Πώς ο Ζελένσκι ξεφορτώθηκε τους δικούς του ολιγάρχες

Όταν την προηγούμενη Τετάρτη 5 Οκτωβρίου, στο Μπερναμπέου της Μαδρίτης, παρουσιάζονταν οι δύο ομάδες που θα συμμετείχαν στον αγώνα του Champions League, η υποδοχή ήταν ευλόγως ζεστή.

Από τη μία η γηπεδούχος Ρεάλ κι από την άλλη μια ομάδα με έδρα το επίκεντρο μιας σύγκρουσης που έχει αναστατώσει τον πλανήτη. Η Σαχτάρ από το Ντόνετσκ, την επαρχία της Ουκρανίας στην οποία έγινε η ρωσική εισβολή πριν από επτάμισι μήνες. Σε πολλές σλαβικές γλώσσες, «shakhtar» είναι ο μεταλλωρύχος, μια λέξη που παραπέμπει στον πλούτο της περιοχής: τα ορυχεία.

Η Σαχτάρ

Το ουκρανικό ποδόσφαιρο ήταν πάντοτε σε καλό επίπεδο και η συγκεκριμένη ομάδα είχε κερδίσει το δεύτερο τη τάξει ποδοσφαιρικό τρόπαιο της Ευρώπης, το Europa League, το 2009, ενώ πολλοί γνωστοί ποδοσφαιριστές ξεκίνησαν από εκεί την καριέρα τους στα ευρωπαϊκά γήπεδα.

Όμως, αυτή η ομάδα, που συμμετέχει στους ομίλους του Champions League, εμφανίστηκε στη Μαδρίτη έχοντας στην εντεκάδα της έντεκα Ουκρανούς ποδοσφαιριστές και στον πάγκο μόνο Ουκρανούς κι έναν Κροάτη, έναν από τη Μπουρκίνα Φάσο κι έναν Βραζιλιάνο, που δεν είχε καταφέρει να στεριώσει στον ΠΑΟΚ.

Η ποδοσφαιρική υποχώρηση της Σαχτάρ, αν μπορεί να θεωρηθεί ως τέτοια η έλλειψη καλών ξένων ποδοσφαιριστών, έχει ενδιαφέρουσες γεωπολιτικές αναγνώσεις.

Το αφεντικό, που πάντοτε πλήρωνε καλά, είναι ένας γηγενής επιχειρηματίας του Ντονμπάς, ο Ρινάτ Αχμέτοφ. Σύμφωνα με τον κατάλογο του «Forbes», είναι ο πιο πλούσιος άνθρωπος στην Ουκρανία και 607ος στον κόσμο, με προσωπική περιουσία που αγγίζει τα 4,5 δισ. δολάρια.

Είναι γηγενής στο Ντονέτσκ και αναμείχθηκε στη Σαχτάρ το 1996, όταν δολοφονήθηκε σε βομβιστική επίθεση μέσα στο στάδιο ο τότε ιδιοκτήτης, Αχάτ Μπραγκίν, του οποίου ήταν στενός συνεργάτης. Ήταν αυτός που οδήγησε την ομάδα στην κορυφή και αυτός που αποφάσισε και χρηματοδότησε την κατασκευή του νέου γηπέδου της ομάδας, στο κέντρο της Ντονέτσκ, αλλά και που ανακοίνωσε ότι το όνομα του γηπέδου θα είναι «Donbas Arena», προς τιμήν της περιοχής.

Το γήπεδο, που κόστισε περίπου 400 εκατομμύρια δολάρια, ήταν το πρώτο της ανατολικής Ευρώπης που χτιζόταν με τήρηση όλων των προδιαγραφών και μπορούσε να φιλοξενήσει 52.000 θεατές.

Το αφεντικό

Ο γεννημένος το 1966 Ρινάτ Αχμέτοφ είναι ο ιδρυτής και πρόεδρος της κολοσσού SCM (System Capital Management).

Στην εποχή της Πορτοκαλί Επανάστασης το 2004, μεσολάβησε στην οικοδόμηση των δεσμών ανάμεσα στον ρωσόφιλο υποψήφιο πρόεδρο Βίκτορ Γιανουκόβιτς, και στον Πολ Μάναφορτ, κορυφαίο συνεργάτη σειράς Ρεπουμπλικάνων προέδρων, στους οποίους αργότερα προστέθηκε και ο Ντόναλντ Τραμπ.

