Κάνει βουτιά η οικονομία, «παγώνει» το προσφυγικό-μεταναστευτικό

Η Ελλάδα και το σύνολο της Ε.Ε. μπαίνουν σιγά σιγά στην καμπύλη εξέλιξης του κορονοϊού που χαρακτηρίζει την Ιταλία.

Στη Γαλλία και στο Ηνωμένο Βασίλειο επικοινωνιακοί σύμβουλοι των κυβερνήσεων εκτιμούν ότι οι χώρες αυτές απέχουν τρεις έως πέντε εβδομάδες από ιταλικού τύπου καταστάσεις, με δεκάδες χιλιάδες κρούσματα και καθημερινή εκατόμβη.

Στην Ελλάδα και στις άλλες χώρες γίνεται μεγάλη προσπάθεια ώστε η εξέλιξη της πανδημίας να είναι βραδύτερη και να μην ξεπεραστούν γρήγορα οι δυνατότητες του συστήματος υγείας, όπως στην Ιταλία. Όλοι οι ειδικοί, πάντως, προβλέπουν έναν πολύ δύσκολο Απρίλιο και Μάιο, γι’ αυτό άλλωστε η καγκελάριος Μέρκελ προετοίμασε την κοινή γνώμη της χώρας της λέγοντας ότι τελικά μπορεί να νοσήσει μέχρι και το 70% του πληθυσμού.

Με βάση την εκτίμηση ότι τα βαριά περιστατικά κορονοϊού είναι το 5% του συνόλου και πως όσοι εμφανίζουν σοβαρά προβλήματα στην αναπνοή λόγω της πνευμονίας που προκαλεί ο κορονοϊός χρειάζονται υποστήριξη στις ΜΕΘ για 3-4 εβδομάδες, καταλαβαίνουμε τι περιπέτεια έχουμε μπροστά μας.

Το ζήτημα της δημόσιας υγείας γίνεται απόλυτα κυρίαρχο για ένα απροσδιόριστο διάστημα και καθορίζει τις εξελίξεις.

Οικονομικό σοκ

Ο κορονοϊός έχει τινάξει στον αέρα τον οικονομικό σχεδιασμό σε επίπεδο Ε.Ε. και Ελλάδας. Αυτά που περιμέναμε δεν πρόκειται να γίνουν στο άμεσο μέλλον, ενώ ο πρωθυπουργός κ. Μητσοτάκης και το οικονομικό επιτελείο καλούνται να χαράξουν νέα στρατηγική σε νέες συνθήκες όπου, προς το παρόν, όλα αλλάζουν προς το χειρότερο. Η κάπως χλωμή εμφάνιση της επικεφαλής της ΕΚΤ κ. Λαγκάρντ και η απόφαση του Προέδρου των ΗΠΑ Τραμπ να διακόψει τις αεροπορικές συγκοινωνίες μεταξύ των ΗΠΑ και της Ε.Ε., με εξαίρεση την Ιρλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο, το οποίο πλέον δεν ανήκει σε αυτήν, πέρασαν το μήνυμα της ανεξέλεγκτης κρίσης και προκάλεσαν νέα εντυπωσιακή πτώση στο χρηματιστήριο και άνοδο των spreads στα δεκαετή ομόλογα του Δημοσίου σε βάρος της Ιταλίας και κυρίως της Ελλάδας.

Το κλίμα εμπιστοσύνης που με τόσο κόπο διαμόρφωσε η κυβέρνηση Μητσοτάκη δεν υπάρχει πια και αντικαταστάθηκε από ένα κλίμα αβεβαιότητας που μπορεί να δώσει τη θέση της στον πανικό.

Οι κινήσεις του πρωθυπουργού και των συνεργατών του είναι προσεκτικές και μεθοδικές, αλλά για να σταθεροποιηθεί σε πρώτη φάση η οικονομία και να αρχίσει μετά να κερδίζει το χαμένο έδαφος χρειάζεται ένα νέο πλαίσιο ευρωπαϊκής πολιτικής, το οποίο είναι πολιτικά δύσκολο να διαμορφωθεί έγκαιρα.

