Η Ελλάδα μπροστά στη νέα φάση της πανδημίας
Έχω συμπληρώσει 14 μήνες συμμετοχής στη δημόσια συζήτηση για το πώς ακριβώς πρέπει να αντιμετωπίσουμε την πανδημία.
Η παρουσία μου στον δημόσιο διάλογο ενισχύθηκε τον Σεπτέμβριο του 2020, οπότε δημοσίευσα το βιβλίο μου «Στον Λαβύρινθο της Πανδημίας».
Εκτός από τον «λαβύρινθο της πανδημίας» υπάρχει και ο λαβύρινθος του ελληνικού συστήματος των ΜΜΕ, όπου αναλαμβάνονται αποστολές και κλείνουν λογαριασμοί, συχνά άσχετοι με το αντικείμενο.
Επειδή συμμετέχω στον δημόσιο βίο και στα ΜΜΕ επισήμως από το 1979 και ανεπισήμως από το 1975, είναι προφανές ότι οι όποιες επιθέσεις, κάποια στημένα παραπολιτικά ή το τρολάρισμα του διαδικτύου, ελάχιστα με επηρεάζουν.
Αν έχεις σταθερή δημόσια εικόνα και δοκιμασμένη αντοχή ξέρεις ότι στο τέλος, παρά την όποια επικοινωνιακή ταλαιπωρία, θα κριθείς στη βάση της επιχειρηματολογίας σου.
Στο τέλος αυτής της περιόδου των 14 μηνών με την έντονη επικοινωνιακή, πολιτική παρουσία και την έντονη αμφισβήτηση καταλήγω στο συμπέρασμα ότι, δυστυχώς, δικαιώθηκα. Οι εξελίξεις ήταν αρνητικές και είναι βέβαιο ότι αν είχαν υιοθετηθεί ορισμένες από τις προτάσεις μου, η κατάσταση θα ήταν λιγότερο κακή.
Ποτέ δεν είναι αργά όμως για την ανάπτυξη γόνιμου προβληματισμού και τη χάραξη διορθωτικής πορείας. Σύμφωνα με το βασικό σενάριο που περιγράφουν οι ειδικοί του ΠΟΥ (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας), η πανδημία θα διαρκέσει τουλάχιστον μέχρι τα τέλη του 2022. Ανεξάρτητα λοιπόν από τα λάθη και τις παραλείψεις των τελευταίων 18 μηνών πρέπει να δούμε τι ακριβώς θα κάνουμε το επόμενο 12μηνο.
«Στον Λαβύρινθο της Πανδημίας»
Το βιβλίο μου «Ο Λαβύρινθος της Πανδημίας» ήταν το δημιουργικό αποτέλεσμα του πρώτου αυστηρού lockdown και του προβληματισμού για το τι ακριβώς θα γίνει με την πανδημία. Ξαφνικά σταμάτησαν τα διαρκή πήγαινε-έλα των ευρωβουλευτών, οι περισσότερες συνεδριάσεις έγιναν διαδικτυακές και έτσι εξοικονόμησα χρόνο και ενέργεια.
Αφιερώθηκα στη μελέτη των πολιτικών αντιμετώπισης της πανδημίας στην Ελλάδα, στην Ε.Ε., στις ΗΠΑ, στην Αυστραλία, στη Νέα Ζηλανδία, στην Κίνα και σε άλλες χώρες της μακρινής Ανατολής.
Διαπίστωσα ότι η Ελλάδα είχε στην πρώτη φάση της πανδημίας το απόλυτο πλεονέκτημα έναντι της Ε.Ε. και των ΗΠΑ. Κινηθήκαμε πιο γρήγορα, προστατεύσαμε αποτελεσματικά τον πληθυσμό και θεωρηθήκαμε από πολλούς Ευρωπαίους σαν παράδειγμα προς μίμηση.
Ταυτόχρονα, αναδείχθηκαν τα λάθη και οι παραλείψεις με βάση το «χαλαρό» δυτικό μοντέλο αντιμετώπισης του COVID-19, ειδικά στην Ιταλία η οποία αιφνιδιάστηκε από την ένταση του φαινομένου και στις ΗΠΑ και στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου Τραμπ και Τζόνσον υποτίμησαν τον κίνδυνο.
