Μετ’ εμποδίων η διεύρυνση προς τα Δυτικά Βαλκάνια - Free Sunday
Μετ’ εμποδίων η διεύρυνση προς τα Δυτικά Βαλκάνια
Η Συμφωνία των Πρεσπών δύσκολα θα βρει μιμητές.

Μετ’ εμποδίων η διεύρυνση προς τα Δυτικά Βαλκάνια

Η διαμάχη που έχει ξεσπάσει μεταξύ Σόφιας και Σκοπίων αναδεικνύει τις μεγάλες δυσκολίες στην προώθηση της διεύρυνσης της Ε.Ε. προς τα Δυτικά Βαλκάνια.

Οι έξι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων –Σερβία, Κόσοβο, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Αλβανία, Μαυροβούνιο, Βόρεια Μακεδονία– έχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ τους, όπως και με γειτονικές χώρες.

Το βάρος της Ιστορίας, όπως και των πολυαίμακτων αναμετρήσεων που ακολούθησαν τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, στέκεται εμπόδιο στη δημιουργία κλίματος συνεννόησης και συνεργασίας.

Από την άλλη πλευρά, τα εσωτερικά προβλήματα της Ε.Ε. και οι αναπόφευκτοι πολιτικοί υπολογισμοί περιορίζουν τον ζήλο των Βρυξελλών. Η διεύρυνση προς τα Δυτικά Βαλκάνια προβλήθηκε για ένα διάστημα ως απάντηση στο Brexit, προκειμένου να ενισχυθεί η εικόνα μιας Ε.Ε. στην οποία θέλουν να προσχωρήσουν διάφοροι ευρωπαϊκοί λαοί, θεωρώντας ότι είναι εγγύηση για ένα καλύτερο μέλλον.

Στη διαδικασία της διεύρυνσης της Ε.Ε. προς τα Δυτικά Βαλκάνια επιβεβαιώνονται τα πλεονεκτήματα και οι αδυναμίες των «27». Δυνατοί στους οικονομικούς χειρισμούς, δυσκολεύονται πάρα πολύ στους πολιτικούς, ιδιαίτερα όταν έχουν απέναντί τους αποφασισμένους αντιπάλους ή ανταγωνιστές, όπως η Ρωσία και η Τουρκία.

Αιφνιδιασμός από Μπορίσοφ

Το 2018 και το 2019 κυριάρχησε στον δημόσιο διάλογο στην Ελλάδα το θέμα της Συμφωνίας των Πρεσπών. Αναπτύχθηκε πολιτική αντιπαράθεση σε σχέση με την αναγνώριση από την Αθήνα «μακεδονικής γλώσσας και εθνότητας». Επίσης, εκφράστηκαν αντιρρήσεις για την αναβάθμιση της συνεργασίας με μια χώρα η οποία καλλιεργεί τον αλυτρωτισμό σε βάρος γειτόνων της και ειδικά της Ελλάδας.

Μετά την έξαψη για το «Μακεδονικό» ήρθε ο συμβιβασμός Αθήνας-Σκοπίων, η αναγνώριση της γειτονικής χώρας ως Βόρειας Μακεδονίας, ο εκλογικός λογαριασμός για την κυβέρνηση Τσίπρα και η αναγκαστική δέσμευση της κυβέρνησης της ΝΔ σε μια πολιτική που συνήθιζε να καταγγέλλει.

Θα έλεγε κανείς ότι τα περί «μακεδονικής γλώσσας» και «μακεδονισμού» πέρασαν με μεγάλη ταχύτητα στο πολιτικό παρελθόν. Εδώ είναι Βαλκάνια όμως, με αποτέλεσμα να υπάρχουν μεγάλα περιθώρια για αιφνιδιασμούς, εκπλήξεις και στροφές 180 μοιρών.

Ενώ όλα έδειχναν ότι είχε προετοιμαστεί το έδαφος για έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων με τη Βόρεια Μακεδονία στη σύνοδο κορυφής στις 10-11 Δεκεμβρίου 2020, η Βουλγαρία πρόβαλε βέτο, με το σκεπτικό ότι υπάρχουν ανοιχτές γλωσσικές και ιστορικές διαφορές με τη Βόρεια Μακεδονία οι οποίες πρέπει πρώτα να επιλυθούν.

