Αντίθετα με την υπόλοιπη Ευρώπη, το ίδιο χρονικό διάστημα στη χώρα μας απλοποιήσαμε εξωφρενικά τη σκέψη μας και, την ίδια ώρα που παίρναμε χρήματα από τους παραπάνω μηχανισμούς, επιλέξαμε να δαιμονοποιήσουμε τον χρηματοπιστωτικό τομέα και τις τράπεζες και να τους φορτώσουμε όλες τις αμαρτίες μας.

Ε.Ε.: Οι θεσμοί που γεννήθηκαν στην κρίση και η ελληνική «αντίσταση»

27.04.2019
Απόψεις

Από Δημήτρης Γαλλής

Δέκα πλήρη χρόνια οικονομικής κρίσης και μια κι έρχονται ευρωεκλογές, έχει νόημα να δούμε πώς αντιμετώπισαν η Ε.Ε. και η Ευρωζώνη την κρίση στο ξεκίνημά της, στο επίπεδο της θεσμικής οργάνωσης.

Το 2010 ιδρύθηκε ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Οικονομικής Εποπτείας (European System of Financial Supervision – ESFS), ο οποίος απαρτίζεται από τους εξής επιμέρους φορείς:

• Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Συστημικού Κινδύνου (European Systemic Risk Board – ESRB) με σκοπό την επίβλεψη του χρηματοπιστωτικού συστήματος της Ε.Ε. και την πρόληψη και μετριασμό των συστημικών κινδύνων. Έργο του, η έκδοση ανακοινώσεων, προβλέψεων και συστάσεων. Συμμετέχουν με αποφασιστική αρμοδιότητα ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), οι πρόεδροι των εθνικών κεντρικών τραπεζών, εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και οι πρόεδροι των υποκείμενων αρχών. Συμμετέχουν συμβουλευτικά εκπρόσωποι των εθνικών αρχών εποπτείας, οι επικεφαλής των κεντρικών τραπεζών της Νορβηγίας και της Ισλανδίας, το υπουργείο Οικονομικών του Λίχτενσταϊν και εκπρόσωποι της EFTA (Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών).

• Την Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών (European Banking Authority – EBA). Ανεξάρτητη αρχή της Ε.Ε. με αποστολή την εξασφάλιση αποτελεσματικών, σταθερών και συνετών κανονισμών λειτουργίας και εποπτείας του ευρωπαϊκού τραπεζικού τομέα. Στόχος, η διασφάλιση της οικονομικής σταθερότητας στην Ε.Ε. και η διαφύλαξη της ακεραιότητας και της αξιοπιστίας του τραπεζικού τομέα. Κύριο καθήκον της η δημιουργία του ενιαίου ευρωπαϊκού κανονισμού για τον τραπεζικό τομέα. Συμβάλλει στη σύγκλιση των μηχανισμών εποπτείας και έχει την εντολή να εκτιμήσει τους κινδύνους και τις ευπάθειες του τραπεζικού τομέα. Ιδρύθηκε την 1η Ιανουαρίου 2011. Διαδέχτηκε την Committee of European Banking Supervisors (CEBS), η οποία λειτούργησε από το 2004 έως το 2010, αποτελούμενη από εκπροσώπους των μηχανισμών εποπτείας και των κεντρικών τραπεζών των κρατών και παρείχε συμβουλευτική υποστήριξη στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

• Την Αρχή Εποπτείας Χρεογράφων και Αγορών (European Securities and Markets Authority – ESMA) και την Αρχή Εποπτείας Ασφάλισης και Επαγγελματικών Συντάξεων (European Insurance and Occupational Pensions Authority – EIOPA).

• Τον Ενιαίο Εποπτικό Μηχανισμό (Single Supervisor Mechanism – SSM). Συστάθηκε με τον Κανονισμό (ΕΕ) 1024/2013, ο οποίος ανέθεσε ειδικά καθήκοντα στην ΕΚΤ σχετικά με τις πολιτικές που αφορούν την προληπτική εποπτεία των πιστωτικών ιδρυμάτων. Το πλαίσιο λειτουργίας του εξειδικεύεται μέσω του Κανονισμού (ΕΕ) 468/2014, που θεσπίζει το πλαίσιο συνεργασίας μεταξύ της ΕΚΤ, των εθνικών αρμόδιων αρχών και των εθνικών εντεταλμένων αρχών εντός του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού.

