Η Ευρωπαϊκή Ένωση σε νέα, «πράσινη» εποχή - Free Sunday
Η Ευρωπαϊκή Ένωση σε νέα, «πράσινη» εποχή
Μεγάλες οικονομικές πιέσεις αλλά και ευκαιρίες για την Ελλάδα.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση σε νέα, «πράσινη» εποχή

Η εκλογή της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν στην προεδρία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από την Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στο Στρασβούργο μπορεί να αποδειχθεί ιστορική.

Η Φον ντερ Λάιεν άλλαξε μέσα σε λίγα εικοσιτετράωρα τον προσανατολισμό της Ε.Ε., παρουσιάζοντας μια ριζοσπαστική «πράσινη» ατζέντα.

Η Επιτροπή Γιούνκερ έδωσε μεγάλες μάχες για την ευρωπαϊκή οικονομία με επιτυχία, αλλά δεν μπόρεσε να συμβάλει στην έγκαιρη αντιμετώπιση του προσφυγικού-μεταναστευτικού, με αποτέλεσμα η κρίση του 2015 να λειτουργήσει σαν καταλύτης στην πολιτική διαδικασία που έφερε το Brexit, με το δημοψήφισμα του Ιουνίου 2016.

Η Φον ντερ Λάιεν δεν ασχολήθηκε με τα θέματα που κυριάρχησαν την τελευταία πενταετία στην Ε.Ε., αλλά έκανε μια εντυπωσιακή στροφή υπέρ της προστασίας του περιβάλλοντος, για λόγους ουσίας και πολιτικής τακτικής.

Στενεύουν τα περιθώρια

Η υπερθέρμανση του πλανήτη εξαιτίας των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και τα ακραία καιρικά φαινόμενα που συνδέονται με αυτήν είναι πλέον από τα θέματα που κυριαρχούν στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη.

Αυτό φάνηκε και στο αποτέλεσμα των ευρωεκλογών του Μαΐου, εφόσον οι Πράσινοι ενίσχυσαν εντυπωσιακά τη θέση τους στις δύο σημαντικότερες, από οικονομική άποψη, χώρες της Ε.Ε. Αναδείχθηκαν δεύτερη δύναμη στη Γερμανία και τρίτη δύναμη στη Γαλλία.

Επίσης, η νεολαία κινητοποιείται σε ευρωπαϊκό επίπεδο, διαπιστώνοντας ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη θα ρίξει την ποιότητα ζωής και θα απειλήσει το μέλλον της.

Απαιτείται μια προσπάθεια σε ευρωπαϊκό αλλά κυρίως σε παγκόσμιο επίπεδο για να περιοριστεί η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη στους 1,5 βαθμούς Κελσίου, σε σχέση με τη μέση θερμοκρασία στα τέλη του προηγούμενου αιώνα, γιατί διαφορετικά μπορεί να οδηγηθούμε σε εξαιρετικά δυσάρεστες καταστάσεις.

Η Συμφωνία του Παρισιού, που υπογράφηκε το 2016 και από την οποία αποδεσμεύτηκαν ήδη οι ΗΠΑ με πρωτοβουλία του Προέδρου Τραμπ, στηρίζεται στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 40%, σε σχέση με τις εκπομπές του 1990, μέχρι το 2030.

Πρόκειται για έναν στόχο ο οποίος είναι δύσκολο να επιτευχθεί ενώ δεν είναι βέβαιο ότι η επίτευξή του θα αποτρέψει την υπερθέρμανση του πλανήτη, προτού υπάρξουν εξαιρετικά δυσάρεστες συνέπειες.

Η Ευρώπη είναι υπεύθυνη για την παραγωγή μόνο του 16% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και η Ε.Ε. μόνο για το 10%. Επικρατεί όμως η άποψη ότι αν η Ε.Ε. δώσει το καλό παράδειγμα στο συγκεκριμένο θέμα, θα μπορέσει να ασκήσει επιρροή στους μεγαλύτερους ρυπαντές, που είναι οι ΗΠΑ και η Κίνα, για να προχωρήσουμε σε οργανωμένη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, κυρίως διοξειδίου του άνθρακα.

