«Αστακός» η Τουρκία με ευρωπαϊκά όπλα

Την Τρίτη 6 Οκτωβρίου είχαμε μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συζήτηση στην Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την κρίση στο Ναγκόρνο Καραμπάχ και τον πόλεμο που έχει ξεσπάσει μεταξύ Αζερμπαϊτζάν και Αρμενίας.

Ήμουν ένας από τους 65 ευρωβουλευτές που πήραν τον λόγο, αριθμός εξαιρετικά σημαντικός αν σκεφτούμε τα περιοριστικά μέτρα που ισχύουν ακόμη και στην παρουσία των ευρωβουλευτών στην Ολομέλεια, σε μια προσπάθεια να ελεγχθεί η πανδημία.

Παρατήρησα ότι γύρω στο 80% των ομιλητών αναφέρθηκαν στον αρνητικό ρόλο της Τουρκίας, της μόνης δύναμης με επιρροή στην περιοχή που δεν τάσσεται υπέρ της άμεσης κατάπαυσης του πυρός και της μη επέμβασης ξένων δυνάμεων στη διαμάχη Αζέρων και Αρμενίων.

Όταν ήρθε η σειρά μου να μιλήσω, ζήτησα από τον Ζοζέπ Μπορέλ, ύπατο εκπρόσωπο Εξωτερικών Υποθέσεων της Ε.Ε., να πάρει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή την πρωτοβουλία για την επιβολή ευρωπαϊκού εμπάργκο στην πώληση οπλικών συστημάτων και τεχνολογίας στην Τουρκία.

Του ζήτησα να ακολουθήσουμε το καλό παράδειγμα του Καναδά.

Το παράδειγμα του Καναδά

Η κυβέρνηση του Καναδά ανακοίνωσε το πάγωμα εξαγωγών οπλικών συστημάτων και τεχνολογίας στην Τουρκία, με το σκεπτικό ότι έχει θέσει στη διάθεση του Αζερμπαϊτζάν drones τα οποία κατασκευάζονται στην Τουρκία με τεχνογνωσία Ηνωμένου Βασιλείου και Καναδά.

Στην αντίληψη της κυβέρνησης του Καναδά αυτή η χρήση των drones που στηρίζονται σε τεχνογνωσία Καναδά αποτελεί παραβίαση των όρων πώλησης και πρέπει να γίνει έρευνα, προκειμένου να αποφασιστεί αν θα συνεχιστεί αυτού του είδους η συνεργασία με την Τουρκία.

Όπως θα περίμενε κανείς, η αντίδραση της Άγκυρας ήταν άμεση και επιθετική. Ο υπουργός Εξωτερικών, Τσαβούσογλου, έκανε δηλώσεις σύμφωνα με τις οποίες ο Καναδάς δεν συμπεριφέρεται στην Τουρκία σαν συμμαχική χώρα του ΝΑΤΟ. Κατήγγειλε επίσης αυθαίρετη εφαρμογή κριτηρίων, εφόσον, όπως είπε, ο Καναδάς αναφέρεται σε έκθεση του ΟΗΕ σαν μία από τις χώρες που προμηθεύουν οπλικά συστήματα για τη διεξαγωγή του πολέμου στην Υεμένη.

Η αναφορά από τον Τσαβούσογλου σε έκθεση του ΟΗΕ δείχνει και το θράσος της επίσημης Τουρκίας, εφόσον αγνοεί άλλη έκθεση του ΟΗΕ, σύμφωνα με την οποία οι Σύροι τζιχαντιστές που πολεμούν για λογαριασμό της Τουρκίας εναντίον των Κούρδων της Συρίας βαρύνονται με αγριότητες και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας τα οποία θα ήταν αδύνατο να πραγματοποιηθούν χωρίς την άδεια και τη στρατιωτική υποστήριξη του καθεστώτος Ερντογάν.

Η πρωτοβουλία του Καναδά θορύβησε τον Ερντογάν και τους συνεργάτες του για δύο λόγους. Τα drones που κατασκευάζονται στην Τουρκία με ξένη τεχνολογία είναι μέρος του «πακέτου» της στρατιωτικής επέμβασης της Τουρκίας και στη Λιβύη. Συνέβαλαν σημαντικά στο να ανακοπεί η προέλαση των στρατευμάτων του Χαφτάρ και να λυθεί η πολιορκία της Τρίπολης από τις δυνάμεις που ελέγχουν την ανατολική Λιβύη.

