Κραυγές και ψίθυροι στις πιο ανήσυχες γιορτές

Η ελληνική κοινωνία πηγαίνει στις πιο ανήσυχες γιορτές των τελευταίων δεκαετιών. Παρά τις μεγάλες δυσκολίες που έχουμε περάσει, η κατάσταση που διαμορφώνεται είναι πιο σύνθετη και αβέβαιη από κάθε προηγούμενη φορά.

Ακούγονται οι κραυγές αυτών που πιέζονται από τις οικονομικές συνέπειες της πανδημίας, ταυτόχρονα οι ψίθυροι αυτών που προβληματίζονται με τη διαρκή και μεγάλη απειλή για τη δημόσια υγεία.

Η οικονομία σε κενό πανδημίας

Το 2020 ξεκίνησε με την προοπτική να έχουμε ανάπτυξη της τάξης του 2%-2,5% και φεύγει καταγράφοντας διψήφια πτώση στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ). Το σοκ για την οικονομία από την πανδημία είναι της τάξης των 13 μονάδων του ΑΕΠ. Πρόκειται για πτώση χωρίς ιστορικό προηγούμενο, η οποία προστίθεται στην πτώση του ΑΕΠ κατά 20 μονάδες στη διάρκεια της μνημονιακής δεκαετίας.

Δεν υπάρχει ευρωπαϊκός λαός που να έχει υποστεί τέτοια οικονομική και κοινωνική καταστροφή σε καιρό ειρήνης και από την άποψη αυτή πρέπει να είμαστε περήφανοι για την αντοχή που δείχνουμε σε πραγματικά ακραίες συνθήκες.

Το κρίσιμο ερώτημα είναι πού θα πάει η οικονομία μετά το σοκ του 2020. Η απάντηση δεν είναι εύκολη, δυστυχώς ούτε ευχάριστη.

Το δ΄ τρίμηνο του 2020 η οικονομία θα πάει χειρότερα απ’ ό,τι το δ΄ τρίμηνο του 2019. Μπορεί το τελευταίο τρίμηνο του έτους να μην έχει τονισμένη την τουριστική διάσταση, όπως το γ΄ τρίμηνο, στη διάρκεια του οποίου σημειώθηκε μεγάλη πτώση του ΑΕΠ, αλλά το μερικό lockdown που επιβλήθηκε κάνει την αρνητική διαφορά.

Το χειρότερο είναι πως και το α΄ τρίμηνο του 2021 προβλέπεται χειρότερο από το α΄ τρίμηνο του 2020. Στο ξεκίνημα του 2020 η λειτουργία της οικονομίας ήταν κανονική, με εξαίρεση ένα μέρος του Μαρτίου, γι’ αυτό καταγράφηκε αύξηση του ΑΕΠ κατά 0,4%.

Δύο είναι τα σενάρια για το α΄ τρίμηνο του 2021. Το πρώτο στηρίζεται στη συνέχιση του light lockdown, με την ευρωπαϊκή τάση να είναι υπέρ ενός κάπως αυστηρότερου lockdown με το πέρασμα του χρόνου. Με βάση αυτό το σενάριο θα έχουμε υποχώρηση του ΑΕΠ στις αρχές του 2021 σε σχέση με τις αρχές του 2020.

Το δεύτερο σενάριο, το οποίο γίνεται ολοένα πιθανότερο, στηρίζεται στην εφαρμογή αυστηρού lockdown, για να σταματήσει η «ρουτίνα» των 65 έως 110 νεκρών την ημέρα από κορονοϊό.

Τόσο υψηλές απώλειες είναι μη βιώσιμες από πολιτική και, κυρίως, κοινωνική άποψη. Θεωρώ ότι αυτό θα φανεί στα τέλη της εορταστικής περιόδου, όταν πλέον θα έχει φανεί ότι το light lockdown δεν αποδίδει τα αναμενόμενα και πως υπάρχει μια πρόσθετη επιβάρυνση εξαιτίας της χριστουγεννιάτικης και πρωτοχρονιάτικης κινητικότητας. Αν τελικά υπάρξει αυστηρό lockdown στο α΄ τρίμηνο του 2021, η πτώση του ΑΕΠ σε σύγκριση με το α΄ τρίμηνο του 2020 θα είναι μεγάλη, αλλά θα βελτιωθεί η προοπτική της οικονομίας και της κοινωνίας ενόψει του γενικού εμβολιασμού του πληθυσμού.

