Κώστας Βενιζέλος: Τεχνητές οι προσδοκίες για λύση του Κυπριακού

Τον γνώρισα λόγω διπλωματικού ρεπορτάζ ταξιδεύοντας τακτικά στην Κύπρο πριν από το ξέσπασμα της μεγάλης οικονομικής κρίσης. Δεν σταμάτησα ποτέ να διαβάζω τις αναλύσεις του, γιατί είναι οι πιο έντιμες και εμβριθείς που έχω βρει. Ο συνάδελφος Κώστας Βενιζέλος, αρχισυντάκτης της εφημερίδας «Φιλελεύθερος», δεν είναι αισιόδοξος ούτε για τη λύση του Κυπριακού ούτε για την πορεία της οικονομίας, κόντρα στην κυρίαρχη προπαγάνδα – όπως πάντα.

Ισχύει ότι βρισκόμαστε πιο κοντά παρά ποτέ στη λύση του Κυπριακού;

Έχει δημιουργηθεί κλίμα ότι βρισκόμαστε στο παρά πέντε μιας συμφωνίας στο Κυπριακό, ωστόσο κάτι τέτοιο δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Σε αυτό συνέβαλε σημαντικά και η ρητορική που αναπτύχθηκε μετά την ανάδειξη του Μουσταφά Ακιντζί στην ηγεσία των Τουρκοκυπρίων, καθώς και οι κοινές, κοινωνικού χαρακτήρα, εμφανίσεις του με τον Πρόεδρο Αναστασιάδη. Η τεχνητή παραγωγή προσδοκιών δημιουργεί μη βιώσιμη αισιοδοξία και όταν οι προσδοκίες δεν αντανακλούν την πραγματικότητα, τότε οι επιπτώσεις είναι δυσάρεστες έως τραγικές. Υπάρχουν βασικές πτυχές του Κυπριακού που δεν έχουν συζητηθεί ακόμη, όπως το κεφάλαιο της ασφάλειας, το εδαφικό, ενώ υπάρχουν σημαντικές διαφορές στο περιουσιακό. Υπάρχει, συνεπώς, σημαντικός δρόμος να διανύσουν οι διαπραγματευτές και πολλά ζητήματα να ξεκαθαρίσουν στην πορεία. Το Κυπριακό δεν είναι θέμα διαμοιρασμού εξουσιών και συνταγματικών ρυθμίσεων αλλά άρσης της συνεχιζόμενης κατοχής από την Τουρκία. Δυστυχώς, από το 1974 και εντεύθεν έχει δημιουργηθεί ένα «διαδικαστικό κεκτημένο», το οποίο αφήνει την Τουρκία εκτός των συζητήσεων, μετατρέποντας το πρόβλημα σε διαφορά μεταξύ των Ελληνοκυπρίων και των Τουρκοκυπρίων.

Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της κυοφορούμενης λύσης; Υπάρχουν ουσιώδεις διαφορές από το σχέδιο Ανάν;

Σε μεγάλο βαθμό η φιλοσοφία του σχεδίου Ανάν «αιωρείται» πάνω από τις διαπραγματεύσεις. Ήταν, άλλωστε, μια ολοκληρωμένη πρόταση, η οποία, αν και δεν οδηγούσε σε λύση αλλά στη νομιμοποίηση της παρουσίας της Τουρκίας, και τα Ηνωμένα Έθνη όπως και οι εν δυνάμει μεσολαβητές θεωρούν πως μπορεί να αποτελέσει σημείο αναφοράς. Είναι, πάντως, προφανές πως με βάση τα σημεία συζήτησης που παρουσίασε ο Πρόεδρος Αναστασιάδης στον γ.γ. του ΟΗΕ, Μπαν Κι Μουν, πρόσφατα στο Νταβός, δεν έχουν ξεκινήσει ουσιαστικές συζητήσεις στα εξής:

1. Εδαφικές αναπροσαρμογές, οι οποίες αναπόφευκτα συνδέονται με το περιουσιακό.
2. Ασφάλεια και εγγυήσεις.
3. Χρονοδιάγραμμα για την αποχώρηση ξένων στρατευμάτων.
4. Χρονοδιάγραμμα για την εφαρμογή των διαφόρων πτυχών του κυπριακού προβλήματος και για την ομαλή εφαρμογή των συμφωνηθέντων.
5. Πρώτη ημέρα της συμφωνίας και τι συνεπάγεται.
6. Σύνταξη των ομοσπονδιακών νομοθεσιών και του Συντάγματος.
7. Σύνταξη του ομοσπονδιακού Συντάγματος και των ομόσπονδων Πολιτειών.
8. Λίστα των διεθνών συμφωνιών, οι οποίες θα δεσμεύουν την Ενωμένη Κύπρο.

Ακόμη δεν έχει ξεκαθαρίσει η οικονομική διάσταση της λύσης (κόστος της επανεγκατάστασης, κόστος των αποζημιώσεων).