Στον Ενιαίο Εποπτικό Μηχανισμό συμμετέχουν υποχρεωτικά τα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης, ενώ τα υπόλοιπα κράτη-μέλη της Ε.Ε. μπορούν, εφόσον το επιθυμούν, να συμμετέχουν μέσω της καθιέρωσης συνεργασίας των εθνικών εποπτικών αρχών τους με την ΕΚΤ. Μέσω αυτού του κανονιστικού πλαισίου η ΕΚΤ ανέλαβε την άμεση προληπτική εποπτεία των πιστωτικών ιδρυμάτων που εδρεύουν σε κράτη-μέλη της Ευρωζώνης και θεωρούνται σημαντικά ιδρύματα, ενώ για τα λοιπά πιστωτικά ιδρύματα (λιγότερο σημαντικά) η εποπτεία ασκείται από τις εθνικές εποπτικές αρχές υπό τις κατευθυντήριες γραμμές της ΕΚΤ. Η ΕΚΤ μέσω του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού εποπτεύει άμεσα τις 119 σημαντικές τράπεζες που είναι εγκατεστημένες στις συμμετέχουσες χώρες. Οι τράπεζες αυτές κατέχουν σχεδόν 82% του συνολικού ενεργητικού του τραπεζικού τομέα στη ζώνη του ευρώ.

Σε εθνικό επίπεδο, η Τράπεζα της Ελλάδος, σύμφωνα με το καταστατικό της, ασκεί την εποπτεία στα πιστωτικά και στα λεγόμενα χρηματοδοτικά ιδρύματα (leasing, factoring, ασφαλιστικές, funds κ.λπ.). Ο κυρίαρχος ρόλος της τραπεζικής διαμεσολάβησης στη χρηματοδότηση της οικονομίας και η καθοριστική συμμετοχή των τραπεζών στα συστήματα πληρωμών και στις αγορές χρήματος και κεφαλαίων καθιστούν τη σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος και την ομαλή λειτουργία των αγορών ουσιώδεις παράγοντες για την ανάπτυξη της οικονομίας. Η εποπτεία αποβλέπει επίσης στη διαφάνεια των διαδικασιών και των όρων των συναλλαγών των υποκειμένων σε αυτήν.

Παράλληλα με τους παραπάνω θεσμούς, το καλοκαίρι του 2010 ιδρύθηκαν δύο προσωρινοί μηχανισμοί αντιμετώπισης της κρίσης και παροχής βοήθειας στα κράτη που αντιμετώπιζαν δυσκολίες.

Ο πρώτος, που ιδρύθηκε από τα μέλη της Ε.Ε., είναι ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Χρηματοπιστωτικής Σταθεροποίησης (European Financial Stabilisation Mechanism – EFSM), μέσω του οποίου η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορούσε να δίνει δάνεια στα μέλη. Τα κεφάλαια των δανείων αντλούνταν από τις κεφαλαιαγορές με εγγύηση τον προϋπολογισμό της Ε.Ε.

Ο δεύτερος μηχανισμός, που ιδρύθηκε από τα κράτη της Ευρωζώνης, είναι το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (European Financial Stability Facility – EFSF). Τα χρήματα αντλήθηκαν μέσω ομολόγων που εξέδωσε ο μηχανισμός, για την πληρωμή των οποίων εγγυήθηκαν τα κράτη-μέλη του.

Από τους δύο μηχανισμούς προέκυψαν τα χρήματα που μας δάνεισαν οι εταίροι με το πρώτο και το δεύτερο μνημόνιο, όπως και αυτά που δάνεισαν στην Πορτογαλία και στην Ιρλανδία. Επίσης, τα δάνεια «γέφυρα» που δόθηκαν στην Ελλάδα το καλοκαίρι του 2015.