Το πέρασμα από τη θεωρία στην πράξη προβλέπεται αρκετά δύσκολο. Οι ΗΠΑ δεν είναι συνεργάσιμες λόγω των αποφάσεων του Προέδρου Τραμπ. Η Κίνα δεν είναι αρνητική, αλλά προτάσσει υπολογισμούς που έχουν σχέση με ρύπανση κατά κεφαλήν, για να περάσει το μήνυμα πως και ο δικός της πληθυσμός έχει δικαίωμα στα καταναλωτικά πρότυπα και στον τρόπο ζωής που συμβάλλουν στην υπερθέρμανση του πλανήτη.

Η πολιτική διάσταση

Η Φον ντερ Λάιεν είναι ηγετικό στέλεχος του Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος της Γερμανίας, υπήρξε υπουργός και τα 14 χρόνια που βρίσκεται η Μέρκελ στην καγκελαρία, πρώτα Οικογενειακών Υποθέσεων, στη συνέχεια Κοινωνικής Πρόνοιας και από το 2013 Άμυνας.

Μεγάλωσε στις Βρυξέλλες, με πατέρα στέλεχος της τότε ΕΟΚ, σπούδασε και εργάστηκε ως γιατρός για ένα διάστημα στις ΗΠΑ, είναι παντρεμένη και έχει επτά παιδιά. Απευθύνθηκε στην Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου μιλώντας με άνεση στα γερμανικά, στα αγγλικά και στα γαλλικά.

Η στροφή της σε θέματα που έχουν σχέση με την προστασία του περιβάλλοντος έχει και πολιτικά αίτια. Πρώτον, μετά τη μεγάλη επιτυχία τους στις ευρωεκλογές, οι Πράσινοι συνεχίζουν να ενισχύουν τη θέση τους στη Γερμανία και σε ορισμένες δημοσκοπήσεις αφήνουν στη δεύτερη θέση τους Χριστιανοδημοκράτες της κ. Μέρκελ.

Δεύτερον, το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών άλλαξε τον συσχετισμό δυνάμεων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα, στο οποίο ανήκουν οι Γερμανοί Χριστιανοδημοκράτες και η ΝΔ, έπεσε από τις 220 στις 180 έδρες επί συνόλου 751. Μεγαλύτερες απώλειες υπέστησαν οι Σοσιαλιστές και οι σύμμαχοί τους, οι οποίοι έχουν περιοριστεί σε κάτι παραπάνω από 140 έδρες.

Αυτό σημαίνει ότι η παραδοσιακή πλειοψηφία κεντροδεξιάς - κεντροαριστεράς στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δεν υπάρχει πια. Για να εξασφαλίσει την εκλογή της η Φον ντερ Λάιεν και να διαδεχτεί τον Γιούνκερ στη θέση της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, έπρεπε να απευθυνθεί στην πολιτική ομάδα των Φιλελευθέρων, που έχουν ενισχυθεί με το κόμμα του Μακρόν, αλλά και στους Πράσινους, οι οποίοι αποτελούν πλέον την τέταρτη σημαντικότερη πολιτική ομάδα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

Η στροφή της Φον ντερ Λάιεν υπέρ μιας «πράσινης» ανάπτυξης εξυπηρετεί και λόγους πολιτικής τακτικής τόσο στο επίπεδο της Γερμανίας όσο και στο επίπεδο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

Τελικά, η Φον ντερ Λάιεν εξελέγη από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο νέα πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με οριακή πλειοψηφία 383 επί συνόλου 748 ευρωβουλευτών. Δεν υπολογίζονται τρεις ευρωβουλευτές από την Καταλονία οι οποίοι διώκονται από τις ισπανικές αρχές και δεν έχουν καταλάβει τις έδρες τους στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Τα οικολογικά ανοίγματα της Φον ντερ Λάιεν στους Πράσινους δεν τους συγκίνησαν, εφόσον, σύμφωνα με τις ενδείξεις –η ψήφος είναι μυστική–, την καταψήφισαν όλοι. Σημαντικό ρόλο στην εκλογή της Φον ντερ Λάιεν έπαιξαν οι οκτώ ψήφοι των ευρωβουλευτών της ΝΔ, όπως και η επιρροή που ασκήσαμε σε συναδέλφους άλλων πολιτικών ομάδων.