Τα βασικά χαρακτηριστικά των οικονομικών εξελίξεων που πρέπει να αντιμετωπίσουμε είναι τα εξής:

Πρώτον, η Ευρωζώνη πηγαίνει ολοταχώς σε νέα ύφεση.

Δεύτερον, εξασθενούν οι οικονομικές σχέσεις με Κίνα και ΗΠΑ, γεγονός που μπορεί να κάνει προβληματική τη μελλοντική ανάκαμψη.

Τρίτον, η κρίση που προκαλεί ο κορονοϊός οδηγεί αναπόφευκτα σε μεγάλη αύξηση των δημοσίων δαπανών, πρώτα στον χώρο της υγείας και στη συνέχεια για να υποστηριχθούν οι επιχειρήσεις και οι εργαζόμενοι σε αυτές.

Τέταρτον, τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. θα βρεθούν σύντομα αντιμέτωπα με μεγάλη πτώση των δημοσίων εσόδων, καθώς τα περιοριστικά μέτρα μειώνουν δραστικά την κατανάλωση και τα φορολογικά έσοδα που προέρχονται από τους καταναλωτικούς φόρους.

Πέμπτον, η νομισματική πολιτική φαίνεται να έχει εξαντλήσει τις δυνατότητές της σε ό,τι αφορά τη στήριξη της ευρωπαϊκής οικονομίας και η Λαγκάρντ δεν έχει ακόμα την επιρροή και το κύρος που είχε αποκτήσει ο Ντράγκι μέσα από την αντιμετώπιση της κρίσης του 2012-2013.

Έκτον, οι ευρωπαϊκοί θεσμοί έχουν αρχίσει να δείχνουν ευαισθησία σε ό,τι αφορά την εφαρμογή του Συμφώνου Σταθερότητας, αλλά απέχουν πολύ από τη χάραξη μιας νέας στρατηγικής, ικανής να αντιμετωπίσει τις νέες προκλήσεις.

Η χαρακτηριστική βραδύτητα των ευρωπαϊκών θεσμών και των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων στην επεξεργασία και την εφαρμογή μιας νέας πολιτικής έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την επιτάχυνση των αρνητικών εξελίξεων.

Έβδομον, το χρηματοπιστωτικό σύστημα μπαίνει σε περίοδο μεγάλης αβεβαιότητας. Ακόμα και οι τράπεζες που θεωρούνται ισχυρές, όπως, για παράδειγμα, οι γερμανικές, έχουν σημαντικά διαρθρωτικά προβλήματα –χαρακτηριστική η κακή κατάσταση της Deutsche Bank και της Commerzbank– που μπορεί να έρθουν στο προσκήνιο υπό την πίεση της κρίσης του κορονοϊού.

Όγδοον, το επενδυτικό κλίμα δέχεται ισχυρό πλήγμα εξαιτίας της δυσλειτουργίας μεγάλων επιχειρήσεων, του αναγκαστικού περιορισμού των επαγγελματικών ταξιδιών και των επαφών μεταξύ των στελεχών, αλλά και της αδυναμίας βραχυπρόθεσμου οικονομικού σχεδιασμού.

Ένατον, η Ελλάδα δοκιμάζεται σκληρότερα από τα άλλα κράτη-μέλη της Ε.Ε. γιατί έμεινε πίσω στην οικονομία και στις επενδύσεις εξαιτίας των διαστάσεων της κρίσης που αντιμετώπισε και της χαμένης τριετίας 2015-2017.

Αντιμετωπίζεται ακόμη από αυτούς που παίρνουν τις επιχειρηματικές και επενδυτικές αποφάσεις ως αδύναμος κρίκος της Ευρωζώνης εξαιτίας του δημόσιου και του ιδιωτικού χρέους, αλλά και της μεγάλης εξάρτησης της οικονομίας της από τον τουρισμό, τις υπηρεσίες και τις μεταφορές, που δέχονται όλες σκληρά χτυπήματα από τον κορονοϊό.

Μεταβατική φάση

Σε μεταβατική φάση μπαίνει εξαιτίας του κορονοϊού και η διαχείριση του προσφυγικού-μεταναστευτικού.