Όπως κάθε ολιγάρχης σε χώρα της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, είχε μια δική του εφημερίδα, που έβγαινε στη ρωσική γλώσσα, και έκανε δύο βουλευτικές θητείες τις περιόδους 2006-7 και 2007-12. Αν και προσήλθε στη Βουλή μόνο για την ορκωμοσία του, θεωρήθηκε ο πραγματικός αρχηγός του «κόμματος των περιφερειών», το οποίο είχε φιλορωσικό προσανατολισμό.

Σύμφωνα με αμερικανικές πηγές, μάλιστα, το 2007, διέθεσε 2 εκατ. δολάρια υπέρ των αυτονομιστών του Ντονμπάς.

Όμως, ξαφνικά, ο Ουκρανός ολιγάρχης άρχισε να κάνει μια στροφή απομακρυνόμενος από τις φιλορωσικές θέσεις.

Στην αρχή διέψευσε τον αρχηγό των αυτονομιστών της Λαϊκής Δημοκρατίας του Ντονέτσκ ότι τους πλήρωνε και το 2014 τους κατηγόρησε ότι διαπράττουν γενοκτονία, ενώ διέθεσε το «Donbas Arena» για εκδήλωση υπέρ της ειρήνης και 35 εκατ. δολάρια για την ενίσχυση των θυμάτων της βίας στην περιοχή του Ντονμπάς. Τότε, το «Donbas Arena» βομβαρδίστηκε κι υπέστη καταστροφές, με αποτέλεσμα η Σαχτάρ να μεταφέρει την έδρα της 1.000 χιλιόμετρα μακριά στο Λβιβ, όπου έδινε τα εντός έδρας παιχνίδια για τα επόμενα δύο χρόνια, 2014-16.

Τρία χρόνια αργότερα, οι αυτονομιστές διαδηλωτές επιτέθηκαν σε επιχειρήσεις του και ο ίδιος κατηγορήθηκε για διαφθορά σε συνεργασία με τον τότε πρόεδρο Πιότρ Ποροσένκο. Η ομάδα μετακινήθηκε σε ό,τι αφορά τις εγκαταστάσεις της στο Κίεβο και έπαιζε τα εντός έδρας παιχνίδια της στο Καρκίβ, το οποίο απέχει περίπου 250 χιλιόμετρα από το Ντονέτσκ.

Η εκλογή Ζελένσκι

Αμέσως μετά την εκλογή Ζελένσκι, ο Αχμέτοφ οδήγησε τα ΜΜΕ που ελέγχει στην αντιπολίτευση και υπήρξε ιδιαίτερα επικριτικός απέναντι στον νέο πρόεδρο, με αποτέλεσμα οι βουλευτές του κυβερνώντος κόμματος να αποφασίσουν να μην εμφανίζονται στα κανάλια του.

Η ομάδα όμως μετακινήθηκε και πάλι, αυτήν τη φορά στο Ολυμπιακό Στάδιο του Κιέβου, που απέχει περίπου 720 χιλιόμετρα.

Η ρωσική εισβολή τον έφερε στην εθνική ουκρανική γραμμή και κατέβαλε 100 εκατ. δολάρια για να βοηθήσει τον ουκρανικό στρατό σε ανθρωπιστικά θέματα, ενώ ανακοίνωσε ότι θα πληρώσει προκαταβολικά τους ύψους 34 εκατ. δολαρίων φόρους του έτους για να ενισχύσει το δημόσιο ταμείο.

Τον Ιούνιο του 2022 προσέφυγε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, ζητώντας 20 εκατ. δολάρια για τις ζημιές που ο ρωσικός στρατός προκάλεσε στο εργοστάσιό του στο Αζοφστάλ και τον Ιούλιο χαρακτήρισε τον Πούτιν εγκληματία πολέμου.

«Η Ρωσία είναι εισβολέας και ο Πούτιν είναι ένας εγκληματίας πολέμου», είπε.

Η απο-ολιγαρχοποίηση

Και, ξαφνικά, τον φετινό Ιούλιο, ο Αχμέτοφ ανακοίνωσε ότι παραχωρεί τις άδειες των μέσων που διαθέτει και αποχωρεί από τα μέσα για να διευκολύνει την απο-ολιγαρχοποίηση που προωθούσε η κυβέρνηση, και δεν ήταν ο πρώτος που έκανε κάτι τέτοιο.

Είχε προηγηθεί ο ηγέτης της φιλορωσικής αντιπολίτευσης, Βίκτορ Μεντβέτσουκ, ο οποίος εθεωρείτο ανέγγιχτος μέχρι που τέθηκε σε κατ’ οίκον περιορισμό κι επιβλήθηκαν κυρώσεις στα τηλεοπτικά του μέσα αλλά και στα προσωπικά περιουσιακά του στοιχεία.

