρα που θα παραχωρήσουμε και στα άλλα πλάσματα τα δικαιώματα που τους αφαιρέσαμε επιβάλλοντας την τυραννία μας. Οι Γάλλοι ανακάλυψαν προσφάτως ότι το σκούρο δέρμα δεν είναι λόγος για να εγκαταλείπεται το ανθρώπινο ον στις διαθέσεις ενός δημίου. Μια μέρα θα καταλάβουμε ότι ο αριθμός των ποδιών, η τριχοφυΐα του δέρματος ή ο τρόπος με τον οποίο διαμορφώνεται το ιερό οστό δεν είναι επαρκείς λόγοι για να εγκαταλείπουμε τα όντα στη μοίρα τους. Ποιο άλλο χαρακτηριστικό θα μπορούσε να αποτελέσει αδιαπέραστη διαχωριστική γραμμή; Η δυνατότητα να σκέφτεται κανείς και να συνδιαλέγεται με τους άλλους; Ένα άλογο ή ένα ενήλικο σκυλί είναι ζώα πιο λογικά και επικοινωνιακά από τα βρέφη. Αλλά ακόμα κι αν δεν ήταν, τι θα άλλαζε; Το ερώτημα δεν είναι: Μπορούν τα ζώα να κάνουν λογικές σκέψεις; Ούτε: Μπορούν να μιλούν; Αλλά: Μπορούν να υποφέρουν;».

Οι κτηνοτρόφοι δρουν έτσι γιατί υπάρχει ζήτηση. Όμως, ακόμη κι αν το κοτόπουλο, το μοσχάρι ή το αρνί μεγαλώνουν σε άθλιες συνθήκες και θανατώνονται σε ακόμα αθλιότερες, κανένας δεν εμποδίζει εμάς τους καταναλωτές να ψάξουμε να βρούμε τον σωστό και νόμιμο εκτροφέα. Είναι το σωστό για την υγεία μας, την τσέπη και την ηθική μας.