Η ρωμαϊκή άνοιξη της Ευρωζώνης

Την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές, το Κίνημα Πέντε Αστέρων και η Λέγκα του Βορρά διαβεβαίωναν ότι έχουν συμφωνήσει σε κοινό πρόγραμμα διακυβέρνησης. Έτσι, μόνη εκκρεμότητα είναι η αποδοχή από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Ματαρέλα της κοινής πρότασης του Ντι Μάγιο και του Σαλβίνι για τον πρωθυπουργό της νέας κυβέρνησης.

Σχεδόν τρεις μήνες μετά τις εκλογές της 4ης Μαρτίου, η Ιταλία είναι έτοιμη να αποκτήσει κυβερνητικό συνασπισμό με μια σύνθεση που προεκλογικά, αλλά και τις πρώτες μετά τις εκλογές εβδομάδες, ήταν το χειρότερο δυνατό σενάριο εξελίξεων: μια κυβερνητική συνεργασία του ετερόκλητου αντισυστημικού Κινήματος Πέντε Αστέρων του Μπέπε Γκρίλο με την ακροδεξιά και ρατσιστική Λέγκα του Βορρά του Σαλβίνι, με κοινό παρονομαστή την επιλογή σύγκρουσης με το πλαίσιο λειτουργίας της Ευρωζώνης.

Θα πρόκειται για την πιο σοβαρή κρίση στην Ε.Ε. μετά το Brexit ή για επικοινωνιακή συγκρουσιακή φαντασμαγορία δύο πολιτικών σχηματισμών που μοιραία θα προσαρμοστούν στην πραγματικότητα της Ευρωζώνης;

Απειλή εκτροχιασμού ενόψει διαπραγμάτευσης

Τα όσα συνέβησαν αυτή την εβδομάδα δεν επιτρέπουν να απαντήσουμε με βεβαιότητα. Πρώτα η διαρροή του μνημονίου συνεργασίας Πέντε Αστέρων - Λέγκας, που περιλάμβανε ρήτρα εξόδου της Ιταλίας από την Ευρωζώνη αλλά και διεκδίκηση διαγραφής τμήματος του δημόσιου χρέους της χώρας, και, δύο μέρες μετά, το οριστικό κείμενο της συμφωνίας, χωρίς τις δύο παραπάνω επίμαχες αναφορές, αλλά με επιλογές αύξησης των δημοσίων δαπανών και κατάργησης των περικοπών στο προνοιακό καθεστώς και τις συντάξεις.

Το ζητούμενο πλέον είναι σε ποιο βάθος χρόνου η νέα κυβέρνηση, όταν συγκροτηθεί, θα επιχειρήσει να υλοποιήσει το πρόγραμμά της. Θα υπάρξουν εναρκτήριες αψιμαχίες με τις Βρυξέλλες και το Βερολίνο ή και οι δύο πλευρές θα επιλέξουν μια θερινή περίοδο χάριτος μέχρι τον Οκτώβριο, οπότε θα πρέπει να κατατεθεί ο προϋπολογισμός του 2019 και να εγκριθεί ή όχι από την Κομισιόν;

Πέραν του παραπάνω ερωτήματος, το επόμενο, πιο άμεσο ζητούμενο είναι προς ποια κατεύθυνση θα επηρεάσει τη διαπραγμάτευση Γαλλίας-Γερμανίας για το μέλλον της Ευρωζώνης η απειλή εκτροχιασμού της Ιταλίας.

Θα ενισχύσει τη διαπραγματευτική θέση του Μακρόν που προτείνει στη Γερμανία, με προαπαιτούμενο την τήρηση του Συμφώνου Σταθερότητας, πολιτική εμβάθυνση, αλλά και πολιτικές συνολικής αλληλεγγύης που να στηρίζουν την ανάπτυξη;

Ή, αντίθετα, θα ενισχύσει την περιχαράκωση της Γερμανίας και του μετώπου των οκτώ χωρών του Βορρά, με επικεφαλής την Ολλανδία, που δίνουν μάχη για τη διατήρηση του σημερινού στάτους κβο στην Ευρωζώνη;

Κρίσιμο σταυροδρόμι

Η Ιταλία, σε κάθε περίπτωση, βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Την ώρα που Βρυξέλλες και Βερολίνο καταγράφουν ως ανεπαρκείς τις προσπάθειες των κυβερνήσεων Ρέντσι και Τζεντιλόνι για προσαρμογή της Ρώμης στο πλαίσιο του Συμφώνου Σταθερότητας, υπάρχει μια σαφής εκλογική και κοινοβουλευτική πλειοψηφία, αν και ετερόκλητη, που πιστεύει ότι η επιστροφή στην ανάπτυξη δεν είναι δυνατή χωρίς περαιτέρω απόκλιση από τη δημοσιονομική πειθαρχία.