Οι στόχοι της πενταετίας

Όπως είπε η Φον ντερ Λάιεν απευθυνόμενη στην Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στο Στρασβούργο την περασμένη Τρίτη, πριν από την κρίσιμη ψηφοφορία: «Το πιο πιεστικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε τη στιγμή αυτή είναι να διατηρήσουμε τον πλανήτη μας υγιή. Αυτό είναι και το βαρύτερο καθήκον, αλλά και η μεγαλύτερη ευκαιρία της εποχής μας. Επιθυμώ η Ευρώπη να καταστεί η πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρος σε παγκόσμιο επίπεδο έως το 2050. Για να γίνει όμως αυτό, πρέπει να κάνουμε από κοινού θαρραλέα βήματα. Ο σημερινός στόχος μας να μειώσουμε τις εκπομπές μας κατά 40% έως το 2030 δεν επαρκεί».

Στη συνέχεια έθεσε τους ακόλουθους στόχους, που είναι ταυτόχρονα και πολιτικές δεσμεύσεις της νέας Επιτροπής για την επόμενη πενταετία:

  • • Μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα κατά 50%, αν όχι κατά 55%, έως το 2030.
  • • Παρουσίαση τις πρώτες 100 ημέρες της θητείας της πρότασης για ένα «Green Deal» για την Ευρώπη. Θα προτείνει επίσης ευρωπαϊκό νόμο για το κλίμα, ο οποίος θα περιλαμβάνει τη νομοθεσία που θα κάνει την Ε.Ε. κλιματικά ουδέτερη μέχρι το 2050.
  • • Αλλαγές σε όλους τους κλάδους της οικονομίας που θα πρέπει να συνεισφέρουν σε αυτή την κατεύθυνση, με αναφορά στις αεροπορικές και τις θαλάσσιες μεταφορές και στον τρόπο που ζούμε και ταξιδεύουμε.
  • • Αύξηση του κόστους των δικαιωμάτων ρύπων, εφόσον, όπως χαρακτηριστικά είπε, «οι εκπομπές θα πρέπει να έχουν ένα τίμημα που θα μας κάνει να αλλάξουμε τη συμπεριφορά μας». Δημιουργούνται έτσι νέες δεσμεύσεις, τις οποίες είμαστε υποχρεωμένοι να λάβουμε υπόψη στη χάραξη της ενεργειακής, περιβαλλοντικής και οικονομικής πολιτικής μας.

Νέα μέσα και ευκαιρίες

Για να προωθήσει την «πράσινη» ανάπτυξη στην Ε.Ε., η Φον ντερ Λάιεν θα προωθήσει, ως πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τα ακόλουθα:

  • • Ένα επενδυτικό σχέδιο για μια βιώσιμη Ευρώπη το οποίο θα στηρίζεται στη μόχλευση κεφαλαίων –πιθανότατα κατά το πρότυπο του επενδυτικού σχεδίου Γιούνκερ– για την πραγματοποίηση επενδύσεων ύψους 1 τρισ. ευρώ κατά την επόμενη πενταετία.
  • • Πρόταση για μετατροπή τμήματος της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων σε Τράπεζα για το Κλίμα.
  • • Θέσπιση φόρου άνθρακα στα σύνορα, για να εξασφαλιστούν ίσοι όροι ανταγωνισμού και να αποτραπούν διαρροές άνθρακα σε οικονομίες με χαλαρότερους κανόνες στο θέμα.
  • • Πρόταση για τη δημιουργία Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης, για να στηριχτούν οικονομικά αυτοί που έχουν να καλύψουν τη μεγαλύτερη απόσταση και πλήττονται περισσότερο.

Ευάλωτη η οικονομία μας

Στην Ελλάδα έχουμε μείνει τραγικά πίσω σε ζητήματα προστασίας του περιβάλλοντος και αποτροπής της κλιματικής αλλαγής.

Σύμφωνα με ορισμένους υπολογισμούς, η ΔΕΗ μπορεί να επιβαρυνθεί και με 500 εκατ. ευρώ το 2019 στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Συστήματος Εμπορίας Ρύπων (Emissions Trading Scheme). Είναι χαρακτηριστικό ότι αυτή την εβδομάδα η αξία των δικαιωμάτων ρύπων αυξήθηκε στα 29,27 ευρώ ανά τόνο, κατά 20% σε σχέση με τον Ιανουάριο του 2019 και κατά 100% σε σχέση με τον Ιανουάριο του 2018.

