Η επανάσταση των φύλων

Σε ένα πάρτι στο Πεσαβάρ τα σάρι των φιλοξενουμένων στριφογύριζαν καθώς χόρευαν στον ρυθμό της παραδοσιακής μουσικής. Δεν ήταν ένα συνηθισμένο πάρτι∙ ένοπλη αστυνομία φύλαγε την πόρτα. Οι γλεντζέδες ήταν τρανσέξουαλ, άνθρωποι που διατρέχουν καθημερινά τον κίνδυνο της βίας στη συντηρητική μουσουλμανική κοινωνία του Πακιστάν. Στα τρανσέξουαλ άτομα επιτρέπεται να εργάζονται ως χορεύτριες σε γάμους και άλλες φιέστες αλλά σπάνια να γιορτάζουν δικές τους επετείους.

«Είναι η πρώτη φορά σε μία δεκαετία που γιορτάσαμε τα γενέθλια ενός δικού μας ανθρώπου. Η Shakeela έγινε 40 ετών» δήλωσε στο Reuters την περασμένη Τετάρτη ο Φαρζάνα Ίαν, ακτιβιστής για τα δικαιώματα των διεμφυλικών, που υπολογίζονται στους 500.000 ανθρώπους σε μια χώρα πληθυσμού 190 εκατομμυρίων.

Οι αρχές της πόλης συνήθως αρνούνται την άδεια στους διεμφυλικούς και η αστυνομία συχνά είναι εκείνη που πρωτοστατεί σε κάτι περισσότερο από bullying εναντίον τους. Όμως ένα περιστατικό πέρυσι, όταν ένας ακτιβιστής τρανσέξουαλ πέθανε αφού πυροβολήθηκε έξι φορές και στη συνέχεια του αρνήθηκαν τη θεραπεία σε νοσοκομείο του Πεσαβάρ, φαίνεται να έχει μαλακώσει τη στάση των αρχών.

Σε ένα μεγάλο μέρος του Πακιστάν οι τρανσέξουαλ αποφεύγονται από τις οικογένειές τους και εξαναγκάζονται σε επαιτεία ή πορνεία για να συντηρήσουν τον εαυτό τους. Οι περισσότεροι αλλάζουν τα ονόματά τους. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια έχουν σημειωθεί μικρές κατακτήσεις των δικαιωμάτων τους. Αυτό τον μήνα το δικαστήριο αποφάνθηκε ότι τα διαφυλικά άτομα θα υπολογίζονται στην εθνική απογραφή, για πρώτη φορά. Το 2012 το Ανώτατο Δικαστήριο έκρινε ίσα δικαιώματα για τους πολίτες τρανσέξουαλ. Έναν χρόνο νωρίτερα κέρδισαν το δικαίωμα ψήφου. Ωστόσο, οι ακτιβιστές λένε ότι έχουν πολύ δρόμο να διανύσουν μέχρι να επιτύχουν πλήρη δικαιώματα και να απαλλαγούν από τις διώξεις.

Αλλά και στην Ελλάδα οι αλλαγές αργούν. Η ισχύουσα νομοθεσία είναι ο ν. 344/1976, ο οποίος αφορά τη νομική διαδικασία της αναγνώρισης ταυτότητας φύλου: τον τρόπο, δηλαδή, που μεταβάλλεται η καταχώριση του φύλου και του μικρού ονόματος ενός τρανς ανθρώπου στα έγγραφα ταυτοποίησής του. Είναι ένας πολύ παλιός και παρωχημένος νόμος. Σύμφωνα με τη μέχρι πριν από λίγους μήνες ισχύουσα πρακτική, που αναγνωριζόταν από τα ειρηνοδικεία, που ήταν το αρμόδιο σώμα σύμφωνα με τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας, η αλλαγή των εγγράφων ήταν δικαίωμα μόνο για τους τρανς ανθρώπους που είχαν κάνει μη αναστρέψιμη χειρουργική επέμβαση επαναπροσδιορισμού φύλου στα γεννητικά όργανα.