Συναντίληψη, σύμφωνα με την ενημέρωση του Προέδρου της Δημοκρατίας στη Βουλή, που έγινε προ δεκαημέρου, υπάρχει στο γεγονός πως η νέα δομή του κράτους θα περιλαμβάνει την κυβέρνηση της ομοσπονδιακής Δημοκρατίας και τις τοπικές κυβερνήσεις των δύο συνιστωσών Πολιτειών. Έχουν, επίσης, επιβεβαιωθεί διαχρονικές συγκλίσεις πως η νομοθετική εξουσία της ομοσπονδιακής κυβέρνησης θα ασκείται από δύο σώματα: την Άνω Βουλή ή Γερουσία και τη Βουλή των Αντιπροσώπων. Η Άνω Βουλή θα αριθμεί 40 μέλη, εκ των οποίων τα 20 θα προέρχονται από τη μία κοινότητα και τα άλλα 20 από την άλλη. Η εκλογή θα γίνεται πάνω σε κοινοτική βάση για διασφάλιση της ισότητας των δύο κοινοτήτων. Η Βουλή των Αντιπροσώπων θα αποτελείται από 48 μέλη, εκ των οποίων το 75% θα προέρχεται από την ελληνοκυπριακή συνιστώσα Πολιτεία. Δηλαδή η αναλογία θα είναι 36 μέλη από την ελληνοκυπριακή συνιστώσα Πολιτεία και 12 μέλη από την τουρκοκυπριακή.

Μπορεί να γίνει δημοψήφισμα μέσα στην άνοιξη;

Ο προγραμματισμός του ειδικού αντιπροσώπου του γ.γ. του ΟΗΕ στο Κυπριακό, Έσπεν Μπαρθ Άιντα, ήταν το δημοψήφισμα να διενεργηθεί στις 26 Μαρτίου 2016. Οι σχεδιασμοί του αυτοί δεν επιβεβαιώθηκαν στην πορεία. Κι αυτό κυρίως γιατί αρχικά ο κ. Ακιντζί είχε συμφωνήσει σε μια σειρά ζητήματα, όπως η αναγνώριση του δικαιώματος της ιδιοκτησίας, και στη συνέχεια άλλαξε τη θέση του. Προφανώς δεν είχε ρωτήσει εκ των προτέρων την Άγκυρα. Οι πληροφορίες αναφέρουν πως μετά τις βουλευτικές εκλογές στην Κυπριακή Δημοκρατία, που χρονικά τοποθετούνται τον ερχόμενο Μάιο, θα υπάρξει μια νέα, πιο δυναμική παρέμβαση του ξένου παράγοντα στο Κυπριακό και αναμένονται εξελίξεις νωρίς το φθινόπωρο. Βεβαίως, το Κυπριακό δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζεται χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή. Όσα διαδραματίζονται στη Συρία, ο ρόλος της Τουρκίας, η αντιπαράθεση με τη Ρωσία, οι κίνδυνοι ανάφλεξης ενός γενικευμένου πολέμου, πρέπει να αξιολογηθούν. Το Κυπριακό, έστω κι αν αυτό δεν γίνεται αντιληπτό, βρίσκεται στη μεγάλη εικόνα, επηρεάζεται και από εξωγενείς παράγοντες.

Την ίδια ώρα θα πρέπει να αξιοποιηθούν και οι γεωπολιτικές εξελίξεις, οι έρευνες για το φυσικό αέριο και οι τριμερείς συνεργασίες που έχουν οικοδομήσει Ελλάδα και Κύπρος με Ισραήλ και Αίγυπτο, ενώ εσχάτως συζητούνται παρόμοιοι μηχανισμοί με Ιορδανία και Λίβανο. Είναι σαφές πως η ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ε.Ε. και τα ενεργειακά έχουν διαφοροποιήσει σημαντικά τα δεδομένα, προσφέροντας γεωπολιτικά πλεονεκτήματα στην Κυπριακή Δημοκρατία. Συνεπώς δεν μπορούμε να συζητούμε σήμερα με όρους της δεκαετίας του ’74.

Πώς αυτή η αλλαγή δεδομένων επηρεάζει το περιεχόμενο μιας συμφωνίας;

Ένα κανονικό κράτος δεν χρειάζεται ούτε εγγυήσεις, ούτε εγγυητές, ούτε φόρμουλες, οι οποίες, μέσα από εποικοδομητικές ασάφειες και υποσημειώσεις, θα αφήνουν ανοιχτά παράθυρα για παρεμβάσεις και επεμβάσεις. Στο θέμα της ασφάλειας μπορεί να δοθεί οριστική λύση, υπό μία βασική προϋπόθεση: η συμφωνία να προβλέπει ένα κανονικό κράτος, το οποίο δεν θα περιλαμβάνει εκπτώσεις από δικαιώματα και δεν θα εγκαθιδρύει μια ελλειμματική δημοκρατία, ένα ανάπηρο κράτος, ανήμπορο και εξαρτημένο, και αποστρατικοποιημένο, στερημένο από το δικαίωμα αυτοάμυνας. Εάν η συμφωνία θα είναι δίκαιη και καλή και θα εφαρμόζεται χωρίς οι πρόνοιές της να τυγχάνουν διπλής, και βάλε, ανάγνωσης και ερμηνείας, τότε προς τι οι εγγυήσεις για την εφαρμογή της; Εάν δεν θα προβλέπει αντίθετους προς το σύγχρονο δίκαιο περιορισμούς στα ανθρώπινα δικαιώματα, τότε η εφαρμογή της δεν θα χρειάζεται καμία χώρα και κανέναν οργανισμό να την εγγυηθεί. Η ύπαρξη εγγυήσεων, οποιασδήποτε μορφής, περιορίζει την ελευθερία και την ανεξαρτησία της χώρας και συνιστά την καλύτερη συνταγή για τη διαιώνιση προβλημάτων και αντιπαραθέσεων. Θα προσφέρει σε τρίτους, στην περίπτωσή μας στην Τουρκία, τη νομική δυνατότητα είτε εκβιαστικά να διατηρεί μόνιμα την απειλή κατά της Κύπρου είτε διά της ισχύος να επιβάλλει τον δικό της έλεγχο. Η εμπειρία λέει πως και τα δύο θα τα επιδιώξει.