Από την αρχή φάνηκε ότι η Κίνα είχε αποκτήσει συγκριτικό πλεονέκτημα με ένα μίγμα αυστηρής πειθαρχίας και αξιοποίησης των επιτευγμάτων της ψηφιακής οικονομίας.
Το πλεονέκτημα της Κίνας απέκτησε μεγάλη διεθνοπολιτική σημασία, εφόσον πρόκειται για τη νέα υπερδύναμη. Οι επιτυχίες της στον έλεγχο της πανδημίας προβλήθηκαν από το καθεστώς και ενίσχυσαν τη διεθνή εικόνα της νέας υπερδύναμης, ιδιαίτερα μεταξύ των χωρών που παρακολουθούν τις διεθνείς εξελίξεις χωρίς να έχουν δεσμεύσει ακόμη τη στρατηγική τους προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση.
Το βιβλίο μου περιέχει τη βασική εκτίμηση ότι το μοντέλο αντιμετώπισης της πανδημίας που εφαρμόζει η Κίνα και άλλες χώρες στην περιοχή του Ινδικού και του Ειρηνικού, είναι πολύ πιο αποτελεσματικό από το «χαλαρό» δυτικό μοντέλο. Αυτό πλέον έχει επιβεβαιωθεί από τις εξελίξεις. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Κίνα έχασε, με τετραπλάσιο πληθυσμό από τις ΗΠΑ, λιγότερο από 5.000 πολίτες της εξαιτίας της πανδημίας, ενώ οι αμερικανικές απώλειες είναι της τάξης των 750.000.
Επίσης, η Κίνα ήταν η μόνη οικονομία, με παγκόσμιο ρόλο, η οποία κατάφερε να αναπτυχθεί –με ετήσιο ρυθμό 2%– και το 2020.
Το βιβλίο μου περιέχει δύο σημαντικά λάθη εκτίμησης.
Πρώτον, δεν πρόβλεψα σωστά τη διάρκεια της πανδημίας. Θεώρησα ότι η διεθνής και η ελληνική οικονομία θα έμπαιναν από το 2021 σε φάση δυναμικής ανάκαμψης, με την πανδημία να μετατρέπεται σιγά-σιγά σε δυσάρεστη ανάμνηση.
Η οικονομική ανάκαμψη ήρθε, αλλά στηρίχθηκε σε τεράστιες δημόσιες δαπάνες που προκάλεσαν νέο γύρο υπερχρέωσης χωρών όπως η Ελλάδα. Επιπλέον, η πανδημία είναι μαζί μας και μάλιστα σε έξαρση και μπορεί να απειλήσει τη σταδιακή βελτίωση της οικονομικής και κοινωνικής κατάστασης.
Δεύτερον, στο βιβλίο μου –τη συγγραφή του οποίου ολοκλήρωσα το καλοκαίρι του 2020– δεν υπήρχε αναφορά στον γρήγορο και αποτελεσματικό εμβολιασμό. Μέχρι τότε η επιστημονική άποψη που επικρατούσε στον ΠΟΥ ήταν ότι δεν μπορούσε να υπάρξει αξιόπιστο εμβόλιο για μαζική χρήση πριν από το 2022.
Είχαμε λοιπόν μία διπλή ανατροπή, μία αρνητική σε ό,τι αφορά τη διάρκεια της πανδημίας και μία θετική σε ό,τι αφορά τον χρόνο που απαιτείται για την παραγωγή και τη διάθεση αποτελεσματικού εμβολίου.
Σε γενικές γραμμές, πάντως, η κατάσταση στην Ελλάδα και διεθνώς είναι σήμερα πιο σύνθετη απ’ ό,τι εκτιμούσα στο βιβλίο που εκδόθηκε τον Σεπτέμβριο του 2020, παρά το γεγονός ότι ήμουν αυστηρός στην προσέγγιση και στην αξιολόγηση και δεν υιοθέτησα την υπερβολική αισιοδοξία που επικρατούσε εκείνη την περίοδο.
Οι αστικές συγκοινωνίες
Μέσα από το βιβλίο μου αλλά και από τις δημόσιες παρεμβάσεις μου υποστήριξα δυναμικά την πολιτική που εφάρμοσε η κυβέρνηση στην πρώτη φάση της πανδημίας.
Από τον Σεπτέμβριο του 2020 άρχισα να παρατηρώ αρκετά σοβαρές αδυναμίες στην πολιτική που εφαρμοζόταν και έκανα συγκεκριμένες προτάσεις για την κάλυψή τους.
Τον Σεπτέμβριο του 2020 ανέπτυξα δημόσια μια επιχειρηματολογία υπέρ της άμεσης βελτίωσης των αστικών συγκοινωνιών σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη προκειμένου να περιοριστεί η διάδοση του COVID-19.
Πρότεινα την άμεση αξιοποίηση τουριστικών λεωφορείων σε διαδρομές «εξπρές» με μία το πολύ ενδιάμεση στάση. Πρότεινα επίσης να χρησιμοποιηθούν τα βανάκια του τουριστικού κλάδου στις αστικές συγκοινωνίες, ιδιαίτερα για τη γρήγορη μετακίνηση οικογενειών και συνοδευόμενων ατόμων με ειδικές ανάγκες.
Οι προτάσεις μου δεν επηρέασαν τις κυβερνητικές αποφάσεις. Επιχειρήθηκε η βελτίωση των αστικών συγκοινωνιών με αξιοποίηση των λεωφορείων των ΚΤΕΛ και την προμήθεια μεταχειρισμένων λεωφορείων με κινητήρα ντίζελ από τη Γερμανία, σε μια περίοδο κατά την οποία είναι επιτακτική η ανάγκη να κάνουμε στροφή στην ηλεκτροκίνηση και να αποφύγουμε την ατμοσφαιρική ρύπανση από κινητήρες ντίζελ. Η κακή ποιότητα της ατμόσφαιρας σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη έχει ήδη προκαλέσει το ενδιαφέρον των ευρωπαϊκών θεσμών και την παραπομπή της Ελλάδας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.
Σήμερα όλοι αναγνωρίζουν ότι η κατάσταση στις αστικές συγκοινωνίες της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης παραμένει προβληματική, πως ο εκσυγχρονισμός τους καθυστερεί και ότι έχουν μετατραπεί σε παράγοντα διάδοσης του COVID-19. Ο φόβος των επιβατών μετατρέπεται σε μείωση της κίνησης και περισσότερες μετακινήσεις με ΙΧ στο κέντρο της πόλης, με αποτέλεσμα χρονοβόρα μποτιλιαρίσματα και περισσότερη ρύπανση.
Το ΕΣΥ και η Εκπαίδευση
Η άλλη πρόταση που έκανα για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση της πανδημίας ήταν η σύναψη δανείου με τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας (ESM), ύψους 2% του ΑΕΠ, προκειμένου να χρηματοδοτηθεί η ενίσχυση του ΕΣΥ και ο εκσυγχρονισμός των σχολικών εγκαταστάσεων, στο πλαίσιο της αντιμετώπισης των συνεπειών του COVID-19.
Αυτή η ευκολία προσφέρεται από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας σε όλες τις χώρες της Ευρωζώνης, προς το παρόν όμως δεν έχει αξιοποιηθεί από καμία. Επικρατεί η άποψη ότι ο δανεισμός με υπογραφή Κλάους Ρέγκλινγκ θα μπορούσε να οδηγήσει σε έναν ανεπιθύμητο έλεγχο των δημοσιονομικών επιδόσεων και των οικονομικών επιλογών μας. Θεωρήθηκε επίσης ότι από τη στιγμή που τα επιτόκια δανεισμού του Ελληνικού Δημοσίου στις διεθνείς αγορές είχαν πέσει τόσο χαμηλά, δεν υπήρχε λόγος να προτιμήσουμε τα περίπου μηδενικά επιτόκια δανεισμού που πρόσφερε ο Ευρωπαϊκό Μηχανισμός Σταθερότητας.
Θα μπορούσαμε να είχαμε δανειστεί γύρω στα 3,5 δις. ευρώ για να χρηματοδοτήσουμε την αναγκαία ενίσχυση του ΕΣΥ και τον εκσυγχρονισμό της εκπαιδευτικής υποδομής.
Δεν το κάναμε και τώρα η έξαρση της πανδημίας μεγαλώνει την πίεση στο ΕΣΥ και την Εκπαίδευση, που δεν έχουν κάνει τα ποιοτικά άλματα που απαιτούν οι νέες προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε.
Ο δανεισμός υπέρ του ΕΣΥ και της Εκπαίδευσης θα είχε οδηγήσει και στον περιορισμό της πολιτικής έντασης. Επαναλαμβάνεται η γνώριμη αντιπαράθεση γύρω από τον δημόσιο χαρακτήρα του ΕΣΥ και της Εκπαίδευσης, η οποία στην Ελλάδα είναι ένα μέρος της πολιτικής ρουτίνας. Το γεγονός είναι ότι όποιος και να βρίσκεται στην κυβέρνηση, η Ελλάδα διατηρεί το ευρωπαϊκό ρεκόρ στις ιδιωτικές δαπάνες για την Υγεία και την Εκπαίδευση. Είναι φανερό ότι χρειαζόμαστε ένα νέο ξεκίνημα απαλλαγμένο από την πολιτική και συνδικαλιστική υποκρισία.
Επιστημονική Βαβέλ
Σε περίοδο μεγάλης κρίσης αποκτά τεράστια σημασία η σωστή ενημέρωση και η καθοδήγηση της κοινής γνώμης. Ο κόσμος θέλει να μάθει τι γίνεται από υπεύθυνα χείλη και τι πρέπει να κάνει για να προστατεύσει την υγεία και την ίδια τη ζωή του.
Την περίοδο κατά την οποία κυριαρχούσε στην επίσημη ενημέρωση ο Τσιόδρας, ο κόσμος έδειχνε τεράστιο ενδιαφέρον για τις εξελίξεις και την υπεύθυνη πληροφόρηση και είχε δημιουργηθεί ένα κλίμα το οποίο συνέβαλε στην αναγκαία κοινωνική πειθαρχία.
Φαίνεται πως σε ένα σημείο η κυβέρνηση θεώρησε ότι οι απόψεις Τσιόδρα μπορούσαν να δεσμεύσουν υπερβολικά την πολιτική της. Γι’ αυτό φρόντισε να περιορίσει την επιρροή του και να τον αντικαταστήσει με μία πολυπληθή επιτροπή λοιμωξιολόγων, η οποία με το πέρασμα του χρόνου μετατράπηκε σε ένα είδος επιστημονικής - τηλεοπτικής Βαβέλ.
Η κοινή γνώμη δέχεται συχνά αλληλοσυγκρουόμενα μηνύματα και η διαδικασία υπεύθυνης ενημέρωσης έχει πάρει χαρακτηριστικά δωρεάν τηλεοπτικού προγράμματος. Με τα προβλήματα να μεγαλώνουν με το πέρασμα του χρόνου και τον COVID-19 να προβλέπεται ότι θα είναι μαζί μας μέχρι τα τέλη του 2022, θεωρώ αναγκαίο να επιστρέψουμε στη μέθοδο Τσιόδρα σε ό,τι αφορά την υπεύθυνη ενημέρωση και το κλίμα που δημιουργεί στην κοινωνία.
Κατά τη γνώμη μου, η κυβέρνηση δεν δεσμεύεται απόλυτα από τις απόψεις ενός ειδικού, όσο σημαντικός και να είναι, γιατί οι αποφάσεις της έχουν οικονομικές και κοινωνικές διαστάσεις που δεν καλύπτονται από έναν επιστήμονα.
Μεγαλύτερη πειθαρχία
Επαναφέρω επίσης τη διαχρονική μου πρόταση για αυστηρότερα μέτρα και μεγαλύτερη πειθαρχία στην εφαρμογή τους.
Πληρώσαμε ακριβά την τουριστική χαλάρωση, η οποία έπρεπε να είναι περισσότερο στοχευμένη ώστε να έχουμε τα οικονομικά οφέλη με λιγότερες παρενέργειες. Η κατάσταση επιβαρύνθηκε επίσης από το «κίνημα των πλατειών» και στη συνέχεια τη νυχτερινή διασκέδαση, τις δοξολογίες, τις παρελάσεις.
Ο ένας έδειχνε τα λάθη και τις υπερβολές του άλλου και όλοι μαζί βρεθήκαμε σε μια εξαιρετικά δύσκολη θέση.
Μελετώντας τη διεθνή εμπειρία, δεν υπάρχει σοβαρό υποκατάστατο στα αυστηρά μέτρα που εφαρμόζονται με απόλυτη συνέπεια. Σε πρόσφατη επίσκεψή μου στην Ταϊβάν, στα πλαίσια επίσημης αποστολής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, διαπίστωσα με έκπληξη ότι οι πολύ καλές επιδόσεις της στην αντιμετώπιση της πανδημίας δεν οφείλονται σε lockdown –όπως για παράδειγμα εφαρμόζονται στην Κίνα– αλλά στην υπεύθυνη ενημέρωση, σε συγκεκριμένα μέτρα και στη σωστή εφαρμογή τους.
Επομένως, δεν έχουμε να επιλέξουμε μεταξύ μιας επικίνδυνης για τη δημόσια υγεία χαλάρωσης και ενός lockdown με τεράστιες οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες. Έχει αποδειχθεί στην πράξη ότι υπάρχει και ένας διαφορετικός δρόμος που στηρίζεται στην ενημέρωση, τα μέτρα, την πειθαρχία και τη συμμετοχή.
Το ζήτημα του εμβολιασμού
Για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση του COVID-19 πρέπει να ανεβάσουμε τα ποσοστά των εμβολιασμένων στο σύνολο του πληθυσμού και να καλύψουμε, το συντομότερο δυνατόν, τα κενά στις πιο ευάλωτες ηλικίες.
Η κυβέρνηση Μητσοτάκη κατάφερε να εξασφαλίσει έγκαιρα και σε επαρκείς ποσότητες τα καλύτερα εμβόλια και να τα διαθέσει στον πληθυσμό μέσα από ένα άρτια οργανωμένο εμβολιαστικό πρόγραμμα.
Δυστυχώς, ένα τμήμα του πληθυσμού δεν αξιοποίησε τις δυνατότητες που εξασφάλισε η κυβέρνηση και έριξε το επίπεδο προστασίας μας από τον COVID-19.
Τα ποσοστά εμβολιασμού διαφέρουν από τη μία χώρα στην άλλη, αλλά και στο εσωτερικό των χωρών ανάλογα με την περιοχή. Τα χαμηλότερα ποσοστά, της τάξης του 30%-35%, παρατηρούνται στη Βουλγαρία και στη Ρουμανία, οι οποίες καταγράφουν αυτή την περίοδο τις μεγαλύτερες απώλειες από COVID-19 ανά εκατομμύριο κατοίκους.
Η Ελλάδα ξεκίνησε την αντιμετώπιση της πανδημίας δείχνοντας τον δρόμο στις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, αλλά με το πέρασμα του χρόνου οι επιδόσεις μας έγιναν χειρότερες από της Ισπανίας, της Πορτογαλίας, της Γαλλίας και της Ιταλίας. Η εξήγηση βρίσκεται στα χαμηλότερα ποσοστά εμβολιασμού. Εμείς κινούμαστε στο 60% πλήρως εμβολιασμένων στο σύνολο του πληθυσμού, ενώ η Ισπανία και η Πορτογαλία κινούνται στο 80% και πάνω. Παράλληλα, έχουμε ποσοστό εμβολιασμένων 75% στους άνω των 80 ετών, ενώ άλλες χώρες του Νότου πλησιάζουν το 100% σε αυτή την ηλικιακή κατηγορία.
Ενδεικτική της νοοτροπίας που επικρατεί είναι η χαμηλή προσέλευση ηλικιωμένων στα εμβολιαστικά κέντρα, ακόμη και τώρα που διαπιστώνουμε ότι ο κίνδυνος είναι εξαιρετικά μεγάλος. Με βάση τα στατιστικά στοιχεία των τελευταίων εβδομάδων, οι νέοι –οι οποίοι κινδυνεύουν λιγότερο– ανταποκρίνονται στο κυβερνητικό κάλεσμα για άμεσο εμβολιασμό διεκδικώντας την ελευθερία κινήσεων που δίνει το πιστοποιητικό εμβολιασμού. Αντίθετα, η προσέλευση των άνω των 75 ετών παραμένει εξαιρετικά περιορισμένη, εφόσον –όπως φαίνεται– πολλοί ηλικιωμένοι συμπολίτες μας φοβούνται περισσότερο το εμβόλιο από τον κίνδυνο για την υγεία τους που αποτελεί η πανδημία.
Τα συγκριτικά χαμηλά ποσοστά εμβολιασμού αναδεικνύονται σε αδύναμο σημείο της στρατηγικής αντιμετώπισης του COVID-19. Θεωρώ πάντως ότι η κυβέρνηση κάνει ό,τι πρέπει και ό,τι μπορεί για να καλύψει την εμβολιαστική υστέρηση στις ηλικιακές κατηγορίες που παρατηρείται.
Προτού κλείσουμε τις εκκρεμότητες με τις δύο πρώτες δόσεις, είμαστε υποχρεωμένοι να οργανώσουμε την τρίτη δόση εμβολιασμού για την αποτελεσματικότερη προστασία του πληθυσμού. Από τη στιγμή που οι ειδικοί του ΠΟΥ μας διαβεβαιώνουν ότι η πανδημία θα είναι μαζί μας τουλάχιστον μέχρι τα τέλη του 2022, η κάλυψη της εμβολιαστικής υστέρησης αποκτά στρατηγική σημασία.
Οι αρμόδιοι πρέπει να βρουν τρόπο να κάνουν πιο στοχευμένη την εκστρατεία εμβολιασμού για να απευθυνθούν αποτελεσματικότερα στις ηλικίες που υστερούν και κινδυνεύουν περισσότερο, όπως και στις περιοχές που είναι περισσότερο επιβαρυμένες.
Πάνω από τον μέσο όρο
Είμαστε υποχρεωμένοι να κάνουμε σοβαρές διορθωτικές κινήσεις για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση της πανδημίας.
Παρά τα λάθη και τις παραλείψεις, η αντιμετώπιση του COVID-19 στην Ελλάδα στο σύνολο της περιόδου της πανδημίας παραμένει αρκετά καλύτερη από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.
Με βάση τους θανάτους ανά εκατομμύριο κατοίκους απ’ όταν ξέσπασε η πανδημία, τη χειρότερη επίδοση έχει η Βουλγαρία 3.691, ακολουθούμενη από την Ουγγαρία με 3.262.
Στην τρίτη χειρότερη θέση βρίσκεται η Τσεχία, με 2.925 θανάτους ανά εκατομμύριο κατοίκους από COVID-19.
Ακολουθεί η Ρουμανία με 2.688, η Σλοβενία με 2.405, η Κροατία 2.373, το Βέλγιο με 2.286, η Λιθουανία με 2.229, η Ιταλία με 2.098 και η Πολωνία με 2.060.
Στη Λετονία έχουν καταγραφεί 1.881 θάνατοι ανά εκατομμύριο κατοίκους, στην Ισπανία 1.861, στην Πορτογαλία 1.774 και στη Γαλλία 1.673.
Ακολουθεί η Ελλάδα με 1.539 θανάτους ανά εκατομμύριο κατοίκους από COVID-19 σε όλη τη διάρκεια της πανδημίας. Δεν είναι μία υποδειγματική επίδοση σαν κι αυτή που είχαμε στην πρώτη φάση της πανδημίας, εξακολουθεί όμως να συγκρίνεται ευνοϊκά με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.
Αυτό σημαίνει ότι έχουμε τα περιθώρια να πάμε ακόμα καλύτερα οργανώνοντας πιο σωστά την προσπάθεια και επιστρέφοντας στις πολύ καλές επιδόσεις της πρώτης φάσης.