Ο πρωθυπουργός κ. Μητσοτάκης αντιμετώπισε με δυναμικό και αποτελεσματικό τρόπο την αύξηση των ροών και τις μεθοδεύσεις του Ερντογάν. Οι επαφές που είχε στο Βερολίνο και στη Βιέννη με Μέρκελ και Κουρτς έδειξαν πόσο εκτιμούν οι Ευρωπαίοι ηγέτες τις πρωτοβουλίες που πήρε και τη μετατροπή της Ελλάδας σε βασικό εγγυητή της μη επανάληψης της κρίσης του 2015-2016 στο προσφυγικό-μεταναστευτικό.

Ο πρωθυπουργός έχει προετοιμάσει τη βήμα-βήμα αντιμετώπιση του προβλήματος.

Η Τουρκία δεν πρόκειται να εξασφαλίσει πρόσθετη ευρωπαϊκή οικονομική βοήθεια για τους Σύρους πρόσφυγες που βρίσκονται στο έδαφός της, αν δεν εγκαταλείψει ο Ερντογάν την προσπάθεια να στείλει με το ζόρι κόσμο στην Ελλάδα και στην Ε.Ε.

Η Ε.Ε. θα συμβάλει με διάφορους τρόπους στη σταδιακή αποσυμφόρηση των ελληνικών νησιών. Ήδη οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις ανέλαβαν τη δέσμευση να υποδεχτούν στις χώρες τους 1.600 ασυνόδευτους ανηλίκους και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αύξησε την οικονομική ενίσχυση σε όσους μετανάστες αποφασίσουν να γυρίσουν στην πατρίδα τους σε 2.000 ευρώ ανά άτομο. Στόχος είναι ο σταδιακός επαναπατρισμός 5.000 μεταναστών εντός του 2020.

Έχει προετοιμαστεί πολιτικά το έδαφος για σημαντικές αλλαγές στους κανόνες που ισχύουν για την υποδοχή και την επιστροφή προσφύγων και μεταναστών στην Ελλάδα.

Πιθανότατα η Τουρκία θα υποχρεωθεί να δεχτεί επιστροφές μεταναστών που πέρασαν από τα ελληνικά νησιά στην ενδοχώρα, ενώ το δεύτερο εξάμηνο του 2020 η γερμανική προεδρία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου θα προσπαθήσει να αλλάξει τους κανόνες του Δουβλίνου για τις χώρες πρώτης υποδοχής. Επιδίωξη είναι όσοι εξασφαλίζουν μια πρώτη έγκριση του αιτήματος για χορήγηση ασύλου στην Ελλάδα να μπορούν να μετακινούνται ελεύθερα, μέχρι την οριστική κρίση της αίτησής τους, σε άλλες χώρες της Ε.Ε.

Όλα αυτά επιβραδύνονται ή αναβάλλονται εξαιτίας των συνεπειών του κορονοϊού. Σε μια περίοδο που κράτη-μέλη της Ε.Ε. κλείνουν τα σύνορά τους με την Ιταλία εξαιτίας του κορονοϊού, δυσκολεύονται οι μετακινήσεις προσφύγων και το προσφυγικό-μεταναστευτικό αποκτά μια σοβαρή υγειονομική διάσταση.

Το πρόβλημα εντοπίζεται κυρίως στους πρόσφυγες και τους μετανάστες που προέρχονται από το Αφγανιστάν και το Ιράν. Οι Αφγανοί που έχουν περάσει στο Ιράν υπολογίζονται στο 1.000.000 και οι περισσότεροι από αυτούς ελπίζουν να φτάσουν κάποτε στην Ελλάδα, για να περάσουν στη συνέχεια σε Γερμανία, Αυστρία, Σουηδία και άλλες εξαιρετικά αναπτυγμένες χώρες.