Με την κίνησή του ο Καναδάς έφερε ξανά στο προσκήνιο την ανάγκη επιβολής ολοκληρωμένου εμπάργκο όπλων στην Τουρκία, που λειτουργεί αποσταθεροποιητικά στη Συρία και στο Ιράκ, στην Ανατολική Μεσόγειο και στη Λιβύη και στην περιοχή του Καυκάσου.

Ευρωπαϊκές μισές δουλειές

Η εισβολή της Τουρκίας, τον Οκτώβριο του 2019, σε περιοχές της Συρίας όπου κυριαρχεί το κουρδικό στοιχείο προκάλεσε ένα πρώτο εμπάργκο όπλων από την πλευρά της Ε.Ε.

Όπως το θέλει η κακή παράδοση της Ε.Ε., η δουλειά ήταν σκόπιμα μισή, το Συμβούλιο Υπουργών Εξωτερικών δεν ενέκρινε γενικό και πλήρες ευρωπαϊκό εμπάργκο όπλων και αφέθηκαν οι κυβερνήσεις των κρατών-μελών ελεύθερες να προσδιορίσουν το επίπεδο της αντίδρασής τους.

Εννέα ευρωπαϊκές χώρες –Τσεχία, Φινλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ολλανδία, Ισπανία, Σουηδία, Ηνωμένο Βασίλειο– εφάρμοσαν, όπως και ο Καναδάς, ένα περισσότερο συμβολικό παρά ουσιαστικό εμπάργκο όπλων. Ο υπουργός Εξωτερικών του Ηνωμένου Βασιλείου, Ντόμινικ Ράαμπ, δήλωσε χαρακτηριστικά ότι η χώρα του θα συνέχιζε να πουλάει όπλα στην Τουρκία αλλά δεν θα έδινε νέες άδειες εξαγωγών για οπλικά συστήματα τα οποία θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στη Συρία.

Ανάλογες δηλώσεις έκανε και η γερμανική κυβέρνηση, ότι δηλαδή το εμπάργκο θα ίσχυε μόνο για μελλοντική παράδοση οπλικών συστημάτων που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στη Συρία. Έσπευσε μάλιστα να διευκρινίσει ότι οι παραδόσεις του 2019 γερμανικών οπλικών συστημάτων στην Τουρκία αφορούσαν κυρίως το Πολεμικό Ναυτικό, δηλαδή τα γερμανικά υποβρύχια, παρόμοια με εκείνα που έχει ήδη προμηθευτεί η Ελλάδα, και μέρος του μηχανολογικού-τεχνολογικού εξοπλισμού για το υπό ναυπήγηση τουρκικό αεροπλανοφόρο Anadolu.

Το εμπάργκο που ανακοινώνουν κατά περιόδους οι ευρωπαϊκές χώρες είναι πάντα επιλεκτικό, διάτρητο και στα μέτρα των αναγκών της Τουρκίας.

Είναι τέτοια η πολιτική αδυναμία της Ε.Ε. ώστε ο Ερντογάν δήλωσε εκ του ασφαλούς: «Έχουμε αντιμετωπίσει απειλές όπως οικονομικές κυρώσεις και εμπάργκο στην πώληση όπλων. Αυτοί που νομίζουν ότι θα υποχρεώσουν την Τουρκία να υποχωρήσει με τέτοιου είδους απειλές κάνουν μεγάλο λάθος».

Πολεμική προετοιμασία

Η Τουρκία είναι εδώ και δώδεκα χρόνια σε φάση πολεμικής προετοιμασίας.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του SIPRI (Διεθνές Ινστιτούτο Ερευνών για την Ειρήνη της Στοκχόλμης), η Τουρκία αύξησε τις στρατιωτικές της δαπάνες από 12,5 δισ. δολάρια το 2008 σε 22 δισ. δολάρια το 2018.

Τις τελευταίες δεκαετίες είναι ο πέμπτος μεγαλύτερος εισαγωγέας οπλικών συστημάτων στον κόσμο.

Οι πέντε χώρες που εξάγουν τα περισσότερα οπλικά συστήματα στην Τουρκία είναι οι ΗΠΑ, η Νότια Κορέα, η Γερμανία, η Ιταλία και η Ισπανία.