Πώς θα αντιδράσουν οίκοι αξιολόγησης και αγορές μπροστά στην περίοδο αστάθειας στην οποία εισέρχεται η Ιταλία; Αυξάνεται και, αν ναι, σε ποιον βαθμό ο κίνδυνος χρηματοπιστωτικών ατυχημάτων που μέχρι σήμερα αποφεύγονται με ανακεφαλαίωση των πιστωτικών ιδρυμάτων στο παρά πέντε και με διασταλτική ερμηνεία των ευρωπαϊκών κανόνων;

Μέχρι στιγμής, πάντως, το δίχτυ ασφαλείας που δημιούργησε ο επικεφαλής της ΕΚΤ Ντράγκι με το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης έχει αποτρέψει ανησυχητική αύξηση του κόστους δανεισμού της Ιταλίας.

Ο Πρόεδρος Ματαρέλα απέκλεισε νέα προσφυγή στις κάλπες όταν είδε ότι η πλειοψηφία των δημοσκοπήσεων δείχνει περαιτέρω εκτόξευση των ποσοστών των Πέντε Αστέρων και της Λέγκας.

Ο κίνδυνος είναι ορατός, καθώς με τα σημερινά δεδομένα, όσο θα πιέζεται η νέα κυβέρνηση στη Ρώμη να δώσει δείγματα γραφής ρεαλιστικής προσγείωσης, τόσο θα αυξάνεται η δημοφιλία των δύο κυβερνητικών εταίρων, αλλά και των ηγετών τους Ντι Μάγιο και Σαλβίνι.

Χωρίς οδούς διαφυγής

Η ιταλική κρίση δεν έχει ορίζοντα τερματισμού, ούτε οδούς διαφυγής, καθώς από την έναρξη της κρίσης στην Ευρωζώνη, την άνοιξη του 2010, με τη διάσωση της Αθήνας δοκιμάστηκαν όλες οι συνταγές στη Ρώμη:

• Τον Νοέμβριο του 2011 Μέρκελ και Σαρκοζί απέπεμψαν τον Μπερλουσκόνι από την πρωθυπουργία και επέβαλαν την τεχνοκρατική κυβέρνηση Μόντι, που άντεξε μέχρι τις εκλογές του Φεβρουαρίου 2013.
• Την επαύριον των εκλογών ο τότε Πρόεδρος Ναπολιτάνο δεν έδωσε την εντολή στον επικεφαλής του πλειονοψηφήσαντος Δημοκρατικού Κόμματος Μπερσάνι αλλά στον Λέτα, που δεσμεύτηκε να συνεχίσει τις μεταρρυθμίσεις του Μόντι. Με τη σειρά του, ο Μόντι ανετράπη την άνοιξη του 2014 από τον μέχρι τότε δήμαρχο Φλωρεντίας Ρέντσι, ο οποίος υποσχέθηκε δημοσιονομική προσαρμογή και διαρθρωτικές αλλαγές ταυτόχρονα με ανάπτυξη και μείωση της ανεργίας.

Μπροστά στον πανικό που προκαλούσε η προοπτική μιας αντισυστημικής συμμαχίας, έγινε και ένας ελιγμός της τελευταίας στιγμής, με τον καταδικασμένο σε στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων Μπερλουσκόνι να υιοθετεί φιλοευρωπαϊκό προφίλ και ρητορική και να εγγυάται μεγάλο συνασπισμό Δημοκρατικού Κόμματος και Φόρτσα Ιτάλια.

Όλα τα παραπάνω σενάρια ακυρώθηκαν στις κάλπες του Μαρτίου, όπου η λαϊκή εντολή ανέδειξε μια ετερόκλητη πλειοψηφία που ζητά πολιτικές αναθέρμανσης της οικονομίας με απόκλιση αρχικά και, αν χρειαστεί, ακόμη και με ρήξη με τους κανόνες λειτουργίας της Ευρωζώνης.