Το 2013 ιδρύθηκε από τις 19 χώρες της Ευρωζώνης ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (European Stability Mechanism – ESM). Ο μηχανισμός ιδρύθηκε ως μόνιμο εργαλείο αντιμετώπισης κρίσεων των κρατών-μελών και διαδέχεται τους προηγούμενους δύο προσωρινούς μηχανισμούς, οι οποίοι θα εκκαθαριστούν, μόλις τους επιστραφούν τα χρήματα που δανείστηκαν τα κράτη.

Ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας δάνεισε την Ελλάδα με το τρίτο μνημόνιο, στην Ιρλανδία, στην Πορτογαλία, στην Ισπανία και στην Κύπρο. Κατά κάποιον τρόπο, ο μηχανισμός προορίστηκε να γίνει το «Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) της Ευρώπης». Από το καταστατικό του, ο μηχανισμός δανείζει υπό τον όρο ότι το δανειζόμενο κράτος θα εκτελέσει πρόγραμμα αναμόρφωσης-προσαρμογής.

Συνοψίζοντας, η Ε.Ε. αναγνώρισε τη σπουδαιότητα του χρηματοπιστωτικού κλάδου και τους κινδύνους που επαπειλούνταν από τυχόν κατάρρευσή του. Δημιούργησε νέους θεσμούς, εξέλιξε παλαιότερους, κατάρτισε νομικό πλαίσιο και προσπάθησε να το εμπεδώσει στα μέλη της και να το εφαρμόσει. Ασχέτως του τι θα μπορούσε ή θα ήθελε να προσάψει κανείς στην εγκυρότητα και αποτελεσματικότητα της Ε.Ε., η κατεύθυνση ήταν αυτή. Και η προσπάθεια συνεχίζεται.

Κατηγορήσαμε τους ξένους ότι με τα μνημόνια προσπάθησαν να σώσουν τις δικές τους τράπεζες. Εμείς, για τις δικές μας τράπεζες, επιλέξαμε να σταματήσουμε τους πλειστηριασμούς. Υποσχεθήκαμε σεισάχθεια και κουρέματα. Τις κατηγορήσαμε ότι ξεγέλασαν τον κόσμο με τα δάνεια σε ελβετικό φράγκο. Αρνηθήκαμε να αναγνωρίσουμε τη σημασία τους για την οικονομία, όπως και τη σπουδαιότητα του όλου χρηματοπιστωτικού συστήματος, εθνικού, ευρωπαϊκού και παγκόσμιου. Υποκύψαμε σε θεωρίες συνωμοσίας περί κυριαρχίας του σκοτεινού και διεφθαρμένου παγκόσμιου κεφαλαίου, ως σύγχρονοι και ψεκασμένοι και νεοκομμουνιστές. Κινηθήκαμε στην αντίθετη κατεύθυνση. Είμαστε πιο καλοί άνθρωποι, πιθανώς, αλλά τράπεζες ακόμη δεν έχουμε. Σε υγιείς τράπεζες, ωστόσο, θα έπρεπε να βρίσκεται ο πλούτος των Ελλήνων. Η δεύτερη μεγάλη αποθήκη του πλούτου των Ελλήνων θα ήταν τα ακίνητα, τα οποία όμως επιλέξαμε να δημεύσουμε μέσω της φορολογίας, την ίδια στιγμή που τα «προστατεύαμε» από τις τράπεζες.

Απαξιώσαμε τη δική μας Τράπεζα της Ελλάδος. Τα «χώσαμε» στον Προβόπουλο τότε, γιατί προειδοποιούσε για τη χρεοκοπία, τα «χώνουμε» και στον Στουρνάρα σήμερα, γιατί χρειαζόμαστε άλλοθι για να συμμορφωθούμε προς τα αυτονόητα που θέσπισαν η Ε.Ε. και η Ευρωζώνη, τα οποία όμως καταριόμασταν μέχρι να γίνουμε κυβέρνηση.