Τα κρίσιμα τρίμηνα

Το β΄ και το γ΄ τρίμηνο του 2021 είναι κρίσιμα για την πορεία της οικονομίας.

Θεωρητικά, το β΄ τρίμηνο του 2021 πρέπει να είναι καλύτερο από το β΄ τρίμηνο του 2020, στη διάρκεια του οποίου είχε επιβληθεί ολικό lockdown. Η βελτίωση, όμως, είναι δύσκολο να υπολογιστεί, γιατί είναι βέβαιο ότι η οικονομία δεν θα έχει επιστρέψει στην κανονικότητα.

Είναι φανερό ότι το β΄ τρίμηνο θα έχουμε τη συνέχιση μιας παραλλαγής light lockdown ή την επιβολή ενός αυστηρού γενικού lockdown στην αρκετά πιθανή περίπτωση που δεν θα ελέγχεται η πανδημία.

Το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης δίνει ιδιαίτερη έμφαση, όπως είναι φυσικό, στις επιδόσεις του γ΄ τριμήνου, το οποίο περιλαμβάνει τους πιο τουριστικούς μήνες. Με βάση τις δηλώσεις των οικονομικών υπουργών βγαίνει το συμπέρασμα ότι η κυβέρνηση ελπίζει σε ουσιαστική βελτίωση της κατάστασης, σε ό,τι αφορά τη δημόσια υγεία και την οικονομία, από τον Απρίλιο του 2021.

Αν υπάρξει βελτίωση μέχρι τότε, το γ΄ τρίμηνο θα είναι αρκετά καλό, με την έννοια ότι οι τουριστικές επιδόσεις θα φτάσουν το 60% του επιπέδου του 2019, από το 20% που ήταν το 2020.

Ο τριπλασιασμός των τουριστικών εσόδων σε σύγκριση με το 2020 μπορεί να σηκώσει την οικονομία με εντυπωσιακό τρόπο από το γ΄ τρίμηνο του 2021 και να τη βγάλει από την κρίση χωρίς πρόσθετο κοινωνικό κόστος.

Ανάγκη ρεαλισμού

Το πρόβλημα με το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης είναι ότι κάνει υπερβολικά αισιόδοξες εκτιμήσεις, οι οποίες στη συνέχεια διαψεύδονται στην πράξη. Δημιουργείται έτσι πρόβλημα αξιοπιστίας, που ενισχύει τις δυσλειτουργίες της οικονομίας σε μια κρίσιμη περίοδο.

Από τον Μάρτιο και τον Απρίλιο του 2020 το οικονομικό επιτελείο πέφτει έξω στις βασικές εκτιμήσεις του. Προέβλεπε, για παράδειγμα, πτώση του ΑΕΠ 2%-4% το 2020, γρήγορη ανάκαμψη της οικονομίας σε σχήμα V, ακόμη και ότι μπορούσαμε να σώσουμε σημαντικό τμήμα της τουριστικής περιόδου το περασμένο καλοκαίρι.

Κάνω δύο βασικές προγνώσεις, στις οποίες νομίζω ότι πρέπει να στηριχτεί το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης.

Πρώτον, θεωρώ πολύ δύσκολη την επιστροφή της οικονομίας στην κανονικότητα πριν από το δ΄ τρίμηνο του 2021.

Ακόμη και αν επιτύχουμε τον εμβολιασμό του 70% του πληθυσμού μέχρι τον Ιούνιο, θα χρειαστεί πρόσθετος χρόνος για να φανούν τα θετικά αποτελέσματα του εμβολίου και ακόμη περισσότερος χρόνος για να επιστρέψουν τα νοικοκυριά και οι καταναλωτές στις παλιές τους συνήθειες.