Έχει αλλάξει η στάση της κυπριακής κοινής γνώμης στο θέμα της επανένωσης του νησιού;

Είναι σαφές πως η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει τις προσεγγίσεις της κοινής γνώμης. Αρχικά, όταν ξεκίνησε αυτή η διαδικασία, τον περασμένο Μάιο, υπήρχε αισιοδοξία. Πολλοί θεώρησαν πως μια συμφωνία στο Κυπριακό θα έδινε διεξόδους και στα οικονομικά αδιέξοδα. Σε αυτό συνέβαλε και η προπαγάνδα της κυπριακής οικονομικής ελίτ, που ονειρεύεται πως θα ανοίξει η αγορά της Τουρκίας. Να πουλήσει η Κύπρος στην Τουρκία τι; Εν πάση περιπτώσει, τα μηνύματα που έρχονται είναι πως το κόστος της λύσης θα το σηκώσουν οι Κύπριοι. Οι Τούρκοι θεωρούν πως θα πρέπει η λύση να χρηματοδοτηθεί από τα έσοδα του φυσικού αερίου, ενώ είναι σαφές πως μια συμφωνία για να επιβιώσει οικονομικά θα χρειαστεί μηχανισμούς στήριξης, κοντολογίς ένα μνημόνιο.

Η Άγκυρα έχει αλλάξει τον τρόπο που αντιμετωπίζει το Κυπριακό;

Στρατηγικός στόχος της Τουρκίας είναι ο έλεγχος του νησιού. Γι’ αυτό και δεν επιδιώκει λύση δύο κρατών (αλλά δύο συνιστώντων κρατιδίων) ή διχοτόμηση. Θέλει να διαλύσει την Κυπριακή Δημοκρατία και να δημιουργήσει μια νέα κατάσταση πραγμάτων στο νησί, την οποία θα ελέγχει πολιτικά και γεωστρατηγικά.

Τι είναι αυτό που δημιούργησε θετικό momentum στις διαπραγματεύσεις;

Η ανάδειξη του Μουσταφά Ακιντζί στην εξουσία των Τουρκοκυπρίων. Σιγά-σιγά ξεκαθάρισε αυτό που όλοι γνωρίζουμε διαχρονικά: οι αποφάσεις λαμβάνονται από αυτούς που πληρώνουν τον λογαριασμό. Δηλαδή από την Τουρκία. Συνεπώς δεν μπορούμε να ζούμε με ψευδαισθήσεις. Ο άνθρωπος, και να θέλει, δεν μπορεί.

Ακούμε για το success story της Κύπρου στον τομέα της οικονομίας. Είναι αλήθεια ότι πάνε καλά τα πράγματα στο νησί;

Πόσες φορές ακούστηκε και στην Ελλάδα το success story; Όλα αξιολογούνται όχι με τις αερολογίες των πολιτικών αλλά με την πραγματικότητα στην κοινωνία. Στην Κύπρο, μετά το επιδρομικό κούρεμα καταθέσεων, τον Μάρτιο του 2013, οι τράπεζες ακόμη δεν έχουν ακόμη βρει τους βηματισμούς τους. Σημειώνεται πως τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια ανέρχονται στα 27 δισ. ευρώ, όταν το ΑΕΠ της χώρας είναι 17,39 δισ. Οπότε μπορεί κανείς να αντιληφθεί για ποιο success story μπορούμε να κάνουμε λόγο. Άλλωστε, το γεγονός ότι η χώρα εξέρχεται του μνημονίου δεν σημαίνει πως η οικονομία επανέρχεται σε κανονικούς ρυθμούς. Τα μέτρα θα συνεχιστούν, όπως υποδεικνύει η κυβέρνηση.

Η εποχή του μνημονίου τι ίχνη αφήνει στην κυπριακή οικονομία και κοινωνία;

Έχει αφήσει 66.000 εγγεγραμμένους άνεργους (15,8%) και μια γενιά να μην επιστρέφει από τις σπουδές της στην Κύπρο. Σημειώνεται πως πριν από την κρίση η ανεργία κινούνταν στο 4%.