Ωστόσο, ο 344/1976 αναφέρεται σε «αλλαγή φύλου» χωρίς όμως να προσδιορίζει πότε αυτή επέρχεται (δεν λέει π.χ. επέμβαση). Αυτό ίσχυε έως τον Απρίλιο του 2016, όταν μετά από προσφυγή τρανς προσώπου που δεν είχε κάνει χειρουργική επέμβαση στα γεννητικά όργανα, στην υπόθεση που ανέλαβε ο δικηγόρος Βασίλης Σωτηρόπουλος, το Ειρηνοδικείο Αθηνών (απόφαση 418/2016) αποφάσισε ότι η προαπαίτηση της πρακτικής της στείρωσης (γιατί περί αυτού πρόκειται) αντίκειται στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) και συγκεκριμένα στο άρθρο 8 της ΕΣΔΑ που απαγορεύει την παρέμβαση στην ιδιωτική σφαίρα ενός ανθρώπου ως πράξη καταχρηστική και παράνομη. Με βάση, λοιπόν, αυτή τη νομολογία έγινε εφικτό να γίνονται αλλαγές εγγράφων τρανς ανθρώπων προς το επιθυμητό φύλο χωρίς τη χειρουργική επέμβαση. Μάλιστα, με νεότερη απόφασή του το Ειρηνοδικείο Αθηνών όρισε ότι καταχρηστική για την αλλαγή των εγγράφων δεν είναι μόνο η χειρουργική επέμβαση αλλά και η ορμονοληψία.

Όλα αυτά είναι πολύ σημαντικές αλλαγές, που βρίσκονται στην κατεύθυνση της απόφασης 2048/2015 του Συμβουλίου της Ευρώπης, σύμφωνα με την οποία η νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου πρέπει να βασίζεται μόνο στον αυτοπροσδιορισμό του προσώπου και όχι σε ιατρικές διαδικασίες ή ψυχιατρικές γνωματεύσεις. Και, πράγματι, μια σειρά χώρες, όπως η Μάλτα, η Ιρλανδία, η Νορβηγία και η Δανία, ήδη έχουν νομοθεσίες που επιτρέπουν την αλλαγή των εγγράφων μόνο με βάση μια δήλωση αυτοπροσδιορισμού.

Πριν από δεκαπέντε μέρες μια ακόμη κρατική πρωτοβουλία έδωσε ελπίδες για αλλαγή. Εγκύκλιο για μαθησιακές δραστηριότητες στις οποίες περιλαμβάνονται «εργαστήρια, διαδραστικά παιχνίδια, θεατρικά δρώμενα, εικαστικές δραστηριότητες, προβολή ταινιών με σχετικό περιεχόμενο που πλαισιώνεται με συζήτηση ή άλλη δράση», καθώς και συζήτηση για τον σεξουαλικό προσανατολισμό και τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα έμφυλα στερεότυπα και τις διακρίσεις με βάση το φύλο στην οικογένεια, στην εργασία και στην κοινωνία, αλλά και την έμφυλη βία, απέστειλε στα γυμνάσια το υπουργείο Παιδείας.

Ωστόσο, οι πραγματικές αλλαγές πρέπει να γίνουν στην κοινωνία. Το φύλο είναι μια σύμβαση που η κοινωνία μας αναγνωρίζει και διαχωρίζει τους ανθρώπους σε κορίτσια και αγόρια, άντρες και γυναίκες, ανάλογα με τα εξωτερικά γεννητικά όργανα. Το αν, όμως, ένας άνθρωπος αισθάνεται γυναίκα ή άντρας είναι μια διαφορετική υπόθεση που ελάχιστα έχει να κάνει με τη βιολογία. Η τρανς ακτιβίστρια Κέιτ Μπόρνσταϊν στο βιβλίο της «Gender Outlaws» είχε γράψει: «Το πρώτο πράγμα που συνήθως ρωτάμε τους νέους γονείς είναι: “αγόρι ή κορίτσι;”. Υπάρχει μια θαυμάσια απάντηση που μπορεί κάποιος να δώσει: “Δεν το ξέρουμε, δεν μας το είπε ακόμη”».

Αυτή η απάντηση συνοψίζει μια σημαντική προβληματική σε σχέση με το φύλο, η οποία αναφέρεται στην κοινωνική ταυτότητα του φύλου, στον εσωτερικό, ατομικό τρόπο που η καθεμιά και ο καθένας μας το αντιλαμβάνεται και που μπορεί να μη συμβαδίζει με το φύλο που μας αποδίδεται κατά τη γέννηση, αυτό που σχηματικά ονομάζουμε βιολογικό φύλο.