Το 2018 δόθηκαν 950 εκατ. ευρώ σε δικαιώματα ρύπων, τα οποία μπορεί να περιοριστούν σε 550 εκατ. ευρώ το 2019. Όσο πιο αυστηρή γίνεται η πολιτική της Ε.Ε. σε αυτά τα ζητήματα, τόσο θα ακριβαίνουν τα δικαιώματα ρύπων –ορισμένοι εκτιμούν ότι η τιμή τους θα φτάσει τα 40 ευρώ ανά τόνο αν μέχρι τον χειμώνα– και τόσο περισσότερο θα επιβαρύνονται οι ρυπαντές που δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες, όπως η ΔΕΗ.

Στις νέες συνθήκες αυξάνεται η ταχύτητα με την οποία αποδεσμεύουν οι περισσότερες χώρες της Ε.Ε. την ενεργειακή πολιτική τους από τον λιγνίτη, περιορίζουν την εξάρτηση από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο και στρέφονται στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Κλάδοι στρατηγικής σημασίας για την οικονομία μας θα κληθούν να συμβάλουν στην προσαρμογή στη νέα ευρωπαϊκή στρατηγική.

Για παράδειγμα, οι θαλάσσιες μεταφορές θα πρέπει να γίνονται με πολύ μικρότερες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, ο τουρισμός θα βρεθεί αντιμέτωπος με μεγαλύτερες οικολογικές επιβαρύνσεις των αεροπορικών ταξιδίων, ενώ και η αγροτική παραγωγή θα πρέπει να εναρμονιστεί με τις νέες τάσεις και δεσμεύσεις.

Είναι φανερό ότι αν συνεχίσουμε να έχουμε το λάθος μείγμα στην ενεργειακή μας πολιτική και δεν προσαρμοστούμε έγκαιρα σε άλλους τομείς μεγάλης οικονομικής σημασίας, θα πάθουμε τεράστια ζημιά. Εάν όμως κινηθούμε γρήγορα και αποτελεσματικά, στη βάση ενός προσαρμοσμένου στις νέες συνθήκες σχεδιασμού, θα μπορέσουμε να εξασφαλίσουμε την αναγκαία ευρωπαϊκή χρηματοδότηση και μεγάλες ιδιωτικές επενδύσεις που μαζί με τις κρατικές παρεμβάσεις που επιβάλλονται θα εκσυγχρονίσουν την οικονομία μας και θα δημιουργήσουν περισσότερες θέσεις εργασίας από αυτές που ενδεχομένως θα χαθούν στη φάση της μετάβασης.

Πολιτική ισορροπία

Η προσαρμογή στην «πράσινη» ανάπτυξη είναι μια σύνθετη, από πολιτική και κοινωνική άποψη, διαδικασία.

Χαρακτηριστικά τα όσα συμβαίνουν στη Γαλλία. Ο πρόεδρος Μακρόν και η κυβέρνηση Φιλίπ προχώρησαν στην αύξηση της τιμής της βενζίνης μέσω της επιβολής «πράσινου» φόρου που είχε στόχο να περιορίσει την κατανάλωσή της και τη σχετική ρύπανση.

Οι μη προνομιούχοι πολίτες αντέδρασαν, θεωρώντας ότι πληρώνουν έναν άδικο φόρο, ενώ η «ελίτ» της «Μακρονίας» ευημερεί. Αναπτύχθηκε έτσι το βίαιο κίνημα διαμαρτυρίας των «κίτρινων γιλέκων» που προκάλεσε μεγάλες καταστροφές στα αστικά κέντρα, μεγάλη ζημιά στον τουρισμό και στο εμπόριο και υποχρέωσε την κυβέρνηση να πάρει πίσω τον «πράσινο» φόρο στη βενζίνη και να δώσει παροχές στους μη προνομιούχους της τάξης των 10 δισ. ευρώ τον χρόνο για να εκτονωθεί το κίνημα διαμαρτυρίας.

Τη δυσκολία προσαρμογής της Γαλλίας στη νέα εποχή αναδεικνύουν και οι αλλεπάλληλες παραιτήσεις των υπουργών Περιβάλλοντος.

