Παύλος Ελευθεριάδης: «Χρειαζόμαστε μια στοχευμένα καλύτερη Ευρώπη»

Επισημαίνει ιδιαίτερα την κοινωνική αδικία, που μεγάλωσε μετά το ξέσπασμα της κρίσης του 2008, και πιστεύει ότι εκεί βρίσκεται η δύναμη της δημαγωγίας και του λαϊκισμού.

Οι δημοσκοπήσεις έδειχναν ντέρμπι μέχρι λίγες ημέρες πριν από το τέλος. Όλοι περιμέναμε ότι ο κόσμος θα δίσταζε να κάνει το άλμα στο κενό. Δυστυχώς, αυτό το ελπίζαμε μόνο όσοι ζούσαμε στις σχετικά πιο εύπορες περιοχές της χώρας. Στις πιο φτωχές περιφέρειες η έξοδος θριάμβευσε. Ήταν έκπληξη, αλλά όχι και τόσο μεγάλη. Κυκλοφορούσε ένα αστείο λίγο πριν το δημοψήφισμα: «Γιατί είναι η βασίλισσα υπέρ της εξόδου; Γιατί είναι άνω των 70 ετών, δεν έχει καμία ειδίκευση ή εκπαίδευση και είναι μακροχρόνια άνεργη».

Στη συναισθηματική καμπάνια τους. Είχαν ένα απλό μήνυμα, «πάρε τον έλεγχο» (take control), που αγγίζει όσους νιώθουν ότι η ζωή τους έχει ξεφύγει από τα αρχικά σχέδιά τους. Επίσης, υποσχέθηκαν σε όλους όλα, δηλαδή ότι με την έξοδο από την Ε.Ε. θα διατηρηθεί η πρόσβαση στην ενιαία αγορά, αλλά δεν θα έρχονται Ανατολικοευρωπαίοι μετανάστες. Ας μην ξεχνάμε ότι ο κ. Κάμερον και οι συντηρητικές εφημερίδες γράφουν τα χειρότερα λόγια για τους δήθεν απρόσωπους γραφειοκράτες των Βρυξελλών εδώ και δεκαετίες. Το Συντηρητικό Κόμμα γενικά ήταν πολύ αντιευρωπαϊκό εδώ και χρόνια. Γενικά, ο τόνος της καμπάνιας στο τέλος ήταν ιδιαίτερα ξενοφοβικός και εθνικιστικός, κάτι που έχει ανησυχήσει πολύ τον πολιτικό κόσμο. Το αστείο είναι ότι ο Μπόρις Τζόνσον, γνήσιο τέκνο του κατεστημένου (σχολείο Eton και Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης), έκανε εκστρατεία για την ανατροπή του κατεστημένου.

Η κρίση είναι πολύ μεγάλη. Υπάρχει πρώτα η οικονομική κρίση, που θα γίνει χειρότερη, καθώς εγκαθίσταται ένα κλίμα μόνιμης αβεβαιότητας. Αλλά η κρίση είναι και ηθική. Το δηλητήριο του μίσους και του λαϊκισμού, που το είδαμε και στην Ελλάδα να φέρνει στην εξουσία αδίστακτους δημαγωγούς της άκρας Αριστεράς και της άκρας Δεξιάς, είναι πολύ δύσκολο να ξαναμπεί στο περιθώριο. Αμέσως μετά το αποτέλεσμα πολλαπλασιάστηκαν τα φαινόμενα ρατσιστικών επιθέσεων, που μέχρι προ ολίγου ήταν κάτι πολύ σπάνιο. Αλλά η κρίση είναι τώρα και θεσμική. Το δίκαιο της Ε.Ε. έπαιζε έναν σταθεροποιητικό ρόλο σε μια χώρα χωρίς γραπτό Σύνταγμα. Σιγά σιγά ο πολιτικός κόσμος αντιλαμβάνεται αυτό που ο νομικός κόσμος έλεγε από την αρχή, ότι το κράτος δικαίου και ο συνταγματισμός κέρδισαν στη Βρετανία από τη συμμετοχή σε υπερεθνικούς θεσμούς, που έπαιξαν τον ρόλο των θεσμικών αντίβαρων έναντι της κυριαρχίας του Κοινοβουλίου. Στη Βρετανία, όπως ξέρετε, δεν υπάρχει Σύνταγμα, έλεγχος συνταγματικότητας και συνταγματικό δικαστήριο. Αν φύγει η Βρετανία από την Ε.Ε. και το Συμβούλιο της Ευρώπης, γυρνάμε σε ένα απόλυτα πλειοψηφικό Σύνταγμα. Θα είναι μια τεράστια αλλαγή και ίσως γίνει κατά λάθος – σας θυμίζω ότι η Τερέζα Μέι, που ίσως να είναι η επόμενη πρωθυπουργός, θέλει να φύγει η Βρετανία από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