Χρειάστηκε να φτάσουμε στον πάτο (αν έχουμε φτάσει) για να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν είμαστε εξυπνότεροι και αποτελεσματικότεροι κυνηγώντας τις τράπεζες, αντίθετα με ό,τι έκανε όλη η υπόλοιπη Ευρώπη. Χαρακτηριστικό, πικρό και επίκαιρο παράδειγμα τα δάνεια σε ελβετικό φράγκο.

Πρόσφατα ο Άρειος Πάγος έκρινε οριστικά ότι τα δάνεια σε συνάλλαγμα πρέπει να πληρώνονται στην τρέχουσα ισοτιμία. Τούτο βέβαια προβλέπεται από την ελληνική νομοθεσία εδώ και 80 χρόνια. Μια νομοθετική αλλαγή (= κρατική παρέμβαση) που θα μείωνε το κόστος για τους δανειολήπτες σε ελβετικό φράγκο θα έπρεπε να συνοδεύεται με επιδότηση των τραπεζών. Θα μπορούσε θεωρητικά να συμβεί, αν υπήρχαν λεφτά. Η πρώτη και η δεύτερη ανακεφαλαιοποίηση κρατικοποίησαν τις τράπεζες. Η τρίτη έφερε ιδιωτικοποίηση και απώλεια για το Δημόσιο 25 δισ. (της αξίας συμμετοχής στις τράπεζες), ως απλή συνέπεια των ιδεοληψιών του πρώτου εξαμήνου της διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, που οδήγησε τις τράπεζες στο κλείσιμο και στην κατάρρευση.

Αν αφήναμε τις αντιμνημονιακές ανοησίες και κατάφερνε η ελληνική οικονομία να ανακάμψει, θα είχε και το Δημόσιο σοβαρές πιθανότητες να πάρει πίσω τα λεφτά που έβαλε στις τράπεζες και, γιατί όχι, και κάποιο κέρδος. Θα είχε κατόπιν την οικονομική δυνατότητα, σε συνεννόηση με την Ε.Ε., να επιδοτήσει είτε τις τράπεζες είτε τους δανειολήπτες σε ξένο νόμισμα. Για να γινόταν τούτο όμως, θα έπρεπε να έχουμε ακολουθήσει την υπόλοιπη Ευρώπη και στη θεσμική της θωράκιση, όπως την περιγράψαμε παραπάνω, και στην πολιτική της κατεύθυνση. Επιλέξαμε να κάνουμε «αντιμνημονιακή αντίσταση». Ο λογαριασμός είναι σαφής και βαρύς. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα θα τον πληρώσουν οι μεμονωμένοι –και όχι πάντοτε εύρωστοι οικονομικά– Έλληνες πολίτες, μη υπαρχούσης άλλης επιλογής. Δεν θα αντέξω στον πειρασμό και θα σημειώσω ότι στους δικαστικούς «αγώνες» έναντι των τραπεζών πρωτοστάτησαν νομικοί που είχαν προηγούμενη… πολιτική δράση!

Όσο έξυπνοι κι αν αισθανόμαστε, όσο κι αν πιστεύουμε ότι ερμηνεύουμε τον κόσμο καλύτερα μέσα από θεωρίες συνωμοσίας και καταδίκης των δυνάμεων του σκότους, όσο αδικημένοι πλην τίμιοι θέλουμε να εμφανιζόμαστε, σκόπιμο είναι, σκεπτόμενοι ορθολογικά, να αντιλαμβανόμαστε πως όταν αποφασίζουμε μόνοι μας να πάμε αντίθετα στο ρεύμα, απλώς τρακάρουμε άσχημα.

Στις επικείμενες ευρωεκλογές έχουμε τη δυνατότητα να δώσουμε στη χώρα σαφή ευρωπαϊκή κατεύθυνση, ψηφίζοντας τις ανάλογες δυνάμεις. Για να μειώσουμε, μεταξύ άλλων, και τον λογαριασμό, όσο προλαβαίνουμε.