Πρώτα παραιτήθηκε ο κ. Ιλό, ανεξάρτητη προσωπικότητα των ΜΜΕ και της οικολογίας, δηλώνοντας απογοητευμένος με την αδυναμία του Προέδρου Μακρόν να προωθήσει «πράσινες» λύσεις στην οικονομία και στην κοινωνία.

Αντικαταστάθηκε από τον Ντε Ρουζί, πολιτικό στέλεχος που αναδείχθηκε από τον χώρο των οικολογικών κομμάτων και συνεργάστηκε πρώτα με τον πρόεδρο Ολάντ και τη σοσιαλιστική του κυβέρνηση. Στη συνέχεια εντάχθηκε στην προσπάθεια του Μακρόν, εκλέχθηκε βουλευτής και κατόπιν έγινε πρόεδρος της Βουλής. Άφησε την προεδρία της Βουλής για το υπουργείο Περιβάλλοντος, από το οποίο υποχρεώθηκε, προ ημερών, σε ταπεινωτική παραίτηση, ύστερα από εντυπωσιακές αποκαλύψεις για υπερπολυτελή γεύματα και δείπνα –την εποχή που ήταν πρόεδρος της Βουλής– με δαπάνες του Γάλλου φορολογούμενου. Οι μεγάλοι αστακοί και τα γαλλικά κρασιά από την κάβα της Βουλής, κόστους 500 ευρώ η φιάλη, στέλνουν μηνύματα που δεν έχουν σχέση με την «πράσινη» προσαρμογή της οικονομίας και της κοινωνίας.

Αυτά τα ζητήματα θα αποκτήσουν μεγάλη σημασία και στην Ελλάδα. Το ποιοι και πώς θα πληρώσουν το αναπόφευκτο κόστος της προσαρμογής και το εάν το στιλ διαβίωσης αυτών που παίρνουν τις αποφάσεις είναι εναρμονισμένο με τους στόχους που θέτουν είναι ερωτήματα που θα κυριαρχήσουν στον δημόσιο διάλογο. Οι εξελίξεις επιταχύνονται μετά την εκλογή της Φον ντερ Λάιεν στην προεδρία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με συγκεκριμένη «πράσινη» ατζέντα.

Το βασικό συμπέρασμα από την πολιτική μάχη που δόθηκε στο Στρασβούργο γύρω από την εκλογή της Φον ντερ Λάιεν είναι ότι η Ε.Ε. μπαίνει σε περίοδο οικολογικής προσαρμογής, με πολλές προκλήσεις για την οικονομία και την κοινωνία μας.

Πρέπει να οργανωθούμε, για να μη μείνουμε πίσω, εφόσον το οικονομικό κόστος της μη προσαρμογής προβλέπεται τεράστιο.

Πρέπει να διεκδικήσουμε ευρωπαϊκή χρηματοδότηση, να προσελκύσουμε ιδιωτικές επενδύσεις, να στηρίξουμε με δημόσιο χρήμα αναγκαίες πρωτοβουλίες για να μετατρέψουμε τις ελλείψεις μας σε οικονομικό πλεονέκτημα.

Πρέπει να βρούμε το κατάλληλο μείγμα οικονομικής πολιτικής ώστε να μη μετατραπεί το αναπόφευκτο κόστος της προσαρμογής σε οικονομική τιμωρία των μη προνομιούχων, με αποτέλεσμα να αντιδράσουν.

Τέλος, πρέπει το στιλ διακυβέρνησης, ακόμη και ο τρόπος ζωής των ανώτατων κυβερνητικών στελεχών, να είναι προσαρμοσμένα στις ανάγκες της νέας εποχής και να μη στέλνουν τα λάθος πολιτικά και κοινωνικά μηνύματα, όπως στην περίπτωση του οικολόγου υπουργού Περιβάλλοντος της Γαλλίας Ντε Ρουζί.

Μετά τα όσα συνέβησαν στην ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στο Στρασβούργο αυτή την εβδομάδα, όσοι θεωρούν ότι οι ευρωπαϊκοί θεσμοί χαρακτηρίζονται από ακινησία μέχρι πλήξης πρέπει να αναθεωρήσουν τις απόψεις τους.