Ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος στο εκκλησιαστικό πεντάγωνο στων Βαλκανίων

Δυσάρεστη έκπληξη προκάλεσε στα Σκόπια η αρνητική απάντηση που σύμφωνα με διαρροές και πληροφορίες έδωσε το Οικουμενικό Πατριαρχείο στο αίτημα της «Ορθόδοξης Εκκλησίας της Μακεδονίας» να αναγνωριστεί ως αυτοκέφαλη εκκλησία.

Η έκπληξη ενισχύθηκε από δύο παράγοντες: Ο πρώτος ήταν ότι πριν από λίγες ημέρες το Πατριαρχείο είχε αναγνωρίσει το αυτοκέφαλο της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας. Ο δεύτερος ήταν ότι, χάριν της αναγνώρισης, η Εκκλησία των Σκοπίων δεχόταν να αναγνωριστεί ως «Αρχιεπισκοπή Αχρίδας», χωρίς καμία χρήση του όρου «Μακεδονία».

Ο κοινός τόπος στις δύο περιπτώσεις είναι ότι και οι δύο αποσχίστηκαν από τις μητέρες Εκκλησίες –της Ρωσίας και της Σερβίας αντίστοιχα– και οι μητέρες Εκκλησίες αρνούνται να τις αναγνωρίσουν ως αυτοκέφαλες, δηλαδή αυτοτελείς εκκλησιαστικές μονάδες. Και οι δύο κατέφυγαν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο με αυτό το αίτημα, όμως, παρά τις προσδοκίες, το Πατριαρχείο απέφυγε να αντιδράσει με τον ίδιο τρόπο.

Η πατριαρχική αρνητική απάντηση

Την είδηση ότι υπάρχει η απάντηση του Πατριαρχείου, η οποία απορρίπτει το αίτημα να αναγνωριστεί η αυτοκεφαλία, δημοσίευσε o ιστότοπος Sloboden Pechat.mk, ο οποίος επικαλείται πληροφορίες σχετικά με την επιστολή, το περιεχόμενο της οποίας δεν δημοσιεύει ολόκληρο.

Σύμφωνα με ελληνικές μεταφράσεις της είδησης, το Πατριαρχείο στην επιστολή του αναφέρει ότι «μετά το αίτημα της Ορθόδοξης Εκκλησίας από τα Σκόπια να της αποδοθεί αυτοκέφαλο υπό την ονομασία “Αρχιεπισκοπή της Αχρίδας”, λάβαμε απόφαση να μην αποφασίσουμε επ’ αυτού του θέματος, διότι η περιοχή αυτή δεν εμπίπτει στη δικαιοδοσία μας, αλλά είναι υπό τη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου του Πεκίου, δηλαδή της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας».

Ουσιαστικά, δηλαδή, το Πατριαρχείο διαχωρίζει τα θέματα των Εκκλησιών του Κιέβου και των Σκοπίων, διότι στη μεν περίπτωση της Ουκρανίας ανακάλεσε την πράξη του 1686 με την οποία είχε παραχωρήσει προσωρινά την ευθύνη στο Ρωσικό Πατριαρχείο, στη δε περίπτωση των Σκοπίων δεν ανακάλεσε την πράξη με την οποία το 1922 είχε χορηγηθεί η χωρική αρμοδιότητα στο Σερβικό Πατριαρχείο.

Πολιτικές ερμηνείες

Η πολιτική ερμηνεία της υπόθεσης είναι ότι ο πατριάρχης επέλεξε να μην κάνει δύο συγκρούσεις ταυτόχρονα.

Η έκβαση της σύγκρουσης με τη Ρωσική Εκκλησία απέβη εξαιρετικά θετική και ουσιαστικά την κέρδισε. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις ανθρώπων που γνωρίζουν καλά τον χώρο, εξίσου εύκολη θα ήταν και η επικράτηση εκεί.

Όμως, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, ο πατριάρχης δεν ήθελε να οδηγήσει τη Σερβική και τη Ρωσική Εκκλησία σε ακόμη μεγαλύτερη προσέγγιση και στην ουσία να προκαλέσει τη δημιουργία ενός εκκλησιαστικού άξονα ανάμεσα στη Μόσχα και το Βελιγράδι.

Άλλωστε αυτόν τον καιρό στο Βελιγράδι βρίσκεται σε εξέλιξη μια αμερικανική επιχείρηση γοητείας, η οποία έχει ως στόχο την απόσπαση της Σερβίας από τη ρωσική επιρροή.

Σε μια χώρα όπου η Εκκλησία έχει σημαντικό ρόλο στον δημόσιο βίο, μια ώθηση σε προσέγγιση ανάμεσα στις Εκκλησίες θα μπορούσε να υπονομεύσει την προσπάθεια της αλλαγής γεωπολιτικού προσανατολισμού για το Βελιγράδι. Και προφανώς το Οικουμενικό Πατριαρχείο είχε λάβει υπόψη του τη δήλωση που είχε κάνει τον Ιανουάριο ο επικεφαλής των διεθνών σχέσεων της Ρωσικής Εκκλησίας, μητροπολίτης Ιλαρίων, ο οποίος είχε χαρακτηρίσει «αδιανόητο» το ενδεχόμενο να αναζητηθεί λύση που δεν θα λαμβάνει υπόψη της τις θέσεις του Σερβικού Πατριαρχείου.