Στη διάρκεια της περιόδου 2014-2018 το 60% των συνολικών εισαγωγών οπλικών συστημάτων από την Τουρκία ήταν προέλευσης ΗΠΑ. Η απόφαση όμως του Ερντογάν να δαπανήσει η Τουρκία 2,5 δισ. δολάρια για να προμηθευτεί ρωσικούς πυραύλους τύπου S-400 άρχισε να δημιουργεί προβλήματα στη στρατιωτική συνεργασία με τις ΗΠΑ. Οι Αμερικανοί έκριναν, πολύ σωστά, ότι υπήρχε μεγάλη πιθανότητα να διαρρεύσουν στρατιωτικά μυστικά στους Ρώσους που εγκατέστησαν τους S-400 στην Τουρκία. Γι’ αυτό έβγαλαν την Τουρκία από τα προγράμματα συμπαραγωγής μαχητικών αεροσκαφών πέμπτης γενιάς τύπου F-35 και της αφαίρεσαν τη δυνατότητα να προμηθευτεί F-35 κάθετης απονήωσης/προσνήωσης που θα μετέτρεπαν το υπό κατασκευή τουρκικό αεροπλανοφόρο σε οπλικό σύστημα πολύ πέρα από τις δυνατότητες των δικών μας ενόπλων δυνάμεων.

Την τελευταία δωδεκαετία η Τουρκία έχει κάνει εντυπωσιακή πρόοδο στην παραγωγή οπλικών συστημάτων. Οι αρμόδιοι υποστηρίζουν ότι οι τουρκικές εταιρείες καλύπτουν το 70% των αναγκών των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων. Οι ειδικοί θεωρούν ότι το ποσοστό είναι κάπως φουσκωμένο, δεν αμφισβητούν όμως τη σημαντική πρόοδο που έχει συντελεστεί στον τομέα παραγωγής οπλικών συστημάτων. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι ο Ερντογάν έχει θέσει την πολεμική βιομηχανία υπό τον έλεγχο της Προεδρίας της Δημοκρατίας και έχει δώσει πρωταγωνιστικό ρόλο, ιδιαίτερα στην παραγωγή των drones, στον γαμπρό του.

Το 2018 οι εξαγωγές οπλικών συστημάτων από την Τουρκία έφτασαν τα 1,8 δισ. δολάρια. Η γειτονική χώρα είναι ο 14ος εξαγωγέας οπλικών συστημάτων στον κόσμο, με καλύτερους πελάτες τη Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Τουρκμενιστάν. Η συνεργασία, πάντως, με τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα έχει αρχίσει να γίνεται πιο δύσκολη, γιατί και οι δύο χώρες υποστηρίζουν τις δυνάμεις του Χαφτάρ που ελέγχουν την ανατολική Λιβύη, ενώ η Τουρκία στηρίζει δυναμικά και ελέγχει την αναγνωρισμένη από τον ΟΗΕ κυβέρνηση της Τρίπολης.

Το δίδυμο που μας ανησυχεί

Στην πρόσφατη διαπραγμάτευση που έγινε για την προετοιμασία οικονομικών κυρώσεων σε βάρος της Τουρκίας αν συνεχίσει την επιθετική πολιτική της έναντι της Κύπρου και της Ελλάδας, το Βερολίνο και η Μαδρίτη επιβεβαιώθηκαν ως σταθεροί υποστηρικτές του Ερντογάν. Απέτρεψαν την άμεση επιβολή κυρώσεων και θεωρείται σχεδόν βέβαιο ότι θα συνεχίσουν στην ίδια γραμμή και στο μέλλον.

Ένας από τους λόγους που δείχνουν υπερβολική κατανόηση στην πολιτική του Ερντογάν είναι η στενή στρατιωτική συνεργασία με την Τουρκία.

Το 2018 και το 2019 η Τουρκία ήταν η πρώτη αγορά για τις εξαγωγές γερμανικών οπλικών συστημάτων. Τις καλές χρονιές απορροφά μέχρι και το 1/3 των συνολικών εξαγωγών γερμανικών οπλικών συστημάτων, γι’ αυτό άλλωστε η γερμανική διπλωματία περιορίζει πάντα τα εμπάργκο σε επίπεδο συμβολισμού.