Θεωρώ, λοιπόν, πράξη πολιτικής σοφίας την επεξεργασία ενός κρατικού προϋπολογισμού για το 2021 στη βάση της εκτίμησης ότι η ανάκαμψη της οικονομίας θα ξεκινήσει, εκτός συγκλονιστικού απροόπτου, το δ΄ τρίμηνο του 2021.

Δεύτερον, θεωρώ ότι είναι πρακτικά αδύνατο να φτάσουμε στην επανεκκίνηση της οικονομίας χωρίς να περάσουμε από ένα αυστηρό γενικό lockdown. Είμαστε στην έκτη εβδομάδα του light lockdown και με τον τρόπο που εφαρμόζεται δεν έχει επιτευχθεί ο επιδιωκόμενος περιορισμός στις εισαγωγές στις ΜΕΘ και στους θανάτους. Αντίθετα, διαφαίνεται επιδείνωση λόγω της εορταστικής χαλάρωσης, που πιθανότατα θα οδηγήσει σε αυστηρότερα μέτρα.

Ευρωπαϊκές αστοχίες

Στο πρώτο κύμα της πανδημίας η Ελλάδα έκανε την ευχάριστη έκπληξη, γιατί ο πρωθυπουργός κινήθηκε γρήγορα και αποτελεσματικά, επιβάλλοντας γενικό lockdown.

Στο δεύτερο κύμα ακολουθήσαμε τον ευρωπαϊκό κανόνα της χαλαρής διαχείρισης, με αποτέλεσμα να βρεθούμε κι εμείς σε εξαιρετικά δύσκολη θέση.

Πριν από λίγους μήνες οι ηγέτες των «27» απέκλειαν, με δηλώσεις τους, το ενδεχόμενο επιβολής αυστηρών μέτρων, με το σκεπτικό ότι θα είχαν τεράστιο κόστος για την οικονομία. Εξέφραζαν τις πολιτικές τους προτιμήσεις, ενώ τους κανόνες του παιχνιδιού ορίζει, σε αυτή τη φάση, η πανδημία.

Στη συνέχεια, όταν φάνηκε η αναγκαιότητα πρόσθετων μέτρων, διαβεβαίωσαν τους πολίτες ότι επρόκειτο για μικρής διάρκειας περιορισμούς που θα εξασφάλιζαν τη νίκη στη «μάχη των Χριστουγέννων». Τα μέτρα αποδείχθηκαν λιγότερο αποτελεσματικά, διαρκούν περισσότερο, διάφορες χώρες, όπως η Γερμανία, πηγαίνουν προς τα Χριστούγεννα αυστηροποιώντας τα μέτρα και σχεδόν όλοι οι ειδικοί προειδοποιούν ότι η κατάσταση θα επιδεινωθεί τον Ιανουάριο.

Η τρίτη εκτίμηση στην οποία προβλέπω ότι θα πέσουν έξω οι ηγέτες των «27» είναι ότι θα περάσουμε τους επόμενους 6-9 μήνες, έως ότου επιτευχθεί ο γενικός εμβολιασμός, εφαρμόζοντας τα λεγόμενα μέτρα «ακορντεόν». Όταν θα αυξάνονται ο αριθμός των εισαγωγών στις ΜΕΘ και οι θάνατοι από κορονοϊό θα αυστηροποιούνται τα μέτρα και κάθε φορά που θα βελτιώνονται οι αριθμοί θα χαλαρώνουν.

Οι περισσότερες κυβερνήσεις φοβούνται τώρα το πολιτικό κόστος από τους οικονομικούς περιορισμούς. Θεωρώ σχεδόν βέβαιο ότι σε διάστημα λίγων εβδομάδων θα φοβούνται το πολιτικό κόστος από τον μεγάλο αριθμό των θανάτων από κορονοϊό σε ημερήσια βάση.