Η Βουλγαρία δεν αναγνωρίζει την ύπαρξη «μακεδονικής γλώσσας», την οποία θεωρεί ιδίωμα της βουλγαρικής. Ζητεί επίσης να ξαναγραφτούν τα σχολικά βιβλία και γενικότερα να απαλειφθούν απαξιωτικές ιστορικές αναφορές στη Βουλγαρία που έχουν στόχο να ενισχύσουν τον «μακεδονικό» αλυτρωτισμό.

Τα προηγούμενα χρόνια, όταν η Ελλάδα δεχόταν μεγάλη πίεση για να έρθει σε συμβιβασμό με τη Βόρεια Μακεδονία, η Βουλγαρία εμφανιζόταν στο πλευρό των Βρυξελλών και άφηνε σαφώς να εννοηθεί ότι οι ελληνικές επιφυλάξεις ήταν ξεπερασμένες. Τώρα ο πρωθυπουργός της Βουλγαρίας, Μπορίσοφ, αιφνιδιάζει υιοθετώντας, για λογαριασμό της Βουλγαρίας, τις ελληνικές επιφυλάξεις και προβάλλοντάς τες με εξαιρετικά δυναμικό τρόπο.

Η στάση του Μπορίσοφ έχει προκαλέσει τη δυσαρέσκεια του Βερολίνου, με το οποίο έχει ιδιαίτερα καλές σχέσεις. Η γερμανική προεδρία της Ε.Ε. φτάνει στο τέλος της έχοντας να αντιμετωπίσει την επιθετική στάση της Τουρκίας που ενισχύει τις τριβές μεταξύ Γερμανίας και Γαλλίας σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση του Ερντογάν, το βέτο της Πολωνίας και της Ουγγαρίας στο Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης και το βέτο της Βουλγαρίας στην έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων με τη Βόρεια Μακεδονία. Αν προσθέσουμε σε αυτά το ζήτημα του προσφυγικού-μεταναστευτικού και του σκληρού ή συμφωνημένου Brexit, αντιλαμβανόμαστε ότι η λίστα των πολιτικών εκκρεμοτήτων έχει μεγαλώσει επικίνδυνα.

Η Βουλγαρία θα δεχτεί πιέσεις να αποσύρει το βέτο και το πιθανότερο είναι ότι θα προσαρμοστεί. Το ερώτημα είναι πόσος χρόνος θα χρειαστεί, γιατί ο Μπορίσοφ πηγαίνει σε δύσκολες εκλογές την άνοιξη του 2021 και όλα δείχνουν ότι είναι αποφασισμένος να επιμείνει στις θέσεις του για να συσπειρώσει εθνικά ευαίσθητους ψηφοφόρους οι οποίοι μπορεί να έχουν αποστασιοποιηθεί εξαιτίας των καταγγελιών για κυβερνητική διαφθορά.

Μετά τις εκλογές, την ερχόμενη άνοιξη, η συνεννόηση θα είναι πιο εύκολη, γιατί σε περίπτωση που επικρατήσει ο Μπορίσοφ θα ακολουθήσει διαφορετικό πολιτικό σχεδιασμό, ενώ αν επικρατήσουν οι Σοσιαλιστές θα συμβιβαστούν πιο εύκολα με τον κεντροαριστερό Ζάεφ.

Δυσκολίες με Αλβανία

Η έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων με τη Βόρεια Μακεδονία εξαρτάται προς το παρόν από τη στάση της Βουλγαρίας, ενώ πιο δύσκολη φαίνεται η έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Αλβανία.

Οι Βρυξέλλες θέλουν να διαχειριστούν ταυτόχρονα την ενταξιακή προοπτική των δύο χωρών των Δυτικών Βαλκανίων, αλλά κράτη-μέλη όπως η Ολλανδία, οι σκανδιναβικές χώρες, η Γαλλία εξακολουθούν να εκφράζουν επιφυλάξεις για τη δυνατότητα των Τιράνων να κινηθούν σε ευρωπαϊκό πλαίσιο.

Τα προαπαιτούμενα που έθεσαν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Αλβανία δεν έχουν ικανοποιηθεί.