Το Ιράν φαίνεται ότι έχει πληγεί από τον κορονοϊό πολύ περισσότερο απ’ ό,τι παραδέχεται η ηγεσία του. Η απόφασή της να ζητήσει δάνειο 5 δισ. δολαρίων από το ΔΝΤ, εφαρμόζοντας το σχετικό πρόγραμμα προσαρμογής, θεωρείται αποτέλεσμα της αδυναμίας της να καλύψει βασικές ανάγκες στον τομέα της υγείας εξαιτίας και του σκληρού εμπάργκο που έχει επιβάλει ο Πρόεδρος Τραμπ. Ο αριθμός των θυμάτων και των θανάτων πρέπει να είναι πολλαπλάσιος από αυτούς που παραδέχεται το καθεστώς, αν κρίνουμε και από την ανάλυση φωτογραφιών που έχουν ληφθεί από δορυφόρους και δείχνουν το άνοιγμα μαζικών τάφων σε αστικά κέντρα του Ιράν.

Η πανδημία του κορονοϊού δυσκολεύει τις κινήσεις για την αποσυμφόρηση των ελληνικών νησιών και την κοινή ευρωπαϊκή αντιμετώπιση του προσφυγικού-μεταναστευτικού.

Ο Ερντογάν σε αδιέξοδο

Από την άλλη πλευρά, η πανδημία του κορονοϊού εκθέτει ακόμη περισσότερο τον Ερντογάν στην αντίληψη της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης και υποχρεώνει τους ευρωπαϊκούς θεσμούς και τις κυβερνήσεις σε αυστηρότερη αντιμετώπιση των κινήσεών του.

Όσο επιμένει στο να στέλνει πρόσφυγες και μετανάστες στην περιοχή του Έβρου και στα ελληνικά νησιά, τόσο ενισχύει τις αντιδράσεις των Ευρωπαίων, οι οποίοι δεν έχουν πλέον τον νου τους μόνο στο προσφυγικό-μεταναστευτικό αλλά και στον έλεγχο του ρυθμού διάδοσης του κορονοϊού. Ιρανοί πρόσφυγες και Αφγανοί οι οποίοι έχουν περάσει από το Ιράν θεωρούνται σοβαρή απειλή, σε ό,τι αφορά τον κορονοϊό, για τη δημόσια υγεία.

Διαμορφώνεται έτσι μια νέα κατάσταση, με τον Ερντογάν να βλέπει τις δυνατότητες εκβιασμού των Ευρωπαίων να περιορίζονται, αλλά και την προώθηση των αναγκαίων ρυθμίσεων για το προσφυγικό-μεταναστευτικό να καθυστερούν. Αυτό σημαίνει ότι για όσο διάστημα συνεχίζεται η κρίση του κορονοϊού, η Ελλάδα θα εξακολουθήσει να έχει πρόβλημα υπερσυγκέντρωσης προσφύγων και μεταναστών σε συγκεκριμένες περιοχές και να δέχεται πιέσεις από την Τουρκία.

Το τουρκικό καθεστώς γνωρίζει πλέον ότι οι πιέσεις αυτές είναι αντιπαραγωγικές και δεν οδηγούν πουθενά, δεν θα τις εγκαταλείψει όμως εύκολα, για εσωτερικούς πολιτικούς λόγους. Ο Ερντογάν βρίσκεται πλέον σε δύσκολη θέση εξαιτίας της μερικής αποτυχίας της στρατηγικής του στη Συρία, του ενός εκατομμυρίου Σύρων προσφύγων που θέλουν να περάσουν στα εδάφη της Τουρκίας, αλλά και των σοβαρών επιπτώσεων που αρχίζει να έχει στην τουρκική οικονομία η κρίση του κορονοϊού.

Οι οικονομικές δυσκολίες που προβλέπονται είναι μεγάλες και μπορεί να αποδειχθούν πολιτικά εκρηκτικές σε μια χώρα με διαρθρωτικά προβλήματα στην οικονομία της, μεγάλες κοινωνικές ανάγκες και αντιθέσεις και μια νεο-οθωμανική επεκτατική στρατηγική, το κόστος της οποίας ξεπερνάει κατά πολύ τις οικονομικές δυνατότητές της.

Το κρίσιμο ερώτημα είναι ποια θα είναι η κλιμάκωση και η διάρκεια της κρίσης του κορονοϊού, η οποία πλέον επηρεάζει όλα τα άλλα σημαντικά θέματα. Συγκεκριμένη απάντηση δεν έχει δώσει ακόμη η επιστημονική κοινότητα. Το μόνο βέβαιο είναι ότι οι επόμενοι μήνες θα είναι κρίσιμοι.