Δεν θα έφτανα μέχρι εκεί. Αλλά το κλειδί είναι στο πώς θα απαντήσει η Ε.Ε. στην πρόκληση της αποχώρησης της Βρετανίας. Μια άποψη είναι ότι χρειάζεται μια ομοσπονδιακή Ευρώπη. Πιστεύω ότι η άποψη αυτή είναι εσφαλμένη και ίσως οδηγήσει σε αποχώρηση κι άλλης χώρας. Ο κόσμος δεν είναι έτοιμος για ομοσπονδιακή Ευρώπη. Χρειαζόμαστε μια στοχευμένα καλύτερη Ευρώπη, αλλά και πιο δίκαιες κοινωνίες στο εσωτερικό τους, κάτι που δεν είναι αρμοδιότητα της Ε.Ε. Θα πρέπει όμως να γίνει. Για παράδειγμα, ένα ευρωπαϊκό επίδομα ανεργίας θα βοηθούσε την Ευρώπη να δείξει ότι τα μεγάλα οφέλη της ενιαίας αγοράς είναι δυνατόν να μοιράζονται πιο δίκαια σε όλους τους πολίτες της Ευρώπης.

Φυσικά. Εξάλλου οι λαϊκιστές είναι αλλού με την άκρα Δεξιά και αλλού με την άκρα Αριστερά. Το μήνυμά τους είναι το ίδιο. Οι πολιτικές δυνάμεις πρέπει να ακούσουν όμως όσους νιώθουν χαμένοι από την παγκοσμιοποίηση της οικονομίας και φοβούνται για το μέλλον τους. Οι κοινωνίες μας έχουν γίνει πιο άδικες μετά την κρίση του 2008. Αυτή για μένα είναι η αιτία της ανόδου των ακραίων κομμάτων, όχι ο ιδεολογικός φανατισμός.

Επειδή πολλοί από τους παραδοσιακούς της ψηφοφόρους, δηλαδή οι λιγότερο ειδικευμένοι εργάτες, όσοι εργάζονται σε μερική ή ασταθή απασχόληση, νιώθουν απογοητευμένοι από τη νέα οικονομική κατάσταση και στρέφονται προς τη λαϊκιστική Δεξιά ή Αριστερά. Κάποιοι τους λένε ότι για τα οικονομικά τους προβλήματα φταίνε οι ξένοι, κάτι που δεν είναι αλήθεια. Πολλοί όμως σκέφτονται ότι είναι το θύμα μιας αθέατης εξουσίας – αυτό που ο ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα ονομάζει «νεοφιλελευθερισμό», ο κ. Τζόνσον ονόμαζε «ευρωπαϊκή γραφειοκρατία» και ο κ. Τραμπ ονομάζει «οι Μεξικάνοι» και «οι μουσουλμάνοι». Είναι το ίδιο απλουστευτικό επιχείρημα του δημαγωγού που καλλιεργεί το μίσος έναντι ενός αόρατου εχθρού, με ελαφρώς διαφορετικές παραλλαγές. Η αλήθεια είναι φυσικά πολύ πιο πολύπλοκη, αλλά είναι πολύ δύσκολο να την εξηγήσεις μέσα σε τριάντα δευτερόλεπτα στην τηλεόραση.

Ακόμα είναι άγνωστο. Θεωρώ όμως ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια συζήτηση που θα φέρει αλλαγές στην Ε.Ε. Δυστυχώς, η κυβέρνησή μας στελεχώνεται από πρόσωπα που είναι εντελώς ακατάλληλα για να ηγηθούν μιας ευρωπαϊκής κυβέρνησης, δεν κατανοούν το διεθνές περιβάλλον και διαρκώς εκθέτουν τη χώρα με σφάλματα και τον ακραίο κυνισμό τους. Η κυβέρνηση κάνει μόνο αυτά που θα της φέρουν τα λεφτά της Ε.Ε. για να πληρωθούν οι υποχρεώσεις του κράτους. Δεν σχεδιάζει το μέλλον της Ελλάδας, ούτε και παίρνει καμία σοβαρή απόφαση για οποιοδήποτε θέμα. Φροντίζει μόνο τη δημιουργία ενός πελατειακού, δηλαδή διεφθαρμένου, κράτους. Τώρα φέρνει, απ’ ό,τι βλέπω, νέο εκλογικό νόμο για να εξασφαλίσει χάος και ακυβερνησία όταν χάσει τις εκλογές. Πρόκειται για σκανδαλώδη αδιαφορία για τα προβλήματα του κόσμου.

Φυσικά, χρειάζεται κοινωνική δικαιοσύνη και ίσες ευκαιρίες στην πράξη. Η αποξένωση όμως από τον πολιτικό κόσμο δεν είναι έργο της Ε.Ε. αλλά αποτέλεσμα των αδυναμιών των εσωτερικών πολιτικών συστημάτων. Ας μην ξεχνάμε πόσο διεφθαρμένα και αποτυχημένα είναι πολλά από τα πολιτικά συστήματα των χωρών της Ε.Ε. Θεωρώ, πάντως, ότι ακόμη ζούμε τις συνέπειες της κρίσης του 2008. Ίσως η έξοδος από την ύφεση να αλλάξει προοδευτικά το πολιτικό και ψυχολογικό κλίμα της Ευρώπης, ποιος ξέρει;