Σήμερα η Σερβία είναι η μοναδική χώρα των Βαλκανίων η οποία δεν είναι συνδεδεμένη με το ΝΑΤΟ, την ίδια στιγμή που οι ΗΠΑ καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια να διευθετήσουν την τελευταία διακρατική διαφορά στην περιοχή, δηλαδή τον συμβιβασμό στα ανοιχτά ζητήματα που έχουν η Σερβία και το Κόσοβο, χωρίς να αποκλείουν ακόμη και ανταλλαγή εδαφών.

Θα πρέπει όμως να σημειωθεί ότι το Φανάρι στην απόφασή του δεν κλείνει οριστικά την πόρτα, καθώς, όπως φέρεται να λέει, «λάβαμε απόφαση να μην αποφασίσουμε», γεγονός που από τη μια επιβεβαιώνει ότι το θέμα συζητήθηκε, από την άλλη δεν αποκλείει το ενδεχόμενο να επανέλθει.

Το σχίσμα του σχίσματος

Την τριγωνική σχέση Κωνσταντινούπολης - Βελιγραδίου - Οχρίδας κάνει τετράγωνη η εμπλοκή της Βουλγαρικής Εκκλησίας, η οποία πριν από έναν χρόνο δέχτηκε να αναγνωριστεί από την Εκκλησία των Σκοπίων ως «Μητέρα Εκκλησία» των Σκοπίων, και πεντάγωνη η εμπλοκή της Ελληνικής Εκκλησίας, η οποία έχει καταστήσει σαφές ότι αντιτίθεται σε κάθε αναγνώριση Εκκλησίας με το όνομα «Μακεδονική».

Όμως αυτό δεν εμπόδισε τις σχέσεις που η Εκκλησία των Σκοπίων απέκτησε με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, οι συναντήσεις των οποίων γίνονταν σε ελληνικό έδαφος, στις εγκαταστάσεις ιδρύματος το οποίο πνευματικά υπάγεται στο Φανάρι.

Οι επαφές αυτές και οι συζητήσεις διεξάγονταν σε καλό και ιδιαίτερα φιλικό κλίμα και αυτό είχε ενισχύσει τις προσδοκίες ότι η αναγνώριση του αυτοκεφάλου θα δοθεί από το Πατριαρχείο. Όμως, όπως εκτίμησε ο αρχιερέας Νικολάι Ντανίλεβιτς, αναπληρωτής επικεφαλής του Τμήματος Εξωτερικών Σχέσεων της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Ιερά Σύνοδο του Πατριαρχείου, από τον πατριάρχη ζητήθηκε να δηλώσει ότι δεν θα αναγνωρίσει ποτέ την «Εκκλησία των Σκοπίων».

«Κατανοεί ότι αν την αναγνωρίσει, θα αποξενωθεί και θα έχει αντιπολίτευση στην Ελλάδα» είπε ο π .Νικολάι, ο οποίος σχολίασε ότι ούτε ο οικουμενικός πατριάρχης μπορεί να πολεμά σε τρία μέτωπα ταυτόχρονα, δηλαδή με τη Ρωσική Εκκλησία, τη Σερβική και την Ελληνική.

Πάντως, στο εσωτερικό της Εκκλησίας των Σκοπίων κράτησαν χαμηλούς τόνους. «Οι εκκλησιαστικοί κανόνες γράφουν ότι οποτεδήποτε ένα ανεξάρτητο και κυρίαρχο κράτος σχηματίζεται αυτομάτως ανοίγει τον δρόμο για τον σχηματισμό μιας ανεξάρτητης Εκκλησίας. Εκπληρούμε αυτούς τους όρους εδώ και πολύ καιρό, έχουμε επίσκοπο, έχουμε πιστούς, κι έτσι δεν βλέπω κανέναν λόγο να μην αναγνωριστούμε από την Κωνσταντινούπολη» δήλωσε ο επίσκοπος Πέταρ (Πέτρος) της Ορθόδοξης Εκκλησίας των Σκοπίων.

Βεβαίως πιστούς μπορεί να έχουν, αλλά έχουν και ένα εσωτερικό σχίσμα, καθώς το 2005 το Σερβικό Πατριαρχείο διόρισε ως αρχιεπίσκοπο Οχρίδας και μητροπολίτη Σκοπίων, δηλαδή επικεφαλής της Εκκλησίας, τον επίσκοπο Γιόβαν (Ιωάννης) Βρανισκόφσκι. Ο επίσκοπος Γιόβαν, όμως, δεν αναγνωρίζεται από το επίσημο κράτος και ισχυρίζεται ότι διώκεται, καθώς οι αρχές τον απομάκρυναν από την πρώην μητρόπολή του και τον φυλάκισαν αρκετές φορές, με κατηγορίες που ποικίλλουν, από την πρόκληση εθνικού και θρησκευτικού μίσους μέχρι την αντίσταση κατά της αρχής και την κατάχρηση.