Για παράδειγμα, αν η Γερμανία σταματούσε την προμήθεια αρμάτων μάχης Leopard και των ανταλλακτικών και πολεμοφοδίων τους στην Τουρκία, οι επιχειρήσεις που διεξάγει η δεύτερη στη Συρία σε βάρος των Κούρδων θα ήταν πολύ πιο δύσκολες και ριψοκίνδυνες. Με εξαίρεση τη γερμανική Αριστερά και τους Πράσινους, τα άλλα κόμματα δεν δίνουν ιδιαίτερη σημασία στις συνέπειες που μπορεί να έχει η πώληση οπλικών συστημάτων στην Τουρκία. Ιδιαίτερα οι Σοσιαλδημοκράτες και οι Χριστιανοδημοκράτες, που βρίσκονται στην εξουσία, δίνουν προτεραιότητα στις παραγγελίες της πολεμικής βιομηχανίας και στις θέσεις εργασίας που σχετίζονται με αυτές.

Ενδεικτική των γερμανικών προτεραιοτήτων είναι η πώληση γερμανικών υποβρυχίων στην Τουρκία, παρόμοια αλλά πιο εξελιγμένα από εκείνα που προμηθευτήκαμε επί Σημίτη-Τσοχατζόπουλου και καταβάλαμε προκαταβολή 3 δισ. ευρώ λόγω του υποτιθέμενου κατεπείγοντος χαρακτήρα της προμήθειας. Η παράδοση των γερμανικών υποβρυχίων καθυστέρησε απαράδεκτα με ευθύνη και της ελληνικής πλευράς, ενώ τώρα έχουν αρχίσει και εντάσσονται στο Πολεμικό Ναυτικό μας σαν ολοκληρωμένα οπλικά συστήματα.

Ο κίνδυνος που αντιμετωπίζουμε από την πολιτική της Ισπανίας είναι ακόμη μεγαλύτερος.

Στο Ισπανικό Ναυτικό εντάχθηκε το 2010 και ανέλαβε πλήρη δράση το 2016 το αεροπλανοφόρο «Βασιλιάς Χουάν Κάρλος Α΄». Η ναυπήγησή του κόστισε 462 εκατ. ευρώ και πρόκειται για ένα εξαιρετικά σύνθετο οπλικό σύστημα, το οποίο μπορεί να φιλοξενήσει μέχρι 25 αεροσκάφη κάθετης απονήωσης/προσνήωσης, να μεταφέρει 4 αποβατικά σκάφη και μια δύναμη περίπου 1.000 ανδρών, να αποβιβάσει πάνω από 40 βαρέα άρματα μάχης σαν τα Leopard, ενώ το δυναμικό του συμπληρώνεται από επιθετικά ελικόπτερα.

Πρόκειται για το καμάρι του ισπανικού στόλου. Το πρόβλημα είναι ότι η ισπανική εταιρεία που το ναυπήγησε, η Navantia, συμμετέχει σε κοινοπραξία με την τουρκική Sedef για τη ναυπήγηση παρόμοιου αεροπλανοφόρου, του Anadolu. Είναι φανερό ότι ένα τόσο σημαντικό και ολοκληρωμένο οπλικό σύστημα μπορεί να προκαλέσει πλήρη ανατροπή της ισορροπίας δυνάμεων στο Αιγαίο σε βάρος της Ελλάδας. Ο κίνδυνος θα ήταν άμεσος αν δεν είχε κάνει το λάθος ο Ερντογάν να προμηθευτεί τους ρωσικούς πυραύλους S-400 εξαιτίας των οποίων στερήθηκε τη δυνατότητα να προμηθευτεί ειδικού τύπου F-35 που θα επιχειρούσαν με βάση το Anadolu. Προς το παρόν, το Anadolu προετοιμάζεται σαν βάση επιθετικών ελικοπτέρων και drones, όχι όμως των αμερικανικών μαχητικών αεροσκαφών F-35, που μεταξύ των άλλων έχουν χαρακτηριστικά Stealth και δύσκολα εμφανίζονται στις οθόνες των ραντάρ.

Για όλους τους παραπάνω λόγους ζήτησα από τον Μπορέλ πρωτοβουλία για ένα πραγματικό και όχι συμβολικό εμπάργκο ευρωπαϊκών όπλων σε βάρος της Τουρκίας. Τόνισα ότι το πρόβλημα της αναγκαίας ανάπτυξης της ευρωπαϊκής πολεμικής βιομηχανίας και των σχετικών θέσεων εργασίας δεν πρέπει να λύνεται με τη μετατροπή της επιθετικής Τουρκίας σε «αστακό», αλλά μέσα από την ευρωπαϊκή συνεργασία, την αλληλεγγύη και την προώθηση μιας πραγματικά κοινής πολιτικής άμυνας.