Η μεταρρύθμιση της Δικαιοσύνης δεν έχει προωθηθεί επαρκώς, οι διακρίσεις σε βάρος των κομμάτων της αντιπολίτευσης συνεχίζονται, η διαφθορά, το εμπόριο ναρκωτικών, η «εξαγωγή» οργανωμένου εγκλήματος ανθούν και το ξέπλυμα χρήματος αποτελεί υπόθεση ρουτίνας για τα πολιτικά κόμματα.

Κράτη-μέλη της Ε.Ε. που εμφανίστηκαν κατ’ αρχάς θετικά στην έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Αλβανία κάνουν τώρα δεύτερες σκέψεις ή θέλουν να κερδίσουν πολιτικό χρόνο. Τα κόμματα έχουν μπροστά τους κρίσιμες βουλευτικές εκλογές την άνοιξη και τα ζητήματα της παράνομης μετανάστευσης και της εισαγόμενης εγκληματικότητας αποκτούν ξανά μεγάλη πολιτική σημασία. Στη Γαλλία έχουμε μια νέα αναμέτρηση Μακρόν-Λεπέν για την εξασφάλιση της υποστήριξης δεξιόστροφων ψηφοφόρων ενόψει των προεδρικών του 2022, με αποτέλεσμα να ενισχύονται οι παραδοσιακές γαλλικές επιφυλάξεις για την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Αλβανία. Και στη Γερμανία, η οποία φτάνει στο τέλος της εποχής Μέρκελ με τις βουλευτικές εκλογές του Σεπτεμβρίου 2021, δεν υπάρχει μεγάλη όρεξη για πολιτικά ανοίγματα προς τα Τίρανα.

Η περίπτωση έναρξης ενταξιακών διαπραγματεύσεων με τη Βόρεια Μακεδονία και την Αλβανία, η οποία σχετικά εύκολα αποφασίζεται αλλά δύσκολα ξεκινάει, δείχνει πως η διεύρυνση προς τα Δυτικά Βαλκάνια εμποδίζεται από το βάρος της Ιστορίας αλλά και τους εσωτερικούς πολιτικούς και εκλογικούς υπολογισμούς στα κράτη-μέλη της Ε.Ε.

Οικονομική διπλωματία

Αντιμέτωπη με τις δυσκολίες στη διεύρυνση προς τα Δυτικά Βαλκάνια, η Ε.Ε. εντατικοποιεί –αυτό που ξέρει να κάνει καλά– την οικονομική διπλωματία. Με πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προωθείται ένα οικονομικό και επενδυτικό σχέδιο με βασικό στόχο την ανάπτυξη της περιφερειακής συνεργασίας και την επιτάχυνση της πορείας των Δυτικών Βαλκανίων προς την ένταξη στην Ε.Ε.

Το νέο σχέδιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι πρωτότυπο, με την έννοια ότι δεν δίνει προτεραιότητα στην ενίσχυση κάθε χώρας των Δυτικών Βαλκανίων ξεχωριστά αλλά στην ανάπτυξη της περιοχής ως συνόλου. Δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην ανάπτυξη της περιφερειακής υποδομής –για παράδειγμα, οδικό δίκτυο, σιδηροδρομικό δίκτυο, απεξάρτηση από τον λιγνίτη σε μια περιοχή που έχει το ευρωπαϊκό ρεκόρ ατμοσφαιρικής ρύπανσης–, καθώς και στην ανάπτυξη ενεργειακής υποδομής, με το φυσικό αέριο να παίζει τον ρόλο μεταβατικού καυσίμου.

Τα κράτη των Δυτικών Βαλκανίων έχουν πολύ χαμηλό κατά κεφαλήν ΑΕΠ, κάτω από το 50% του ευρωπαϊκού μέσου όρου και σε ορισμένες περιπτώσεις κάτω από το 50% του ελληνικού κατά κεφαλήν ΑΕΠ, το οποίο την τελευταία δεκαετία υποχώρησε λόγω της κρίσης στο 66% του ευρωπαϊκού μέσου όρου.

Τα Δυτικά Βαλκάνια χτυπήθηκαν σκληρά από την πανδημία, ιδιαίτερα από το δεύτερο κύμα. Πρώτη σε αριθμό θανάτων ανά εκατομμύριο κατοίκους έρχεται η Βόρεια Μακεδονία με 830 (Statista, 30/11/2020), δεύτερη η Βοσνία-Ερζεγοβίνη με 793. Ακολουθούν το Κόσοβο με 560, η Αλβανία με 279 και η Σερβία με 223.

Η Ελλάδα, σύμφωνα με τις ίδιες καταγραφές, έχει μετά την πρόσφατη επιδείνωση 216 θανάτους ανά εκατομμύριο κατοίκους.

Αν πάρουμε τα στοιχεία της τελευταίας εβδομάδας, η πανδημία βρίσκεται σε ιδιαίτερη έξαρση στη Βόρεια Μακεδονία και στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, όπου καταγράφηκαν σε ένα επταήμερο 88 και 84 θάνατοι αντίστοιχα ανά εκατομμύριο κατοίκους. Ακολουθούν το Κόσοβο και η Σερβία με 44 και η Αλβανία, η οποία φαίνεται να πηγαίνει καλύτερα, με 28.

Στην Ελλάδα, την ίδια εβδομάδα, είχαμε 56 θανάτους ανά εκατομμύριο κατοίκους.

Η οικονομία και η κοινωνία των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων δοκιμάζονται σκληρά και εξαιτίας της πανδημίας. Η παρέμβαση της Ε.Ε. με ένα σχέδιο που εξασφαλίζει 9 δισ. ευρώ δωρεάν οικονομικών ενισχύσεων και προσφέρει εγγυήσεις για πρόσθετες χρηματοδοτήσεις ύψους 20 δισ. ευρώ έχει τεράστια σημασία για την περιοχή. Η ευρωπαϊκή οικονομική στήριξη αναλογεί στο 1/3 του συνολικού ΑΕΠ των έξι κρατών των Δυτικών Βαλκανίων και ανάλογα με τους υπολογισμούς μπορεί να αυξήσει το συνολικό ΑΕΠ κατά 5%-7%.

Το νέο ευρωπαϊκό σχέδιο είναι καλά μελετημένο και συνδυάζει επενδύσεις-σημαίες που δείχνουν τον δρόμο και εντυπωσιακές διαρθρωτικές αλλαγές.

Πρώτον, όλες οι πρωτεύουσες των Δυτικών Βαλκανίων θα συνδεθούν με σύγχρονους αυτοκινητόδρομους και με εκσυγχρονισμένο σιδηροδρομικό δίκτυο. Θα βελτιωθεί και η ευρωπαϊκή διασύνδεση της περιοχής.

Δεύτερον, θα υπάρξει στροφή προς την καθαρή ενέργεια με καλύτερη αξιοποίηση των υδροηλεκτρικών έργων και μακροπρόθεσμα του υδρογόνου. Τα επόμενα 4-5 χρόνια οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου θα μειωθούν κατά 60%, κυρίως με την υποκατάσταση του λιγνίτη από το φυσικό αέριο.

Τρίτον, προστασία του περιβάλλοντος με έμφαση στους υδάτινους πόρους και τη διαχείριση απορριμμάτων και αποβλήτων.

Τέταρτον, επιτάχυνση της ψηφιακής μετάβασης με μεγάλης ταχύτητας διαδικτυακή διασύνδεση.

Πέμπτον, αναδιοργάνωση του ιδιωτικού τομέα με καλύτερη αξιοποίηση του ανθρώπινου κεφαλαίου της περιοχής και περιορισμό του brain drain.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το φιλόδοξο σχέδιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής θα αποδώσει μόνο αν βελτιωθεί η συνεργασία μεταξύ των κρατών των Δυτικών Βαλκανίων. Αν, για παράδειγμα, συνεχίσουν να κρατούν κλειστά ορισμένα συνοριακά περάσματα, να επιβάλλουν σκόπιμα γραφειοκρατικές διαδικασίες και τιμωρητικούς δασμούς στις εισαγωγές προϊόντων, να μπλοκάρουν γέφυρες στρατηγικής σημασίας για πολιτικούς λόγους, η αποτελεσματικότητα των θεαματικών ευρωπαϊκών πρωτοβουλιών θα περιοριστεί σημαντικά.

Ο ρόλος των ΗΠΑ

Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Φον ντερ Λάιεν, χαρακτήρισε την Επιτροπή, στο ξεκίνημα της πενταετίας της, «γεωπολιτική». Ήθελε να στείλει το μήνυμα ότι η Ε.Ε. θα καλύψει τη γεωπολιτική της αδυναμία κατά τη διάρκεια της θητείας της, ώστε να μπορέσει να συμπληρώσει την οικονομική της ισχύ και να διεκδικήσει πρωταγωνιστικό ρόλο σε παγκόσμιο επίπεδο.

Όσα συμβαίνουν στα Δυτικά Βαλκάνια δείχνουν ότι η Ε.Ε. έχει να καλύψει μεγάλη απόσταση στην κατεύθυνση που περιγράφει η Φον ντερ Λάιεν. Ο πρωταγωνιστικός ρόλος των κρατών-μελών της Ε.Ε. στα Δυτικά Βαλκάνια δεν αμφισβητείται από κανέναν. Το ποσοστό της Ε.Ε. στο εξωτερικό εμπόριο των έξι κρατών είναι της τάξης του 75%, όπως και το ποσοστό στις επενδύσεις.

Παρ’ όλα αυτά, οι ΗΠΑ παίζουν καθοριστικό ρόλο σε γεωπολιτικό επίπεδο εξαιτίας της καταλυτικής παρέμβασής τους, μέσω ΝΑΤΟ, στον πόλεμο που ακολούθησε τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Η Ρωσία, η Κίνα και η Τουρκία έχουν σημαντική επιρροή στα Δυτικά Βαλκάνια ανεξάρτητα από την οικονομική κυριαρχία της Ε.Ε.

Τον πρωταγωνιστικό ρόλο των ΗΠΑ ανέδειξε η υπογραφή συνεργασίας Σερβίας-Κοσόβου, στον Λευκό Οίκο, στις 4 Σεπτεμβρίου 2020. Μπροστά στον πρόεδρο Τραμπ ο πρόεδρος της Σερβίας, Βούτσιτς, και ο πρωθυπουργός του Κοσόβου, Χότι, υπέγραψαν συμφωνία εξομάλυνσης των σχέσεων Σερβίας-Κοσόβου.

Η συμφωνία προβλέπει ότι η Σερβία θα σταματήσει να επιδιώκει τη διπλωματική απομόνωση του Κοσόβου και το Κόσοβο δεν θα υποβάλει αίτηση, το επόμενο δωδεκάμηνο, για συμμετοχή σε οποιονδήποτε διεθνή οργανισμό. Τα δύο μέρη συμφώνησαν επίσης να συμμετάσχουν στην υπό διαμόρφωση μίνι Σένγκεν ζώνη στα Δυτικά Βαλκάνια, να αποκλείσουν την κινεζική Huawei από τα δίκτυα τεχνολογίας 5G, να μελετήσουν την κατασκευή σιδηροδρομικής γραμμής που θα συνδέει το Βελιγράδι και την Πρίστινα με έναν εμπορικό λιμένα στις ακτές της Αδριατικής ώστε να διευκολυνθεί η ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου. Η Σερβία δεσμεύτηκε να μεταφέρει την πρεσβεία της στο Ισραήλ από την Ιερουσαλήμ στο Τελ-Αβίβ μέχρι τον Ιούλιο του 2021. Την ίδια δέσμευση ανέλαβε το Κόσοβο, χωρίς όμως χρονικό προσδιορισμό.

Η σημαντική συμφωνία, διάρκειας ενός έτους, αναδεικνύει την αποτελεσματικότητα της αμερικανικής παρέμβασης. Ο Τραμπ πήρε τη σχετική πρωτοβουλία διαμεσολάβησης τον Οκτώβριο του 2019 και τον Σεπτέμβριο του 2020 έφτασε σε συγκεκριμένα αποτελέσματα.

Εδώ και χρόνια βρίσκεται σε εξέλιξη πολιτικός διάλογος με πρωτοβουλία της Ε.Ε. για να ξεπεραστούν οι αντιθέσεις μεταξύ των κρατών των Δυτικών Βαλκανίων. Η ευρωπαϊκή παρέμβαση είναι τις περισσότερες φορές λιγότερο αποτελεσματική από την αμερικανική.

Εντυπωσιακή παραπομπή

Η ευρωπαϊκή προσέγγιση είναι συνήθως σε βάθος χρόνου, αλλά σε αρκετές περιπτώσεις φέρνει αποτελέσματα σε συνδυασμό με τις πιέσεις που ασκούν οι ΗΠΑ. Εντυπωσιακή εξέλιξη ήταν η παραίτηση στις 5 Νοεμβρίου 2020 του προέδρου του Κοσόβου, Χασίμ Θάτσι, προκειμένου να δικαστεί για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας στο Κόσοβο και στην Αλβανία το 1998 και το 1999 από ειδικό δικαστήριο στη Χάγη.

Ο Θάτσι ήταν ηγέτης του Απελευθερωτικού Στρατού του Κοσόβου και κατηγορείται για παράνομη καταδίωξη αντιπάλων, παράνομες και αυθαίρετες συλλήψεις και φυλακίσεις, απάνθρωπη μεταχείριση, βασανιστήρια, δολοφονίες και εξαφάνιση αντιπάλων του. Τα περισσότερα θύματα του Θάτσι και των συνεργατών του ήταν Σέρβοι, αλλά σε πολλές περιπτώσεις στράφηκε και εναντίον ανταγωνιστικών ή αντίπαλων ομάδων Κοσοβάρων.

Μαζί με τον Θάτσι θα δικαστούν άλλες τρεις ηγετικές προσωπικότητες του Κοσόβου. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Θάτσι ήταν πρωθυπουργός του Κοσόβου από το 2008 έως το 2014 και πρόεδρος του Κοσόβου από τον Απρίλιο του 2016 μέχρι την παραίτησή του, τον Νοέμβριο του 2020.

Το ειδικό δικαστήριο για το Κόσοβο συστάθηκε, με βάση νόμους που ψήφισε η Βουλή του Κοσόβου υπό διεθνή πίεση, για να δικάσει όσους έχουν ανάμειξη σε εγκλήματα που έγιναν κατά τη διάρκεια ή αμέσως μετά τον πόλεμο του Κοσόβου, από το 1998 έως το 2000. Το ειδικό δικαστήριο αποτελεί τμήμα του δικαστικού συστήματος του Κοσόβου αλλά έχει την έδρα του στην Ολλανδία και στελεχώνεται από δικαστικούς λειτουργούς από άλλες χώρες, για να έχει τη δυνατότητα να αποδώσει δικαιοσύνη.

Ο Θάτσι θα βρεθεί αντιμέτωπος με τον εισαγγελέα που ανέπτυξε το κατηγορητήριο κατά του Σερβοβόσνιου ηγέτη Ράντοβαν Κάρατζιτς.

Η δίωξη Θάτσι προκαλεί την αρνητική αντίδραση της κοινής γνώμης του Κοσόβου, θεωρείται όμως στρατηγικής σημασίας για τη μακροπρόθεσμη συμφιλίωση, εφόσον είναι φανερό ότι δεν είναι μόνο οι Σέρβοι που διέπραξαν εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας στη διάρκεια των συγκρούσεων που ακολούθησαν τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας.

Συντελείται, λοιπόν, πρόοδος σε ζητήματα κάθαρσης και συμφιλίωσης, αλλά μέσα από μία αναγκαστικά αργή και σύνθετη διαδικασία. Η Δικαιοσύνη μέχρι σήμερα παρεμβαίνει για την τιμωρία των ενόχων, όχι όμως για την αναγνώριση των δικαιωμάτων και την αποζημίωση των δεκάδων χιλιάδων θυμάτων και των οικογενειών τους. Η συμφιλίωση θα έρθει όταν, εκτός από τους θύτες, η Δικαιοσύνη ασχοληθεί και με τα θύματα.

Η Σερβία και το Μαυροβούνιο είναι τα κράτη των Δυτικών Βαλκανίων που έχουν προχωρήσει σε ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την Ε.Ε., ήδη από το 2012 σε ό,τι αφορά το Μαυροβούνιο.

Στις διαπραγματεύσεις αυτές δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στον σεβασμό του κράτους δικαίου αλλά και στον διακανονισμό των διμερών διαφορών πριν από την πραγματοποίηση της ένταξης.

Προς το παρόν, η Σερβία δεν αναγνωρίζει το Κόσοβο και συντηρείται η ένταση για τη μεταχείριση της σερβικής μειονότητας του Κοσόβου, το μεγαλύτερο μέρος της οποίας είναι συγκεντρωμένο στην περιοχή της Μιτρόβιτσα.

Τον Αύγουστο του 2018 οι ηγέτες της Σερβίας και του Κοσόβου έφτασαν στο σημείο να προτείνουν αλλαγή των συνόρων με ανταλλαγή περιοχών του Κοσόβου στις οποίες κατοικούν Σέρβοι και της Σερβίας στις οποίες κατοικούν Κοσοβάροι, σε αναζήτηση διεξόδου από τη διαρκή κρίση στις σχέσεις τους. Το σχέδιο απορρίφθηκε, κυρίως με πρωτοβουλία της Γερμανίας. Δεν βρήκε ανταπόκριση στην κοινή γνώμη των δύο χωρών, ενώ θεωρήθηκε ότι θα δημιουργούσε ένα επικίνδυνο αποσταθεροποιητικό προηγούμενο για ολόκληρη την περιοχή.

Στα τέλη του 2018 Κόσοβο και Σερβία πέρασαν από το φιλόδοξο σχέδιο υπέρβασης των διαφορών τους σε μία ακόμη αντιπαράθεση. Τον Νοέμβριο του 2018 το Κόσοβο επέβαλε δασμούς 100% στα εισαγόμενα από τη Σερβία προϊόντα, με το σκεπτικό ότι το Βελιγράδι έβαλε εμπόδια στη συμμετοχή του Κοσόβου στην Interpol.

Τον Δεκέμβριο του 2018 μεγάλωσε η ένταση εξαιτίας της απόφασης του Κοσόβου να μετατρέψει τα σώματα ασφαλείας σε τακτικό στρατό, τον οποίο η Σερβία θεωρεί απειλή για την εθνική της ασφάλεια.

Περίοδο έντασης διέρχονται και οι σχέσεις Σερβίας-Μαυροβουνίου, των δύο κρατών των Δυτικών Βαλκανίων που έχουν σημειώσει σημαντική πρόοδο στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την Ε.Ε.

Η νέα κρίση στις σχέσεις των δύο χωρών ξέσπασε με αφορμή δηλώσεις του πρεσβευτή της Σερβίας στην Ποντγκόριτσα ότι η απόφαση της Εθνοσυνέλευσης του Μαυροβουνίου το 1918 για την ένταξη στο βασίλειο Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων, που μετεξελίχθηκε στη Γιουγκοσλαβία, ήταν «εκδήλωση της ελεύθερης βούλησης του λαού».

Η Βουλή του Μαυροβουνίου ακύρωσε τον Νοέμβριο του 2018 την απόφαση του 1918, θεωρώντας την «πράξη υποτέλειας, που εκμαιεύτηκε με πιέσεις και δόλια μέσα».

Η τοποθέτηση του πρεσβευτή της Σερβίας θεωρήθηκε ανάμειξη στα εσωτερικά του Μαυροβουνίου, με αποτέλεσμα να απελαθεί. Το Βελιγράδι απάντησε με απέλαση του πρεσβευτή του Μαυροβουνίου, την οποία στη συνέχεια ανακάλεσε, σε μια προσπάθεια να περιοριστεί η ένταση.

Η διαμάχη Σερβίας-Μαυροβουνίου, όπως και Σερβίας-Κοσόβου, δείχνει πόσο δύσκολο είναι να ξεπεραστούν οι διμερείς διαφορές, αναγκαία προϋπόθεση για την ένταξη των κρατών των Δυτικών Βαλκανίων στην Ε.Ε.

Χάος σε Βοσνία-Ερζεγοβίνη

Η περίπτωση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης θεωρείται ακόμα πιο προβληματική. Από τον Ιούνιο του 2015 εφαρμόζεται η Συμφωνία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης μεταξύ Ε.Ε. και Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, που προετοιμάζει το ευρωπαϊκό μέλλον της τελευταίας.

Τον Φεβρουάριο του 2016 η Βοσνία-Ερζεγοβίνη υπέβαλε αίτηση ένταξης στην Ε.Ε. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή χρειάστηκε πάνω από τρία χρόνια για να εκφράσει τη γνώμη της. Τον Μάιο του 2019 έθεσε 14 βασικές προϋποθέσεις οι οποίες πρέπει να εκπληρωθούν προκειμένου να ξεκινήσουν ενταξιακές διαπραγματεύσεις.

Οι διαφορές μεταξύ μουσουλμάνων, Σέρβων και Κροατών στέκονται εμπόδιο στη λειτουργική ενότητα της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Είναι χαρακτηριστικό ότι πραγματοποιήθηκαν εκλογές τον Οκτώβριο του 2018 και χρειάστηκε περισσότερο από ένας χρόνος για τον σχηματισμό κυβέρνησης, η οποία ουσιαστικά δεν λειτουργεί.

Σε εσωτερικές διαμάχες της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης παρεμβαίνει –προωθώντας τα συμφέροντα της κροατικής μειονότητας– και η Κροατία, η τελευταία χώρα που εντάχθηκε στην Ε.Ε.

Η Συμφωνία των Πρεσπών

Η αναταραχή στα Δυτικά Βαλκάνια αναδεικνύει τη σημασία αλλά και τα όρια της Συμφωνίας των Πρεσπών.

Η Ε.Ε. άσκησε την επιρροή της σε Αθήνα και Σκόπια για να φτάσουμε στη Συμφωνία των Πρεσπών, θεωρώντας ότι θα λειτουργούσε σαν καταλύτης σε μια διαδικασία υπέρβασης των διαφορών και συμφιλίωσης στα Δυτικά Βαλκάνια.

Το αιφνιδιαστικό –και πιθανότατα προσωρινό– βέτο της Βουλγαρίας στην έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων με τη Βόρεια Μακεδονία δείχνει πόσο ασταθής είναι η ισορροπία στην περιοχή. Οι Πρέσπες μπορεί να αποτελούν επιχείρημα για την Ε.Ε. στον πολιτικό διάλογο που έχει αναπτύξει με τα έξι κράτη, αλλά το μεγάλο εκλογικό κόστος που είχαν για τον ΣΥΡΙΖΑ κάνει ακόμη πιο επιφυλακτικές τις πολιτικές δυνάμεις στην περιοχή. Είναι χαρακτηριστικό ότι η κυβέρνηση της Βουλγαρίας σκληραίνει τη στάση της ενόψει δύσκολων γι’ αυτή βουλευτικών εκλογών.

Η διεύρυνση της Ε.Ε. προς τα Δυτικά Βαλκάνια είναι μια σημαντική πρωτοβουλία, αλλά δεν μπορεί να θεωρηθεί αντιστάθμισμα στην κατά πολύ σημαντικότερη αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ε.Ε.

Θα χρειαστεί πολύ περισσότερος χρόνος απ’ ό,τι αφήνουν να εννοηθεί οι εκπρόσωποι ευρωπαϊκών κυβερνήσεων και των ευρωπαϊκών θεσμών, γιατί οι αντιθέσεις έχουν ιστορικές ρίζες και είναι δύσκολο να ξεπεραστούν σε περιβάλλον οικονομικής και κοινωνικής κρίσης που επηρεάζεται και από την πανδημία.

Την κατάσταση περιπλέκουν οι πολιτικοί και εκλογικοί υπολογισμοί στο εσωτερικό των κρατών-μελών της Ε.Ε. Μπορεί οι κυβερνήσεις να υποστηρίζουν για λόγους στρατηγικής τη διεύρυνση της Ε.Ε. στα Δυτικά Βαλκάνια, σε επίπεδο τακτικής όμως τα πράγματα αλλάζουν συχνά. Η περιοδική έξαρση της εγκληματικότητας με ευθύνη κυκλωμάτων Αλβανών ή Κοσοβάρων σε Γερμανία και Ολλανδία και οι σποραδικές τρομοκρατικές ενέργειες ισλαμιστών που προέρχονται από τα Δυτικά Βαλκάνια αρκούν για να επηρεάσουν αρνητικά την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη και να υποχρεώσουν τις κυβερνήσεις να σκληρύνουν τη διαπραγματευτική τους στάση προκειμένου να διαχειριστούν το πολιτικό κόστος.

Η αδυναμία της Ε.Ε. να μετατραπεί στη γεωπολιτική δύναμη που περιγράφει η Φον ντερ Λάιεν αναδεικνύει τον ρόλο των ΗΠΑ στην περιοχή και δίνει τη δυνατότητα στη Ρωσία, στην Τουρκία και στην Κίνα να ασκούν επιρροή παρά την ευρωπαϊκή οικονομική κυριαρχία.