Οι κυρώσεις επιβάλλονται στο πλαίσιο του νόμου της αποολιγαρχοποίησης, τον οποίο εισήγαγε ο Ζελένσκι στο πλαίσιο της εκστρατείας κατά των «ολιγαρχών» και στον οποίο για πρώτη φορά ορίζεται τι είναι ολιγάρχης:

Σύμφωνα με τον ορισμό του νόμου, «είναι ένας μεγάλος μονοπωλιακός επιχειρηματίας, με περιουσία πάνω από 80 εκατ. δολάρια και επιρροή στην πολιτική και στα μέσα ενημέρωσης».

Για όσους εμπίπτουν στις διατάξεις του νόμου, προβλέπονται συγκεκριμένοι περιορισμοί, ανάμεσα στους οποίους η απαγόρευση χρηματοδότησης πολιτικών κομμάτων και η ανάμειξη στην ιδιωτικοποίηση δημόσιας περιουσίας, υποβάλλουν πόθεν έσχες και απαγορεύεται να έχουν μη καταγεγραμμένες επαφές με δημόσιους υπαλλήλους.

Συμβιβασμό με τον Ζελένσκι δεν επιδίωξε ο προκάτοχός του, Πιότρ Ποροσένκο, αλλά προσήλθε ο Ιγκόρ Κολομόισκι, ο οποίος ήταν στο στόχαστρο των Αμερικανών και κατηγορείται για κατάχρηση στη Ρωσία, και του οποίου ο Ζελένσκι εθεωρείτο υποχείριο διότι δούλευε στο κανάλι του.

Στην επιβολή της πολιτικής εξουσίας επί των ολιγαρχών συνετέλεσε η εισβολή της Ρωσίας, η οποία αποδυνάμωσε τους ολιγάρχες ως φορείς αυτόνομων πολιτικών παρουσιών.

Τα κύρια περιουσιακά τους στοιχεία, δηλαδή οι μεταλλουργικές μονάδες και τα ορυχεία του Ντονμπάς, υπέστησαν μεγάλες ζημιές, με χαρακτηριστικότερη την καταστροφή του εργοστασίου ιδιοκτησίας Αχμέτοφ της Αζοφστάλ στη Μαριούπολη.

Οικονομικοί αναλυτές θεωρούν βέβαιο ότι η υποχώρηση της οικονομικής ισχύος των ολιγαρχών θα έχει ως αποτέλεσμα την αδυναμία της άσκησης πολιτικής επιρροής τους.

Ο Κολομόισκι μάλλον έχασε την ουκρανική υπηκοότητα γιατί είχε και την κυπριακή, κι εξαρτάται πλήρως από την καλή διάθεση του προέδρου. Στις ΗΠΑ έχει κυρώσεις, στο Ισραήλ, του οποίου έχει υπηκοότητα,

και στη Ρωσία ερευνάται. Του μένει η Κύπρος, της οποίας επίσης έχει υπηκοότητα, αλλά αυτό δεν λέει πολλά.

Χωρίς άμεση ροή χρήματος από τους ολιγάρχες, τα μέχρι τώρα ιδιοκτησίας του ΜΜΕ θα κλείσουν.

Τουλάχιστον σε δέκα μέρες που η Σαχτάρ Ντονέτσκ θα υποδεχτεί τη Ρεάλ Μαδρίτης στην επόμενη, τέταρτη, αγωνιστική του Champions League στη Βαρσοβία, όπου έγινε και το προηγούμενο εντός έδρας παιχνίδι, κανείς δεν θα υποδεχτεί θερμά την ουκρανική ομάδα, διότι και αυτό θα γίνει χωρίς θεατές.

Η εντεκάδα με την οποία θα παραταχθεί στον αγωνιστικό χώρο θα είναι αμιγώς ουκρανική, αλλά αυτό θα έχει πολλαπλές ερμηνείες.

Δεν έχει λεφτά ο πρόεδρος ή δεν βρίσκονται επαρκώς γενναίοι ποδοσφαιριστές να αγωνιστούν για αυτήν;

Πάντως, αν ξεκαθάρισε κάτι η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, είναι το εσωτερικό πολιτικό τοπίο στο Κίεβο, όπου η πολιτική διέλυσε την οικονομική διαπλοκή και τους επιχώριους νταβατζήδες.