Στην προσπάθειά τους να διευκολυνθούν στους πολιτικούς χειρισμούς τους, έχουν αρχίσει να προεξοφλούν την ταχύτατη παράδοση των εμβολίων, τον εμβολιασμό-εξπρές του 70% του πληθυσμού και τη μεγάλη αποτελεσματικότητα του εμβολιασμού, ανεξάρτητα από τις συνθήκες που επικρατούν.

Οι κίνδυνοι για την υγεία

Οι κίνδυνοι για τη δημόσια υγεία είναι σοβαρότεροι απ’ ό,τι νομίζουν οι περισσότερες κυβερνήσεις.

Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι η εορταστική χαλάρωση θα μας φέρει αντιμέτωπους με ένα τρίτο κύμα της πανδημίας. Κορυφαίοι επιστήμονες υπογραμμίζουν ότι η αποτελεσματικότητα του εμβολιασμού μπορεί να επηρεαστεί αρνητικά από τη μεγάλη διάδοση του ιού που παρατηρείται.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ), από την πλευρά του, προειδοποιεί ότι ο εμβολιασμός δεν θα καταργήσει την ανάγκη προστατευτικών μέτρων. Επισημαίνει επίσης ότι ένα σημαντικό ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού θα πρέπει να περιμένει μέχρι το 2022 για να εμβολιαστεί, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται οι συνθήκες δυναμικής επιστροφής της πανδημίας, ακόμη και σε περιοχές που θεωρείται ότι ξεπέρασαν την κρίση.

Η μάχη για τη δημόσια υγεία θα έχει μεγαλύτερη διάρκεια απ’ ό,τι εκτιμούν οι περισσότερες κυβερνήσεις. Γι’ αυτό έχω προτείνει την προσφυγή της Ελλάδας στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας (ESM) για τη σύναψη δανείου ίσου με το 2% του ΑΕΠ, με βασικό στόχο την ενίσχυση του ΕΣΥ.

Θεωρώ επίσης ότι είναι πρακτικά αδύνατο να λειτουργήσουμε αποτελεσματικά την οικονομία προτού αφήσουμε οριστικά πίσω μας την πανδημία. Από τις μεγάλες οικονομίες του πλανήτη, μόνο η κινεζική αναπτύσσεται το 2020, ακριβώς επειδή αντιμετώπισε αποτελεσματικά την πανδημία με αυστηρό εγκλεισμό, δωρεάν τεστ στο σύνολο του πληθυσμού και ψηφιακή ιχνηλάτηση των νέων κρουσμάτων.

Αν δεχτούμε ότι η οικονομία είναι πρακτικά αδύνατο να λειτουργήσει σε συνθήκες πανδημίας, θα πειστούμε και για την αναγκαιότητα του αυστηρού lockdown και της επιπλέον αύξησης των δαπανών για το ΕΣΥ.

Φτάνουμε στο τέλος του 2020 κουρασμένοι από τη δοκιμασία της πανδημίας, η οποία προστέθηκε στη δεκαετή δοκιμασία της μνημονιακής περιόδου. Στις συνθήκες που έχουν δημιουργηθεί, το 2021 μάς φαίνεται εξαιρετικά δύσκολο. Γι’ αυτό ενισχύεται η τάση να προβάλλονται και να υιοθετούνται σχετικά εύκολες λύσεις, οι οποίες όμως δεν πρόκειται να φέρουν το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα.

Πολιορκημένοι από προβλήματα και δυσκολίες, δεν πρέπει να χάσουμε τη γενική εικόνα, ούτε να υιοθετήσουμε σενάρια που δημιουργούν πρόσκαιρη αισιοδοξία αλλά στη συνέχεια μεγαλώνουν τις δυσκολίες και τα προβλήματα.

Αν κάνουμε τις σωστές παραδοχές και οργανώσουμε μεθοδικά την προσπάθεια, θα ξεκινήσουμε το 2021 αντιμέτωποι με μεγάλες προκλήσεις, αλλά θα φτάσουμε στο τέλος του έχοντας συμβάλει στη δημιουργία ενός περιβάλλοντος εξαιρετικά ευνοϊκού για την οικονομική ανάπτυξη και την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής.