Εκτός ελέγχου η κοινωνική κρίση

Η επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης συνδυάζεται με άλλους αρνητικούς παράγοντες –όπως η πανδημία– και οδηγεί σε μία χωρίς προηγούμενο κοινωνική κρίση.

Δοκιμάζονται η κοινωνική συνοχή και η αντοχή της κοινωνίας, ενώ σε πολλά ζητήματα δεν υπάρχουν γρήγορες και εύκολες λύσεις.

Δημογραφική καταστροφή

Έχει δημιουργηθεί, με τη συμβολή της COVID-19, μία αρνητική δυναμική που οδηγεί σε δημογραφική καταστροφή. Τα στοιχεία είναι εφιαλτικά.

Το πρώτο δίμηνο του 2022 είχαμε αύξηση του συνόλου των θανάτων στη χώρα κατά 25% σε σχέση με το πρώτο δίμηνο του 2021.

Τα τελευταία χρόνια, ο πληθυσμός της Ελλάδας μειώνεται κατά περίπου 50.000 - 60.000 τον χρόνο. Με την COVID-19 να λειτουργεί σαν καταλύτης, απειλούμαστε με ανατολικοευρωπαϊκές καταστάσεις, όπου ο συνδυασμός δημογραφικού και φυγής των νέων στο εξωτερικό προκαλεί –αναλογικά– μεγαλύτερη μείωση πληθυσμού.

Η κυβέρνηση Μητσοτάκη δεν έχει πολιτική για τη βελτίωση της δημογραφικής δυναμικής της χώρας, ούτε εφαρμόζει αποτελεσματική πολιτική για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Η Ελλάδα έχει, σε ό,τι αφορά την COVID-19, ένα σωρό αρνητικές πρωτιές.

Είναι πρώτη στους θανάτους ανά εκατομμύριο κατοίκους στο σύνολο της πανδημίας μεταξύ των χωρών της Δυτικής και της Νότιας Ευρώπης.

Είναι πρώτη στους θανάτους ανά εκατομμύριο κατοίκους κατά τη διάρκεια των τελευταίων εβδομάδων στο σύνολο της Ε.Ε. των «27».

Το 2020 είχαμε 5.000 θανάτους εξαιτίας της πανδημίας. Το 2021 ο αριθμός των θανάτων αυξήθηκε στις 16.000, παρά τις διαβεβαιώσεις ότι πλησιάζαμε στο τέλος της δοκιμασίας. Το 2022 η κατάσταση εξελίσσεται ακόμη χειρότερα.

Το πρώτο τρίμηνο του έτους είχαμε 6.500 θανάτους, ενώ πάμε για άλλες 2.000 θανάτους τον Απρίλιο. Αυτό σημαίνει ότι το πρώτο τετράμηνο θα έχουμε πάνω από το 50% των θανάτων που είχαμε το 2021.

Δεν μπορούμε να προβλέψουμε με ακρίβεια την εξέλιξη για το σύνολο του χρόνου, όμως η χαλαρή προσέγγιση της κυβέρνησης, η οποία καταργεί τα αναποτελεσματικά ημίμετρα, προκαλεί δικαιολογημένο προβληματισμό.

Η πορεία προς το δημογραφικό αδιέξοδο συνδυάζεται με ένα σωρό παρενέργειες. Περιορίζεται ο δυνητικά ενεργός πληθυσμός της χώρας, ψαλιδίζονται οι εκτιμήσεις για τη μελλοντική ανάπτυξη της οικονομίας, μεγαλώνει η διαχειριστική τρύπα του ασφαλιστικού συστήματος, δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για μελλοντική αμφισβήτηση του χρέους του Ελληνικού Δημοσίου.

Η νέα γενιά

Η ραγδαία επιδείνωση του δημογραφικού συνδυάζεται με αυξανόμενα προβλήματα για τη νέα γενιά.

Τα φιλόδοξα σχέδια της κυβέρνησης για brain gain ναυάγησαν εφόσον συνεχίζεται αμείωτο το brain drain. Η γενικότερη κοινωνική κατάσταση και η έλλειψη καλής οικονομικής και επαγγελματικής προοπτικής διώχνουν στο εξωτερικό τους καλύτερα εκπαιδευμένους και πιο αποφασισμένους νέους.

Η είσοδος στην ελληνική αγορά εργασίας έχει γίνει εξαιρετικά δύσκολη γι’ αυτούς που βρίσκονται στο ξεκίνημα της επαγγελματικής τους προσπάθειας. Δεν φτάνει που έχουν καταρρεύσει τα εισοδήματα από τη μισθωτή εργασία, αλλά υπάρχουν κι ένα σωρό εισοδηματικές, επαγγελματικές και ασφαλιστικές διακρίσεις σε βάρος των νέων.

Δεν είναι τυχαίο ότι όλα τα πολιτικά κόμματα αναφέρονται πλέον στο ότι έχουμε να κάνουμε με την πρώτη νέα γενιά που θα πάει, κατά πάσα πιθανότητα, χειρότερα εξαιτίας των λαθών και των παραλείψεων των προηγούμενων γενιών.

Στην πολιτική ατζέντα έχει ανέβει το θέμα της στέγης για τους νέους, ιδιαίτερα αυτούς που θέλουν να κάνουν οικογένεια. Με τον τρόπο που λειτουργεί η αγορά, το κόστος της στέγης για τα νέα ζευγάρια είναι απαγορευτικό. Η κερδοσκοπία με χαρακτηριστικά φούσκας στο real estate, οι βραχυχρόνιες μισθώσεις και η αύξηση του κόστους κατασκευής κατά 50% κατά τη διάρκεια του τελευταίου 12μηνου, έχουν ανεβάσει το κόστος της στέγης σε επίπεδα που ξεπερνούν κατά πολύ τις περιορισμένες εισοδηματικές δυνατότητες της νέας γενιάς.

Το θέμα έθεσε πρώτος ο πρόεδρος του ΚΙΝΑΛ, Ν. Ανδρουλάκης, προτείνοντας να εφαρμόσουμε στεγαστικά προγράμματα υπέρ των νέων ανάλογα με εκείνα που εφαρμόζουν σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις στην Ε.Ε. Ανέφερε το παράδειγμα της σοσιαλιστικής κυβέρνησης της Πορτογαλίας, αξιοποιώντας και τη στενή πολιτική του σχέση με τον πρωθυπουργό Κόστα.

Προτάσεις έχει κάνει και ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ, Α. Τσίπρας, ενώ και ο πρωθυπουργός, Κ. Μητσοτάκης, διαβεβαιώνει –με καθυστέρηση περίπου τριών ετών– ότι θα αναλάβει σχετική πρωτοβουλία.

Η απόσταση πάντως που χωρίζει τις δηλώσεις των πολιτικών από την ουσιαστική αντιμετώπιση του προβλήματος είναι τεράστια.

Επιδείνωση παρατηρείται και στην εκπαίδευση όλων των βαθμίδων, γεγονός που μεγαλώνει το πρόβλημα ένταξης των νέων στην αγορά εργασίας με καλούς όρους. Η πρωτοβάθμια και η δευτεροβάθμια εκπαίδευση ταλαιπωρούνται από τα προβλήματα που δημιουργεί η πανδημία, ενώ στην τριτοβάθμια εκπαίδευση συνεχίζονται οι γνωστές καταστάσεις, παρά τις μεταρρυθμιστικές φιλοδοξίες που είχαν τα κυβερνητικά στελέχη στο ξεκίνημα της τετραετίας.

Η τριτοβάθμια εκπαίδευση έχει κάνει άλματα προόδου στα περισσότερα κράτη-μέλη της Ε.Ε., με πολλά πανεπιστήμια να συνδυάζουν την εκπαιδευτική τους λειτουργία με την έρευνα και τη συμβολή στην οικονομική ανάπτυξη.

Ενδεικτική της κοινωνικής κρίσης που εκδηλώνεται και στον πανεπιστημιακό χώρο είναι η μεθόδευση που ακολούθησε η κυβέρνηση στο θέμα της λεγόμενης πανεπιστημιακής αστυνομίας.

Ανακοίνωσε τη δημιουργία πανεπιστημιακής αστυνομίας προσπαθώντας να περάσει το μήνυμα της αποτελεσματικής αντιμετώπισης της ανομίας στα ΑΕΙ. Από την πρώτη στιγμή διατύπωσα τις αντιρρήσεις μου, εφόσον όλα τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια ελέγχουν αποτελεσματικά τους χώρους τους χωρίς πανεπιστημιακή αστυνομία, με τους αρμόδιους καθηγητές και διοικητικούς να αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους. Αντιπρότεινα να αξιοποιηθούν τα κονδύλια που έχουν εγκριθεί για 1.500 αστυνομικούς στους πανεπιστημιακούς χώρους για τον επαναπατρισμό και την πρόσληψη στα ΑΕΙ πεντακοσίων ως επτακοσίων ικανών πανεπιστημιακών και ερευνητών που μπορούν να συμβάλλουν στην αναβάθμιση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Η κυβέρνηση μέτρησε τις δυνάμεις της και προσαρμόστηκε στη σκληρή πραγματικότητα. Ανακοίνωσε ότι οι 1.500 της πανεπιστημιακής αστυνομίας δεν θα αστυνομεύουν τα κτήρια στον αστικό ιστό, όπως για παράδειγμα το ΕΜΠ και το ΟΠΑ για να αποφεύγονται εντάσεις, αλλά θα ασχολούνται μόνο με το… πανεπιστημιακό campus εκτός του κέντρου των πόλεων. Έχουμε, δηλαδή, την πρόσληψη άλλων 1.500 υπεράριθμων αστυνομικών που δεν έχουν τίποτα να προσφέρουν στους φοιτητές και στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Η βόμβα της ακρίβειας

Η ακρίβεια στην Ελλάδα δεν είναι απλά μια δυσάρεστη οικονομική εξέλιξη, αποτελεί βόμβα στα θεμέλια της κοινωνικής συνοχής.

Μέχρι τον περασμένο Νοέμβριο η επίσημη πρόγνωση του οικονομικού επιτελείου, η οποία αποτυπώθηκε στον προϋπολογισμό, ήταν για πληθωρισμό 0,8% το 2022. Από τον περασμένο Σεπτέμβριο, οπότε έγινε φανερή η ενίσχυση των πληθωριστικών πιέσεων, υπήρξε ένα μπαράζ διαβεβαιώσεων από τον πρωθυπουργό και το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης ότι οι όποιες πληθωριστικές πιέσεις θα εξαφανιστούν σε διάστημα 2-3 μηνών.

Έχουμε ήδη έναν πληθωρισμό της τάξης του 8%, δεκαπλάσιο από την πρόγνωση του Νοεμβρίου, με τις εκτιμήσεις για το μέλλον να αλλάζουν συνεχώς προς το χειρότερο.

Τώρα, όλοι παραδέχονται ότι ο πληθωρισμός θα κρατηθεί σε πολύ υψηλά επίπεδα για το σύνολο του 2022, ενώ δύσκολο –απ’ αυτή την άποψη– διαφαίνεται και το 2023.

Το πρόβλημα είναι ότι ο επίσημος τιμάριθμος είναι ένας στατιστικός μέσος όρος που δεν μπορεί να περιγράψει με ακρίβεια την κατάσταση που βρίσκονται τα περισσότερα νοικοκυριά.

Όσο πιο χαμηλό είναι το οικογενειακό εισόδημα, τόσο σκληρότερος είναι ο πληθωρισμός. Όσοι έχουν περιορισμένα μέσα, δαπανούν το μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματός τους για τα πολύ βασικά. Στέγη, θέρμανση, τρόφιμα, καύσιμα. Είναι οι κατηγορίες ειδών που παρατηρούνται οι μεγαλύτερες αυξήσεις, σπρώχνοντας προς τα επάνω τον δείκτη του κόστους διαβίωσης.

Αυτό σημαίνει ότι οι μη προνομιούχοι και οι φτωχοί συμπολίτες μας δεν βρίσκονται αντιμέτωποι με πληθωρισμό 8% ή 9%, αλλά με 15%, 20% και 25% εφόσον το σύνολο σχεδόν του εισοδήματός τους πηγαίνει στα βασικά, όπου παρατηρούνται οι μεγαλύτερες ανατιμήσεις.

Όλες οι έρευνες και οι εκτιμήσεις συγκλίνουν στο συμπέρασμα ότι η ακρίβεια φέρνει, στις συγκεκριμένες συνθήκες, μια κοινωνική ισοπέδωση χωρίς προηγούμενο.

Σε ποσοστό 70% ή και 75%, οι πολίτες δηλώνουν ότι μόλις τα καταφέρνουν με τους λογαριασμούς ή ότι έχουν σηκώσει τα χέρια ψηλά. Η κατάσταση είναι πολύ πιο δύσκολη απ’ ό,τι την περίοδο των μνημονίων, γιατί στο στόχαστρο τότε ήταν οι δημόσιοι υπάλληλοι και οι συνταξιούχοι, οι οποίοι επιβάρυναν τον κρατικό προϋπολογισμό. Σήμερα τον βασικό λογαριασμό πληρώνουν οι χαμηλόμισθοι του ιδιωτικού τομέα, οι μικροεπαγγελματίες και οι άνεργοι, οι οποίοι είναι εκτεθειμένοι στην ακρίβεια και τις συνέπειές της.

Το χειρότερο είναι ότι έχει προηγηθεί μία δεκαετία εισοδηματικής συμπίεσης και πως ο λογαριασμός του πολέμου στην Ουκρανία είναι ακόμη μπροστά μας. Η κοινωνική κρίση που εκδηλώνεται έχει σχέση με τις δυσκολίες και τις αποτυχίες στη διαχείριση της πανδημίας, της οικονομίας, της ακρίβειας, του ενεργειακού, ενώ οι συνέπειες από τη διεθνή αναταραχή που προκαλεί ο πόλεμος δεν έχουν εμφανιστεί ακόμα –στο σύνολό τους– στην οικονομική και κοινωνική καθημερινότητα.

Ρεκόρ στις ανισότητες

Η επιδείνωση της κοινωνικής κρίσης συνδυάζεται με νέο ρεκόρ στις κοινωνικές ανισότητες, που πρέπει να αποδοθεί σε συγκεκριμένες κυβερνητικές επιλογές.

Ο πρωθυπουργός, κ. Μητσοτάκης, μείωσε τους φόρους στα κέρδη των επιχειρήσεων, στην ακίνητη περιουσία και στις μεταβιβάσεις. Πρόκειται για μία λογική επιλογή με στόχο την οικονομική ανάπτυξη.

Η ανάπτυξη όμως δεν ήρθε, ενώ υπήρξε εντυπωσιακή μεταφορά φορολογικών βαρών σε βάρος των μη προνομιούχων και των φτωχών. Αυτό έγινε μέσα από την εντυπωσιακή αύξηση των έμμεσων καταναλωτικών φόρων που επιβαρύνουν δυσανάλογα το λαϊκό εισόδημα.

Με την πολιτική που ακολουθείται, ένα 25%-30% του πληθυσμού εξακολουθεί να έχει ευρωπαϊκό επίπεδο διαβίωσης και προοπτική, ενώ το 70%-75% μένει πολύ πίσω, βυθίζεται στα προβλήματα και στη φτώχεια.

Σε επίπεδο συνόλου της κοινωνίας και της οικονομίας, η Ελλάδα υποχωρεί συνεχώς στην εσωτερική κατάταξη της Ε.Ε. των «27». Είμαστε πλέον από τις λιγότερο αναπτυγμένες και πιο φτωχές χώρες της Ε.Ε. των «27». Σαράντα χρόνια στην Ε.Ο.Κ., μετέπειτα Ε.Ε., δεν μπορέσαμε να φτάσουμε καμία οικονομία, ενώ μας ξεπέρασαν πάρα πολλές.

Ο επικίνδυνος κοινωνικός διχασμός που περιέγραψα, γίνεται εκρηκτικός εξαιτίας της ενεργειακής πολιτικής που ακολουθεί η κυβέρνηση. Ουσιαστικά, η κυβέρνηση έχει στρώσει το τραπέζι για τους εκκολαπτόμενους ολιγάρχες του λόμπι του φυσικού αερίου, με το ενεργειακό κόστος να οδηγείται σε ευρωπαϊκό ρεκόρ. Φτάνουμε έτσι σε μία πρωτοφανή κοινωνική ισοπέδωση και σε ένα αίσθημα κοινωνικής αδικίας που στέκεται εμπόδιο στην προσπάθεια να βγούμε από την κρίση.

Δημιουργείται έτσι ένα ντόμινο αρνητικών οικονομικών και κοινωνικών εξελίξεων. Το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης αιφνιδιάζεται για μία ακόμη φορά από τις συνέπειες της πολιτικής του. Τον Φεβρουάριο, οι ληξιπρόθεσμες οφειλές των φορολογουμένων έκαναν άλμα 1,7 δισ. ευρώ εφόσον οι περισσότεροι πλήρωσαν ηλεκτρικό, θέρμανση, ενοίκιο, τρόφιμα και δεν τους έμεινε ούτε ευρώ για τις φορολογικές τους υποχρεώσεις.

Η εικόνα μιας κοινωνίας που έχει φτωχοποιηθεί, αισθάνεται αδικημένη και βουλιάζει σε μια θάλασσα δημόσιου και ιδιωτικού χρέους, μας προειδοποιεί γι’ αυτά που έρχονται αν δεν υπάρξει «εδώ και τώρα» δραστική αλλαγή πολιτικής.